Elementi poreza na dohodak fizikih lica 1 Poreski

Elementi poreza na dohodak fizičkih lica 1

Poreski obveznik Ø Obveznik poreza može biti • • pojedinac ili porodica, i društvo lica Ø U 20 zemalja OECD obveznik je pojedinac, a u 10 obveznik je porodica Ø U slučaju da se izabere porodica kao obveznik neophodno je ublažiti dejstvo poreske progresije na zbirni dohodak članova porodice 2

Poreski obveznik Ublažavanje dejstva poreske progresije na zbirni dohodak porodice ostvaruje se: Ø • • • metodom deobe dohotka metodom porodičnih kvota metodom dvostrukih poreskih lestvica Metoda deobe dohotka: 1) • • I faza: zbirni dohodak članova porodice podeli se sa brojem članova koji ostvaruju dohodak u porodici (obveznici) čime se dobija prosečan dohodak po obvezniku II faza: prosečan dohodak po obvezniku umanjuje za dopuštene odbitke (neoporezivi minimum, standardni odbici) III faza: na prosečan dohodak umanjen za odbitke primenjuju se poreske stope i dobija poreska obaveza po obvezniku IV faza: dobijani iznos poreskih obaveza po obvezniku poreza množi sa brojem članova koji ostvaruju dohodak 3

Porodica kao poreski obveznik Ø Ako u porodici samo jedan član ostavaruje dohodak ili više članova ostvaruje jednak nivo dohodaka, onda je ovaj metod identičan oporezivanju pojedinaca Ø Ako u porodici postoji više članova koji ostvaruju različite dohotke onda je ovaj metod povoljniji za obveznike, nego oporezivanje pojedinaca Ø Ovaj metod se, u različitim varijantama, primenjuje u većem broju zemalja 4

Porodica kao poreski obveznik Metod porodičnih kvota: 2) • I faza: zbirni dohodak porodice deli se brojem porodičnih kvota o • • • Broj porodičnih kvota zavisi od broja lica sa dohotkom i broja izdržavanih lica II faza: “prosečan “dohodak po kvoti umanjuje se po osnovu egzistencijalnog minimuma i drugih odbitaka III faza: na umanjeni prosek primenjuju se poreske stope čime se dobija poreska obaveza po kvoti IV faza: množenjem poreske obaveze po kvoti sa brojem kvota dobija se poreska obaveza porodice 5

Porodica kao poreski obveznik Ø Metod porodičnih kvota je povoljniji od metoda deobe dohotka, za porodice koje imaju izdržavane članove Ø Metod je relativno komplikovan, a time i netransparentan, pa se primenjuje samo u Francuskoj i Luksemburgu 6

Porodica kao poreski obveznik 3) Metod dvostruke progresije 1. ostvaruje se primenom dve skale progresije pri oporezivanju dohotka: o oštrija skala se primenjuje na porodicu poreskog obveznika o blaža skala se primenjuje na one pojedinca poreskog obveznika 7

Porodica kao poreski obveznik Ø Zavisno od toda li je oporezivanje zajedničkog dohotka porodice povoljnije ili nepovoljnje, za poreske obveznike od oporezivanja individualnih dohodaka njenih članova može se govoriti o: porezu na neženje/neudate • porezu na brak • Ø Nedostaci oporezivanja dohotka porodice: dohodak porodice je veštačka kategorija • pri utvrđivanju poreskih obeveza postoje značajne proizvoljnosti • 8

Pojedinac kao poreski obveznik Ø U najvećem broj zemalja poreski obveznik je pojedinac Ø Prilikom utvrđivanje poreske obaveza pojedinca uzimaju se u obzir njegove porodične prilike čime se ostvaruju socijalno-ekonomski ciljevi Ø Prilikom oporezivanja dohotka građana neophodno je da se odredi osnov za nastanak obaveze: državljanstvo, rezidentstvo ili izvor dohotka 9

Poreski obveznik Ø Ø Ø U savremenim državama rezidenstvo je najčešća osnova za plaćanje poreza na dohodak građana Osim fizičkih lica obveznici poreza na dohodak građana su i društva lica (ortačka društva i dr. ) Ostvarena dobit društva lica se deli na članove društva i oporezuje porezom na dohodak građana 10

Poreska osnovica Ø Poreska osnovica je ostvareni dohodak poreskog pojedinca ili porodice, najčešće u periodu od godinu dana • Ø U odnosu na opštu Haig-Simonsovu definiciju u praksi poreska osnovica je uža, jer ne uključuje: • • Ø Dohodak je novčana vrednost neto povećanja mogućnosti potrošnje pojedinca u određenom periodu imputirani dohodak ostvaren u naturi nerealizovane kapitalne dobitke veći deo dodatnih primanja (fringe benfits), transferna primanja (u celini ili ispod neke granice) Osim toga u svim zemljama se osnovica umanjuje za iznos standardnih i nestandardnih odbitaka 11

Standardni i nestandardni odbici Ø Ø Standardni odbici se pružaju svim obveznicima, koji ispunjavaju propisane zakonske uslove i ne zavise od veličine izdataka koje obveznik ima za određene svrhe Nestandardni odbici se odobravaju obveznicima koji su imali izdatke za određene namene 12

Standardni odbici Ø Postoje četiri osnovne grupe standardnih odbitaka: lično oslobađanje do nivoa neoporezivog minimuma • oslobađanje po osnovu izdržavnih članova porodice • starosno oslobađanje za lica koja su navršila određeni broj godina života • dodatno oslobađanje za izdržavane članove sa smetnjama u fizičkom i pishičkom razvoju • 13

Nestandardni odbici Ø Nestandardni odbici se dele u dve grupe: Odbici čiji zbirni iznos ne može preći određeni apsolutni nivo ili procenat oporezivnog dohotka • Odbici čiji iznos nije ograničen • Ø Primeri odbitaka čiji zbirni iznos je ograničen: • • Troškovi rešavanje stambenog pitanja Troškovi školovanja i usavršavanja obveznika i izdržavanih članova Troškovi kupovine knjiga, opreme i dr. iz oblasti obrazovanja Ulaganje u ekologiji i uštedu energije Plaćene premije za životno odiguranje Neke vrste investicija (otpočinjenje posla, ulaganje u samostalnu delatnost drugog obveznika, kupovina akcija i dr. ) Ulaganja u humanitarne i dobrotvorne svrhe i dr. 14

Nestandardni odbici Ø Nestanadrani odbici čiji iznos nije ograničen: • troškovi lečenja obveznika i izdržavanih članova • plaćeni porezi i druge dažbine na imovinu i prihode (osim poreza na dohodak građana) • obavezni doprinosi za osiguranje plaćeni iz dohotka obveznika 15

Poreske stope Ø Ø Ø U okviru sistetičkog poreza u najvećem broju zemalja primenjuju se progresivne poreske stope Opravdanost primene progresivnih stopa je stalna tema rasprava u stručnoj i političkoj javnosti Argumenti za primenu progresivnih stopa su: preraspodela dohotka i smanjenje ekonomske nejednakosti u odnosu na tržišnu raspodelu dohotka • kompenzacija regresivnog dejstva posrednih poreza, • povećanje fiskalnih prihoda i stabilizacioni efekti (? ) • podsticaj pojedinaca na povećanje radnih i preduzetiničkih napora (? ) • 16

Poreske stope Ø Argumenti protiv primene progresivnih stopa: • progresivno oporezivanje destimulativno deluje na radne napore i podstiče negativnu selekciju • progresivno oporezivanje povećava sklonost svim vrstama evazije poreza 17