Zdrowie Polakw a rozwj Prof Witold Zatoski Warszawa

Zdrowie Polaków a rozwój Prof. Witold Zatoński Warszawa 11 kwietnia 2007

Projekt HEM – Closing the Gap Analizy, których wyniki prezentowane są w poniższym wykładzie zostały wykonane w ramach projektu HEM – Closing the Gap (no 2003121), współfinansowanego przez Komisję Europejską a realizowanego przez Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów w Centrum Onkologii w Warszawie. 1

Wskaźnik Rozwoju Społecznego - HDI (ang. Human Development Index) przeciętne dalsze trwanie życia ogólny wskaźnik skolaryzacji wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania PKB per capita w USD 2

Transformacja epidemiologiczna § choroby zakaźne +++++ § umieralność niemowląt i dzieci +++++ transformacja epidemiologiczna --------------------------------------------- § choroby układu sercowo-naczyniowego ++++ § choroby nowotworowe +++ 3

Odsetek zgonów przed 5 rokiem życia Anglia i Walia, obie płcie 4

Biologia. Co jest możliwe w XXI wieku. Odsetek zgonów w Szwecji u kobiet w 2002 roku <40 r. ż. 1, 4% <64 r. ż. 9. 7% <100 r. ż. ~100% 5

Prawdopodobieństwo zgonu w wieku 15 -59 (w %) w Szwecji i w Rosji pod koniec XX wieku 6

LALONDE Czynniki kształtujące zdrowie ü 5 -10% ü czynniki genetyczne 5 -10% czynniki środowiskowe ü 20 -25% środowisko społeczne ü 10 -20% medycyna 7

Odsetek zgonów przed 5 rokiem życia Polska, obie płcie 8

Trendy umieralności na choroby zakaźne i pasożytnicze w Polsce i w Szwecji, 1959 -1999 9

Oczekiwana długość życia, Polska i Niemcy, 1925 -1980 Mężczyźni Kobiety 10

Odwrócenie transformacji zdrowotnej dorosłych (1960 -1990) 11

W tym samym czasie, kiedy skutecznie realizowano transformację epidemiologiczną gwałtownie wzrasta ekspozycja na czynniki ryzyka chorób przewlekłych 12

13

SPOŻYCIE TYTONIU W POLSCE W LATACH 1920 -1980 14

Spożycie alkoholu w Polsce w latach 1950 – 1980 (w litrach czystego alkoholu na głowę) 15

Spożycie kalorii w Polsce kcal/os/dz Źródło danych: dla lat 1936 i 1949: Budzynski F. W. Przemiany i prognozy konsumpcji żywności. PWN, Warszawa, 1975, p. 16 183; dla lat 1961 -1980: FAO Food Balance Sheets

Umieralność mężczyzn w Polsce w wieku 15 -59 lat w latach 1959 -1990, Nowotwory płuca Choroby układu krążenia Zgony nagłe z przyczyn zewnętrznych 17

Umieralność mężczyzn w wieku 15 -59 lat w latach 1959 -1990, wybrane kraje Nowotwory płuca Choroby układu krążenia Zgony nagłe z przyczyn zewnętrznych 18

Umieralność mężczyzn z powodu wszystkich przyczyn w wieku 20 -64, Polska, 1950 -1991 19

Oczekiwana długość życia mężczyzn w wieku 15 lat w Polsce w latach 1950 - 1991 1966 20

Umieralność z powodu wszystkich przyczyn u mężczyzn w Polsce i UK, wiek 20 -64 21

Prawdopodobieństwo zgonu mężczyzn, Polska 1990 ( Murray i Lopez, 1994) EME – Kraje rozwinięte POL - Polska CHN - Chiny LAC – Kraje latyno-amerykańskie i Karaiby OAI – Inne kraje azjatyckie MEC – Kraje środkowo-wschodniej Azji IND - Indie SSA – Kraje południowej i środkowej Afryki 22

Gwałtowny wzrost przedwczesnej umieralności dorosłych miał miejsce w okresie wzrostu dostępności do służby zdrowia!!! 23

Demokracja jest zdrowsza 24

Zatrzymanie i odwrócenie trendów ekspozycji na czynniki ryzyka chorób przewlekłych 25

Spożycie papierosów per capita, Polska 1923 -2004 § W latach 80. obserwowano w Polsce najwyższą na świecie konsumpcję papierosów § Od początku lat 80. konsumpcja papierosów zaczęła spadać najpierw z powodu kryzysu ekonomicznego a później na skutek interwencji zdrowotnej 26

Rejestrowane spożycie alkoholu per capita, Polska 1950 -2001 § W okresie powojennym spożycie alkoholu wzrastało dramatycznie do 1980 roku § Podczas stanu wojennego, gdy alkohol był racjonowany, spożycie alkoholu gwałtownie spadło i od tego czasu obserwowana jest stagnacja trendu 27

Struktura spożycia alkoholu w Polsce, 1950 -2001 § Mimo zmiany struktury spożycia alkoholu w Polsce, brak istotnej zmiany wzoru picia: 5 -15 razy w roku - binge drinking (do stanu upojenia) (w 2002 odsetek pijących niewielkie ilości alkoholu codziennie przekraczał 0. 3%) 28

Spożycie oleju roślinnego w Polsce w latach 1970 -2000 (kg/osobę/rok) Źródło: Instytut Żywności i Żywienia 29

Kwartalne spożycie owoców egzotycznych w Polsce, 1983 -2002 (kg/os/średnia kwartał) 30

Spożycie kalorii w Polsce kcal/os/dz Źródło danych: dla lat 1936 i 1949: Budzynski F. W. Przemiany i prognozy konsumpcji żywności. PWN, Warszawa, 1975, p. 31 183; dla lat 1961 -1980: FAO Food Balance Sheets

Umieralność z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego, grupa wieku 20 -64; POLSKA 1963 -2002 § Najważniejsza i najtrudniejsza do analizy grupa przyczyn zgonu (wielorakie spektrum czynników ryzyka) § Dramatyczny wzrost współczynników umieralność u mężczyzn do roku 1991 (w przeciwieństwie do krajów Europy zachodniej) § Od roku 1991 istotny spadek umieralność z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego u obu płci 32

Choroby układu sercowo-naczyniowego, Polska vs. Finlandia, 1963 -1991 mężczyźni kobiety 33

Choroby układu sercowo-naczyniowego, Polska vs. Finlandia, 1963 -2002 mężczyźni kobiety 34

Trendy umieralności na nowotwory złośliwe płuca, mężczyźni, wiek 20 -64 lata, Polska i Wielkiej Brytanii w latach 1959 -2003 35

Umieralność z powodu urazów, Polska, 1963 -2002 współczynniki na 100000, wiek 20 -64 § Trzy fazy w grupie młodych i w średnim wieku dorosłych mężczyzn: § 1960 -1980 wzrost § 1980 -1990 skoki (stan wojenny) § od 1991 istotny spadek § Identyczny obraz zjawiska u obu płci § 2/3 urazów: urazy niezamierzone § 1/3 urazów : urazy zamierzone § Dwie dominujące pod-kategorie: wypadki drogowe (1/3 urazów) oraz samobójstwa (1/3 urazów) 36

Oczekiwana długość życia mężczyzn w Polsce, 1963 – 2002 * 5 letnia średnia krocząca 37

Nadumieralność mężczyzn w Polsce, 2002 § Mężczyźni w Polsce żyją średnio 8. 5 roku krócej niż kobiety 8. 5 lat mężczyźni kobiety 38

Różnica w oczekiwanej długości życia między mężczyznami a kobietami w Polsce, 2002 udział tytoniu i alkoholu Frakcja tytoniowa Frakcja alkoholowa wiek Lexp różnica (lata) Lexp TAF (lata) % 35 -64 5. 32 2. 63 31% wiek Lexp różnica (lata) Lexp AAF (lata) % 20 -64 5. 32 1. 11 21% 39

Nadumieralność gorzej wykształconych, Polska 2002 Współczynnik umieralności na 100000 populacji mężczyźni kobiety Wykształcenie podstawowe 941. 0 312. 8 Wykształcenie wyższe 237. 6 99. 3 40

Różnica w oczekiwanej długości życia między Polską a EU 15, 2002 3. 1 lat 5. 7 lat 41

Różnica w oczekiwanej długości życia między Polską a EU 15, 2002 udział tytoniu i alkoholu Frakcja tytoniowa Frakcja alkoholowa mężczyźni wiek Lexp różnica (lata) Lexp TAF (lata) % 35 -64 3. 23 1. 72 53% wiek Lexp różnica (lata) Lexp AAF (lata) % 20 -64 3. 57 0. 50 14% wiek Lexp różnica (lata) Lexp AAF (lata) % 20 -64 0. 98 -0. 07 -8% kobiety wiek 35 -64 Lexp różnica (lata) Lexp TAF (lata) % 0. 98 0. 34 35% 42

Średnia oczekiwana długość życia w Polsce i w Rosji 1989 -2002 Mężczyźni Kobiety 43

Struktura spożycia alkoholu w Polsce w latach 1950 -2005 Źródła: 1950 -1960 GUS, Polska; 1961 -2001 WHO-GAD; 2002 -2005 PARPA 44

Spożycie napojów spirytusowych w Polsce* * W przeliczeniu na 100% alkohol 45

Średnie roczne tempa wzrostu w oczekiwanej długości życia w Polsce Kobiety i mężczyźni w wieku 15 lat 46

I co dalej? 47

Zmiana strategii medycyny z kuratywnej na zapobiegawczo-kuratywną: 48

Częstość palenia w Polsce w latach 1974 -2004 49

Spożycie oleju roślinnego i masła w Polsce, 1970 -2000 (kg/capita/rok) § Jedną z hipotez próbujących wyjaśnić spadek umieralności z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego, jest zmiana struktury spożycia tłuszczów § Na początku lat 1990 -tych spożycie olejów roślinnych zaczęło gwałtownie wzrastać przy jednoczesnym spadku spożycia masła 50