Inhoud Deel 2 Themas uit de neuropedagogiek o

Inhoud Deel 2: Thema’s uit de neuropedagogiek o Het lezende brein o Het rekenende brein o Het lerende brein: executieve functies o Het emotionele en sociale brein (in de adolescentie) Deel 3: Mogelijkheden en grenzen o Mogelijkheden en grenzen van de neuropedagogiek o Neuromythes o Neuro-ethiek

Het lezende brein Gabrieli: Dyslexia a new synergy between education and cognitive neuroscience Temple et al. (achtergrond)

Overzicht • Lezen • Hoe leren kinderen lezen? o o Cognitieve ontwikkeling Neurobiologische ontwikkeling • Dyslexie o o Cognitieve oorzaken Neurobiologische oorzaken Effect van interventies Predictie en preventie

Lezen • Lezen = (late) culturele uitvinding → Cruciaal om in hedendaagse maatschappij te functioneren

Lezen Zijn onze hersenen voorgeprogrammeerd om te lezen? ? o Functionele reorganisatie (recyclage) → plasticiteit • Herkennen van spraakklanken • Objectherkenning

Wat is lezen (& spellen) ? • Lezen (& spellen) = verbinden van 3 soorten representaties Semantiek Fonologie Orthografie

Hoe leren kinderen lezen? • Stadia in de ontwikkeling van lezen Logografische fase 1. • Visuele herkenning Alfabetische fase 2. • • Woorden bestaan uit verschillende klanken Klank-teken koppelingen Orthografische fase 3. • Directe herkenning • Twee strategieën o o Fonologische strategie Orthografische strategie T-A-F-E-L …. WORENPUIS TAFEL

Hoe leren kinderen lezen?

Hoe leren kinderen lezen? • Belangrijke bouwstenen voor lezen o Fonologisch bewustzijn • Rijmen, foneemdeletie, spoonerism o Letterkennis → Voorspellen latere leesvaardigheid → Focus van neurowetenschappelijk onderzoek

Netwerk voor lezen in de hersenen • Drie belangrijke clusters (linker hemisfeer)

Netwerk voor lezen in de hersenen • Inferieur frontale gyrus o o Bijhouden van informatie in KTG Fonologische strategie

Netwerk voor lezen in de hersenen • Temporo-parietale cortex o Parietaal (gyrus angularis + gyrus supramaginalis): • Fonologische strategie o Temporaal (superieure temporale gyrus) • Begrijpen van woorden

Netwerk voor lezen in de hersenen • Fronto-pariëtale connecties Arcuate fasciculus

Netwerk voor lezen in de hersenen • Occipito-temporale cortex (gyrus fusiformis) o o Directe herkenning Ventrale stroom → Visual Word Form Area

Ontwikkeling van het leesnetwerk o Toenemende specialisatie in linker-hemisfeer • Breed → specifiek o Dorsaal → ventraal

Omgevingsinvloeden • Taalstructuur: transparante vs. niet-transparante talen o Leren lezen is moeilijker in een niet-transparante taal o Dezelfde hersengebieden zijn actief in (alfabetische) talen o Dyslexie komt voor in beide soorten talen

Individuele verschillen • Continuüm van leesvaardigheid • Neurocognitieve factoren als oorzaak van individuele verschillen

Dyslexie 1) Er is een ernstige achterstand (score beneden percentiel 10) voor het vaardigheidsniveau van lezen en/of spellen t. a. v. een relevante vergelijkingsgroep 2) De achterstand, in kaart gebracht door metingen op twee momenten, blijft bestaan ook wanneer voorzien is in een periode van adequate remediërende instructie en oefening van minstens 3 tot 6 maanden 3) Er is geen afdoende verklaring voor de ernstige achterstand en didactische resistentie www. prodiagnostiek. be

Dyslexie is een specifiek probleem met de fonologische verwerking van taal door de hersenen, dat doorgaans leidt tot lees- en spellingproblemen en vaak ook tot meer of minder duidelijke problemen bij andere taken waarbij taal een rol speelt. (Braams, 1996) Developmental dyslexia is a specific learning disability that is neurobiological in origin. It is characterized by difficulties with accurate and/or fluent word recognition and by poor spelling abilities. These difficulties typically result from a deficit in the phonological component of language that is often unexpected in relation to other cognitive abilities and the provision of effective classroom instruction. (British Dyslexia Association, 2003)

Causale modellen (ψ) • Dyslexie = fonologisch probleem o Moeite met fonologisch bewustzijn o Problemen met het fonologische route o Problemen met de orthografische route

Causale modellen (ψ) • Dyslexie = perceptueel probleem Leesprobleem Fonologisch probleem Spraakperceptie probleem Auditief (temporeel) probleem o Dyslexie ~ auditieve temporele informatieverwerking MAAR: Niet alle personen met dyslexie vertonen auditieve problemen

Causale modellen (ψ) • Dyslexie = perceptueel probleem Leesproblemen Problemen met letterherkenning Visueel probleem o Dyslexie ~ visuele temporele informatieverwerking • Magnocellulaire neuronen (thv. thalamus) • Snel veranderende visuele informatie MAAR: Niet alle personen met dyslexie vertonen visuele problemen

Causale modellen: hersenonderzoek • Functionele afwijkingen (f. MRI) o Tijdens het uitvoeren van “fonologische” taken (vb Temple) Rhyme Same * * 1500 ms P D tim 1500 ms e 1500 ms * P D 1500 ms K P 1500 ms * K K 1500 ms *

Causale modellen: hersenonderzoek • Functionele afwijkingen (f. MRI) o Tijdens het uitvoeren van “fonologische” taken (vb Temple) • Verminderde activiteit van de temporo-pariëtale cortex • Minder ventrale activiteit • Compensatie: homologe gebieden in rechter hemisfeer

Causale modellen: hersenonderzoek • Functionele afwijkingen (f. MRI) o Tijdens het uitvoeren van perceptuele taken • Auditief temporele taken • Visuele magnocellulaire taken → Verminderde hersenactiviteit bij personen met dyslexie

Causale modellen: hersenonderzoek • Structurele afwijkingen: witte stof banen (DTI) o Verbinding tussen verschillende gebieden van het leesnetwerk o Snelle informatieverwerking ~ myelinisatie

Causale modellen: hersenonderzoek • Dyslexie = afwijkingen in witte-stofbanen o o Minder witte stof t. h. v. linker temporo-parietale cortex Meer witte stof in het corpus callosum MAAR: oorzaak of gevolg? ? o Onderzoek bij kleuters…

Causale modellen: hersenonderzoek • Structurele + functionele afwijkingen http: //nieuws. kuleuven. be/node/12601

Implicaties voor π: effect van interventies • Leesinterventies: o Klank-tekenkoppelingen (+ fonologische training) • Plasticiteit: Interventie → verandering hersenactiviteit? o Onderzoek van Temple et al. Dyslexie (n = 20) f. MRI 1 Controle (n = 12) f. MRI 1 Interventie (8 w) • Taak: Rijmen • Interventie: fonologische vaardigheden • Hypothese: normalisatie, compensatie f. MRI 2

Effect van interventies • Onderzoek van Temple o f. MRI-resultaten voormeting: Controlegroep Dyslexie

Effect van interventies • Onderzoek van Temple o Effect van de interventie • Kinderen met dyslexie gaan vooruit in lezen en taal • f. MRI data : normalisatie + compensatie o Maar: • Geen zuivere controlegroep • Louter fonologische training • Blijvend effect?

Implicaties voor π: predictie • Screening van fonologische vaardigheden • ERP-onderzoek bij at-risk kinderen o o Reactie op spraakklanken bij baby’s Hangen samen met: • Taalontwikkeling • Fonologische vaardigheden • Leesprestaties (op 8 -jarige leeftijd) o MAAR: • (Nog) geen predictie op individueel niveau • Niet alle kinderen met dyslexie vertonen afwijkend ERP

Predictie – neuroprognosis • In welke mate kan een combinatie van hersen- en gedragsdata latere leesprestaties voorspellen? • Vb. Hoeft et al. (2007) o Start schooljaar • Gedragsdata • Hersendata o Einde schooljaar • Leesvaardigheid

Predictie • Hoeft et al. (2007) o Resultaten • Zowel gedragsdata als hersendata voorspellen leesprestaties • Combinatie van beide → beste predictie (R² =. 80) o Implicaties • Hersendata als aanvulling in diagnostiek? • Voorspellen van reactie op interventie?