Hastalk Salk likisi Faydalanlan Kaynaklar 1 Veteriner Halk

Hastalık Sağlık İlişkisi

Faydalanılan Kaynaklar 1. Veteriner Halk Sağlığı kitabı, Yazarlar; Prof. Dr. M. Tayyar, Prof. Dr. E. Yarsan, Dora Yayınevi, Bursa, 2014 2. Veteriner Hekimlik, Veteriner Halk Sağlığı, Prof. Dr. B. Dinçer, Prof. Dr. B. Sarımehmetoğlu, Şafak Matbaacılık, Ankara, 2011 3. Veteriner Halk Sağlığı, Prof. Dr. Y. Doğruer, Konya, 2004 4. Integrated Food Safety and Veterinary Public Health, S. Buncic, University of Bristol, UK, 2006. 2

Hastalık sağlık ilişkisi • Tarihin başlangıcından bu yana hekim, kendisine baş vuran hastaları iyi etmek veya hiç olmazsa acılarını hafifletmek için uğraşan bir meslek adamı olarak çalışmıştır. 3

Hastalık sağlık ilişkisi • Hekim sadece hasta bireyin değil bütün bir toplum sağlığını ilgilendiren halk sağlığı ile ilgilenmesi, özellikle halkın hastalıklardan korunması ile ilgili görev alması gerekmektedir. • Bugün hastalıkları tedavi etmenin çok defa yeterli olmadığı bilinmektedir. 4

Hastalığın önlenmesi • Birincil önlem: Hastalık oluşturmaya yetecek faktörlere ve özellikle faktörler bütününe maruz kalınmasını engellemeye yönelik faaliyetler (Örnekler: Karantina, aşılama). • İkincil Önlem: Klinik hastalık oluşmadan evvel mümkün olan en kısa zamanda hastalık süreçlerinin tespit edilmesine yönelik olarak tasarlanmış faaliyetler (Örnekler: Tarama testleri, ineklerin post -partum muayenesi, metabolik görünüm, somatik hücre sayıları). • Üçüncül önlem: Tedavi. 5

Hastalığın önlenmesi Veteriner eğitimi geleneksel olarak, bir hastalığın patogenezinin anlaşılması, hastalığın teşhis edilmesi ve uygun tedavinin uygulanması (üçüncül önlem) üzerinde odaklanmaktadır. Birincil ve ikincil önlemlere yönelik tekniklerin daha az üstünde durulmaktadır. 6

• Hastalıklarda mutlak ve tam bir iyileşme olası değildir. • Önce hastalığın oluşmasında rolleri olan aile, toplum, iş ve çevre koşulları iyice araştırılarak bunları düzenlemek ve eğer başarılı olunamıyorsa tedavi yoluna gitmek gerekir. • Kişinin ya da toplumun bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyi oluşunu önemli derecede etkileyen fiziksel, biyolojik ve kimyasal etmenlerin ne olduklarını? ? ve nasıl kontrol edilebileceklerinin de incelenmesi gerekmektedir? ? ? . 7

• İşte bütün bu cümlelerle ifadesini bulan eylemlerin toplamına sağlık koruma denir. • Fert ve toplum olarak insan sağlığının korunması ve geliştirilmesi, yüksek seviyede uzun süre devam etmesi için, sağlıkla ilgili bütün bilgilerin bir sentezi olan “sağlık koruma” koruma geniş bir kapsama sahiptir. 8

• Sağlık yalnızca hastalık ya da zaafın yokluğu değil tam fiziksel zihinsel ve sosyal esenliktir. • Sağlıklı; genetik olarak iyi niteliklerle doğmuş, fizik, fizyolojik, mental ve psikolojik olarak normal gelişmiş bütün fonksiyonları uyum ve denge içinde devam eden iyi nitelikli bir yapıyı ifade eder. 9

• Fert ve toplum olarak insan sağlığının korunması ve geliştirilmesi, yüksek seviyede uzun süre devam etmesi için, sağlıkla ilgili bütün bilgilerin bir sentezi olan sağlık geniş bir kapsama sahiptir. • Sağlık başlıca üç öğeden oluşmaktadır. • Bunlar; bedensel sağlık, ruhsal sağlık ve sosyal sağlıktır. • Sağlık kavramının hastalık kavramına bağımlı olarak tanımlanması yanlıştır. • Sağlık ve hastalık birbirinin simetriği olamaz, çünkü pek çok hastalık var iken bir tek sağlık bulunmaktadır. 10

• Bugün yaygın olarak kullanılan sağlık tanımı Dünya Sağlık Örgütü (WHO) kuruluş yasasında yer alan tanımdır. Buna göre; • ‘Sağlık, sadece hastalık ve sakatlık halinin olmayışı değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir’. 11

• Hastalık nedenleri ise bedensel ve çevresel nedenler olmak üzere iki grupta incelenebilir. • Bedensel nedenler • Gen, hormon ve metabolik kaynaklı nedenlerdir. Bazı bünyesel nedenler bazı hastalıklara daha büyük oranda yakalanmaya yol açabilmektedir. İnsan dış çevrenin etkilerine genetik yapısı ile cevap vermektedir. 12

Çevre sağlığı-Halk sağlığı ilişkisi • Çevreyi önce doğal ve yapay çevre olarak ikiye ayırabiliriz. • Çevrede sağlığını doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen önemli etkenler bulunmaktadır. • Aynı zamanda çevre, bir yaşamı sürdürme ve sağlama sistemidir. Bu sistemin en temel öğeleri su, yiyecek ve barınaktır. Sağlık açısından baktığımızda çevre üç ana grupta incelenir. 1. Fizik çevre 2. Biyolojik çevre 3. Sosyokültürel çevre 14

• Çevresel nedenler • Fiziksel nedenler : Sıcaklık, soğuk, ışın, travma, içme ve kullanma suyu, atıklar, konut sağlığı, iklim koşulları, hava ve su kirliliği, giyeceklerimiz, kamuya açık yerler, sağlığa az ya da çok zarar verebilme olasılığı olan kuruluşlar, mezarlıklar başlıca fiziksel çevre öğeleridir. • Kimyasal nedenler : Zehirler, kanser oluşuna neden olan bazı etkenler buna örnek verilebilir. 15

• Çevresel nedenler • Temel madde eksiklikleri : Bazı maddeler vardır ki insanın sağlıklı olabilmesi ve hayatsal olayların yürütülebilmesi için dışarıdan alınmaları gerekir. İnsan ya da canlı bunu vücudundaki temel yapı taşlarından sentez edemez. Buna temel maddeler denmektedir. Vitaminler, esansiyel aminoasitler veya yağasitleri, mineraller gibi. • Biyolojik etkenler: Mikroorganizmalar, asalaklar, mantarlar ve diğer etkenler biyolojik etkenleri oluşturur. Bunlar canlı vücudunda hastalık yapabilirler. • Psikolojik etkenler: Çağdaş yaşamda sık duyulan stres vb durumlar. • Sosyal, kültürel ve ekonomik etkenler 16

• Bu durumda çevre : 1. Hastalıklar için zemin hazırlayabilir. Örneğin: iklim koşullarının solunum sistemi hastalıklarının artmasına yol açması ya da ortamda bulunan vektörlerin hastalıkların yayılımını kolaylaştırması gibi. 2. Çevre doğrudan hastalık nedeni olabilir. 3. Bazı hastalıkların gidişini ve sonucunu etkileyebilir. 17

• Çevre sağlığı ile ilgili konuların incelenmesinde bir çok etkenin göz önüne alınması gereğini göstermektedir. Biyolojik çevre sağlık açısından önemli dört öğe içerir: • 1. Mikroorganizmalar • 2. Vektörler • 3. Bitki ve hayvanlar • 4. Besinler 18

Mikroorganizmalar • Mikroorganizmalar ancak mikroskopla görülebilen canlılardır ve çevrede hemen her yerde yaygın olarak bulunmaktadır. • Bazıları insan üzerinde hiçbir etki yapmaz. • Bazıları insanlara zarar verirken bazıları yararlı olabilmektedir. • Baklagillerin köklerindeki bakteriler havadaki nitrojeni bağlayarak proteinlerin sentezini kolaylaştırırlar. Yoğurt yapımı, fermantasyon gibi olaylar, bağırsaklarımızda bazı B grubu vitaminlerin yapımı yararlı mikroorganizmaların katkısıyla sağlanmaktadır. • Ancak verem ve tifo basili, gibi insanlarda önemli hastalıklar meydana getiren, zararlı mikroorganizmalar da bulunmaktadır. Bunlar değişik araç ve yollarla insan vücuduna girer ve çeşitli hastalıkların meydana gelmesine yol açarlar. 19

Vektörler • Vektörler hastalık yapıcı mikroorganizmaları insanlara taşımakta olan eklembacaklılar ve kemiricilerdir. Bunlar arasında sıçan, fare gibi kemiricileri, sivrisinek, tahtakurusu, bit, pire, kene ve karasinekleri sayabiliriz. • Vektörler sağlık açısından önemli bir grubu oluşturdukları için hayvanlardan ayrı olarak incelenmektedirler. • Vektör ve kemiricilerle yayılan hastalıklar arasında tifüs, veba, kayalık dağlar benekli ateşi, riketsiyal çiçek, tifo, basili ve amipli dizanteri, treponozomiyazis, leishmaniazis, sıtma, sarı ateş, filariazis, ensefalit gibi hastalıklar sayılabilir. 20

Kemiriciler • Bazı kaynaklar kemiricileri vektörler arasında sayarken bazıları ayrı bir grup olarak ele alırlar. Kemiricilerin kontrolü ile ilgili uygulamaların başında : • 1. Kemiricilerin üreme ortamlarının yok edilmesi • 2. Kemirici üremesine ve girmesine olanak vermeyecek bina yapımı • 3. Çöplüklerin sanitasyonu • 4. Rodentisit, kapan ve gaz uygulamaları gelmektedir. 21

Bitki ve hayvanlar • Bitkiler ve hayvanlar biyolojik çevrenin önemli bir öğesidirler. • Hayvanlar alemindeki tüm canlıların hayatları bitkilere bağlıdır. • Güneş enerjisinden yararlanarak bitkilerce fotosentez olayının gerçekleştirilmesi besin zincirinin başlangıcını oluşturur. • Ekolojik dengesin korunmasında bitkilerin oynadığı rol daha önceki bölümlerde açıklanmıştır. Ancak bazı bitkiler diğer canlılar üzerinde zehirli etki yapabilirler. • Hayvanlar insan sağlığı açısından önemlidirler. İnsan ve hayvanların ortak hastalıkları olan zoonozlar önem taşır. Bu hastalıklar insanlara doğrudan hayvanların eti ve derisiyle temasla, etinin yenmesi ya da sütünün içilmesiyle bulaşabilmektedir. Brusella, kuduz, şarbon gibi hastalıklar zoonoz hastalıklardır. 22

Besinler • Gıdalarla ilgili olarak üretimden tüketime kadar hemen her aşamada kirlenme riski bulunmaktadır. • Gıdanın ürün olarak eldesinden, saklanmasına ve depolanmasına, nakline ve daha sonraki işleme ve tüketilme aşamalarından kirlenme riski oldukça yüksektir. • Mikroorganizmaların gelişmesine elverişli gıdalarda, herhangi bir nedenle etken gıdaya bulaştığında, yeterli ısı ve süre sağlanacak olursa aşırı miktarda etken üreyebilir. 23

Besinler • Eğer bu gıda toksin ve mikroorganizmaların yok edilmesini sağlayacak işlemlere tabi tutulmayacak olursa, tüketiciler tarafından alınan bu gıdalar sağlığın tehlikeye düşmesine neden olacaktır. • Gıdalarla bulaşan hastalıklarda temel etken insan ve hayvan dışkısıyla bulaşan hastalıklardır. • Gıda sağlığı sorunlarının çözümü ile çevre koşullarının olumlu hale getirilmesine yönelik önlemler birbirini bütünlemektedir. • Gıdaların etkeni taşıyan kirli sularla sulanarak yetiştirilmesi, kirli sularla yıkanması, kontamine kaplarda saklanması, etkenin bulunduğu sularda yaşayan bazı deniz hayvanlarının etinin yenmesi, gıda hazırlayanların ve işleyicilerin etkeni gıdalara taşıması en önemli kirlenme yolları arasında sayılabilir. 24

Teşekkürler…