Salk ve Hastalk 1 58 Ama Bu dersin

Sağlık ve Hastalık 1 / 58

Amaç • Bu dersin sonunda katılımcıların – – – Sağlığın tanımını yapabilmeleri Sağlığa ve hastalığa etki eden faktörleri tartışabilmeleri Bütüncül sağlık hizmetinin önemini kavramaları Bireylerin sağlık kaynaklarını sayabilmeleri Bireylerin sağlık kaynaklarının sağlık bakımındaki önemini tartışabilmeleri ve – Çeşitli destekleyici tedavi yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmaları hedeflenmektedir. 2 / 58 Doç. Dr. Zekeriya Aktürk http: //ailehekimligi. trakya. edu. tr 3 Ekim 2005

There are men and classes of men that stand above the common herd; the soldier, the sailor, and the shepherd not infrequently; the artist rarely; rarelier still, the clergyman; the physician almost as a rule. He is the flower (such as it is) of our civilization. Robert Louis Stevenson, 1887 Belli sınıf insanlar vardır ki, onlar toplumun çoğunluğuna göre üstündürler; nadir olmayarak asker, denizci ve çoban; nadiren sanatçılar; daha da nadiren rahipler; hemen her zaman doktorlar. Doktor, medeniyetimizin çiçeğidir. 3 / 58

“Sağlık” ve “Hastalık” Birbirinin Zıttı mıdır? • Siz arkadaşınızdan daha az sağlıklı iseniz bu sizin hasta olduğunuz anlamına mı gelir? 4 / 58

Sağlık ve Hastalığın Tanımı 1. Teori: Normalden sapma • İstatistiksel açıdan hastalık: – Toplum ortalamasından sapma gösterenler anormaldir – Yüksek kan basıncı, şişmanlık, yüksek kolesterol birer hastalıktır 5 / 58

Birinci Teorinin Problemleri • Toplum ortalamasına uymayan ama “iyi” olan durumlar var: – Aşırı zeki, çok güzel/yakışıklı, atletik, kuvvetli, nazik, hızlı… 6 / 58

2. Teori “Doğal Tasarım” • Sağlık, organizmanın doğal tasarımıyla uyum içerisinde çalışmasıdır. • Eğer bireyin hayatta kalması ve üremesi için gerekli fizyolojik durumların bütünlüğü bozulmamışsa birey sağlıklıdır. 7 / 58

Doğal Tasarım Teorisindeki Problemler • Deri hastalıkları “hastalıktır” ama hayatta kalmayı veya üremeyi etkilemez. • Homoseksüellik üremeye engeldir ama bir hastalık olarak kabul edilmez • Kısırlık bir hastalık mıdır? • Alkolizm… 8 / 58

3. Teori: Normativist Teori • Sağlık ve hastalık yüklenen değere göre değişir; tam olarak tanımlanamazlar. • “İyi”, “Kötü”, “İstenen”, “İstenmeyen” olarak neyi referans aldığımıza bağlıdır. • Dolayısıyla bu kavramlar sosyal olarak belirlenir. 9 / 58

4. Teori: Test Sonucuna Göre • Test sonucuna göre anormal çıkanlar “hasta” olarak sınıflandırılır – AIDS – İdrar kültürü – Romatoid artrit –… 10 / 58

4. Teorideki Problemler • Testlerin – Duyarlığı, – Özgüllüğü – Pozitif tahmin ettirici değeri –… • Ortalama bir testin hatalı çıkma olasılığı %10 – 10 test yapıldığında içlerinden birinin hatalı olma olasılığı: %90’ın üzerinde 11 / 58

5. Teori: Tedavi Edilebilirliğe Göre • Tedavi edildiğinde yarar sağlanıyorsa o durum “hastalık” olarak tanımlanır • Örnek: hipertansiyon, kolesterol… – Hipertansiyon için eski tanım 140 mm. Hg ve üzeri – Bugün: 125 mm. Hg • … 12 / 58

Sağlık Nedir? HEALTH is a state of complete physical, mental and social well-being and not merely the absence of illness. DSÖ, 1947 Health is a state of complete physical, mental and social wellbeing, and not merely the absence of disease or infirmity. DSÖ, 1948 ‘Sağlık, sadece hastalık ve sakatlık halinin olmayışı değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir’ 13 / 58

DSÖ Tanımındaki Problemler İyilik Tam Hal Sağlık ve Hastalık bir arada olabilir. Kişide hastalık varken kendini iyi hissedebileceği gibi bir hastalık bulunamadığı halde kötü de hissedebilir. 14 / 58

Sizce Aşağıdakiler Hastalık mıdır? • • • 15 / 58 Pre-menstrüel sendrom Kırışıklıklar Erektil disfonskiyon Depresyon Anxiyete Şişmanlık Anoreksi Tütün kullanımı Alkolizm Infertilite Yoksulluk Kumarbazlık

Birey Sağlığının Ötesi Sağlıklı birey Sağlıklı aile Sağlıklı toplum 16 / 58

Süper Sağlık 17 / 58 Normal Sağlık Ölüm

Siz hiç hasta oldunuz mu? • İlk olarak ne yaptınız? • Kime başvurdunuz? • Hekiminiz beslenme, riskli davranışlar ve egzersiz konularına ne kadar zaman ayırdı? • Neler hissettiniz? • İnsanların sizden beklentileri oldu mu? • Bu hastalık size herhangi bir şey öğretti mi? • Sizce hekimlerin hastalık geçirmeleri hastaları daha iyi anlamalarını sağlar mı? 18 / 58

Hastalık • Tıp Açısından • Kişi Açısından • Sosyal Açıdan (Illness, Disease, Sickness) 19 / 58

Sağlık Bir İhtiyaç mıdır? Kendini Kanıtlama Saygınlık ve statü İlgi ve sosyal faaliyet Güvenlik ve güvence Temel fizyolojik ihtiyaçlar 20 / 58 Abraham Maslow. Motivation and Personality (1943)

Semptomlar ve Hekime Başvuru Sağlık sorunu olan insanların ne kadarı hekime başvurur? Ortalama %10, Gelişmiş ülkelerde %25 21 / 58 Semptom Enerji değişikliği Başağrısı Mide şikayetleri Bel ağrısı Bacaklarda ağrı Duygusal/psikolojik Karın ağrısı Adet düzensizliği Boğaz ağrısı Göğüs ağrısı Hekime başvurma oranı 456’da 1 184’de 1 109’da 1 52’de 1 49’da 1 46’da 1 29’da 1 20’de 1 18’de 1 14’de 1

İnsanların Sağlık Kaynakları • Kendi bilgileri • Hekim • Eczane • Ailesi, arkadaşları, çevresi • Bilge kişiler • Komplementer tedavi uygulayıcıları 22 / 58 • . . .

Bir Ayda Doktora Başvurma 23 / 58 1000 Risk altındaki toplum 750 Şikayeti olan 250 Doktora başvuran 9 Hastaneye sevk 5 Başka bir doktora sevk 1 Eğitim hastanesine sevk

Bir Ayda Doktora Başvurma Sağlık hizmeti sunma 3. Bas. %0, 01 2. Bas. %1 Sağlık hizmeti sunma 1. Basamak %24 Hasta ama doktora gitmez %50 Sağlam %25 24 / 58 Sağlık hizmeti sunma Sağlığı destekleme, tarama Sağlığı iyileştirme

Ölüm Nedenleri 25 / 58

26 / 58

Sağlıktaki Yaklaşım Değişimi Teknolojik Gelişmeler Tıpta Aşırı Branşlaşma İnsan=Makine (19. Yüzyıl sonları) 27 / 58

Sağlığın Formülü Var mı? Biyomedikal Yaklaşım: Bir sonucun ortaya çıkması için bir neden hem gerekli, hem de yeterlidir Etken varsa (Örn. Bakteri) Hastalık ta vardır Oysa; Neden gerekli ama yetersiz olabilir Streptococcus mutans çoğu kişide var ama diş çürüğü yok. Kolesterolü yüksek olan herkeste kalp hastalığı olmaz Biyopsikososyal Yaklaşım: Hastalık, biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin etkileşimiyle 28 / 58 ortaya çıkar!

• Tanrı, • Soğuk, • Kötü Ruhlar, • Sıcak, • Moral değerler, • Rüzgar, • Cinler, • Nem, • Kader • Toksinler, • … • Radyasyon • … • Çatışma, • Beslenme, • Sürtüşme, • Genetik Yapı 29 / 58 • Stres… • Riskli Davranışlar. .

• Biyomedikal yaklaşan doktor: – dişlerinizde çürük oluşmaması için fırçalamalı ve diş ipi kullanmalısınız • Biyopsikososyal yaklaşan doktor: – – – 30 / 58 Neden diş ipi kullanmıyorsunuz? (Ellerimde romatizma var) Neden şimdi doktora geldiniz? (Ağrı yapıyor!) Neler hissediyorsunuz? (Artık dayanamıyorum!) Nasıl besleniyorsunuz? Ailenizde nasıl bir ağız bakımı uygulanır?

HASTALIK ROLÜ Bir hekime başvurmuş ve hasta olarak tanımlanmış olan kişi artık toplumda özel bir rol işgal etmeye başlar. Hasta rolündeki kişinin bazı sorumlulukları ve öncelikleri vardır. Bu kişinin profesyonel yardım araması ve iyileşmek için her yolu denemesi beklenir. HASTALIK DAVRANIŞI Hastalık davranışı belirli bir şikayetin farklı insanlar tarafından farklı algılanması, değerlendirilmesi ve aksiyonda bulunması (veya bulunmaması) olarak tanımlanır. Kişilerin hasta rolüne girip girmeyeceklerini ve bir hekime başvurup vurmayacaklarını hastalık davranışı belirler. 31 / 58

Izdırap (Suffering) Izdırabı artıranlar • Sürekli ağrı • Sebebi bilinmeyen hastalık • Ağrının kontrol edilemeyeceği düşüncesi • İnsanları inandıramama • Benliğin maruz kaldığı hasarın büyüklüğü • Sevilen bir yakının acı çekmesi 32 / 58 • Suçluluk duygusu

Destekleyici Tedavi Yöntemleri • Akupunktur • Ayurveda • Biyoenerji • Aromaterapi • Qi-Gong • Acmos metodu • … 33 / 58

Bitkileri ne kadar tanıyoruz? Yaş: Cins: Sıra Adını Resmini duymuştum tanıdım 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 34 / 58 Top İşlevini biliyordum

Halk Arasında Kullanılan Bazı Bitkiler • Grip, nezle, anjin, nefes darlığı, öksürük balgam söktürme, • İdrar söktürme, tansiyon düşürme • Bağırsak hastalıkları 35 / 58

• İshal, bağırsak bozuklukları • Basur • Kanamaları durdurma • Boğaz-bademcik iltihabı 36 / 58

• Sinir bozukluğu • Uykusuzluk • Böbrek, mesane hastalıkları • Böbrek taşı • Göğüs ve bronş yumuşatıcı • Grip ve soğuk algınlığı • Kabızlık 37 / 58 • Saç dökülmesi

• Hazımsızlık • İştahsızlık • Kalp çarpıntısı • Adet kanamalarını düzenlemek • Antiseptik • Direnci artırma 38 / 58 • Romatizmal ağrılar

• Ateş • Ağrı • Spazm çözücü • Terletme • Gaz • Rahatlatma • Antiseptik 39 / 58

• Hazımsızlık, Gaz, İshal • İştahzılık • İdrar söktürme • Kusma • Başağrısı • Uykusuzluk • Cinsel isteksizlik 40 / 58

• Kabızlık, Mide bulantısı, ağrısı • Çıbanları olgunlatma • Öksürük • Ateş • Boğaz bademcik iltihabı • Burun kanaması • Burun tıkanıklığı 41 / 58

• Bulantı • Gaz • İshal • Yatıştırıcı 42 / 58

• Direnci artırma • İdrar söktürücü • İshal 43 / 58

• Astım • İdrar ve ter söktürücü • Mide bulantısı • Boğaz bademcik iltihabı 44 / 58

Kaç puan aldık ? • Annemiz olsaydı kaç puan alırdı? • Peki ya annemiz? 45 / 58

Akupunktur • Acus = İğne • Punctus = Batırmak • Qi (chee) = yaşam enerjisi • Cun = ölçü birimi • Meridyenler • Yin / Yang dengesi 46 / 58

47 / 58

48 / 58

49 / 58

50 / 58

51 / 58

52 / 58

Ayurveda • Ayur = Hayat • Veda = Bilgi • Doşalar • Vata • Pita • Kapha 53 / 58

• Vata (esir, psikolojik yapı) • Sıkıntı, endişe • Uykusuzluk, huzursuzluk • İştah azalması • Ciltte kuruma • Kabızlık • Enerji azlığı 54 / 58 • Soğuğa hassasiyet

• Pita (enzim ve salgılar) • Peptik ülser, mide ekşimesi • Sıcağa karşı hassasiyet • Saçlarda erken beyazlama, kellik • Güçlü bir sindirim 55 / 58

• Kapha (enerji) • Güçlü kaslar • Canlılık, dayanıklık • Küntlük, uyku hali • Kilo alma, vücutta su tutulması • Diyabet • Sinüslerde ve göğüste dolgunluk 56 / 58

ÖZET • DSÖ’ye göre sağlığın tanımını yapınız • Sağlıklı/Hasta kararını vermede hangi teorilerden yararlanırız? • Hastalık rolü ve hastalık davranışı ifadelerini açıklayınız • Biyopsikososyal yaklaşım ne demektir? • Bildiğiniz doğal tedavi yöntemlerini sayınız. • Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine göre sağlığın yeri nerededir? 57 / 58

• İnsanların en önemli 3 ölüm nedeni nedir? • İnsanların göğüs ağrısında hemen doktora gitmelerini ama baş ağrısında gitmemelerini nasıl açıklarsınız? • Birini, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerinin önemini başvuru sıklığı açısından değerlendiriniz. 58 / 58