Poreski sistemi 1 Pojam i definicija Poreski sistem

Poreski sistemi 1

Pojam i definicija Ø Poreski sistem, u užem smislu, predstavlja skup poreskih oblika koji se u određenom periodu primenjuju u određenoj zemlji Ø Poreski sistem, u širem smislu, predstavlja skup poreskih oblika i drugih javnih prihoda koji se primenjuju u određenoj zemlji Ø Poreski sistem određene zemlje obično sadrži relativno veliki broj poreskih oblika (nekoliko stotina) koji su uvedeni u poreski sistem u različitim periodima i sa različitom namenom Ø Stoga, pojedinačni poreski oblici ne moraju biti u skaldu sa poreskim principima kao ni sa aktulenim ekonomskim i socijalnim ciljevima 2

Podela poreskih sistema Ø Prema broju poreskih oblika u poreskom sistemu razlikuju se: Poreski monizam • Poreski pluralizam • Ø Poreski sistem u kome postoji samo jedan poreski oblik naziva se poreski monizam Ø Poreski sistem u kome postoji više poreskih oblika naziva se poreski pluralizam 3

Poreski monizam – istorijska evolucija i relevantnost Ø Predlozi za primenu poreskog monizma javljaju se sporadično, ali do sada ovaj oblik u praksi nigde nije primenjen Ø U istoriji se mogu identifikovati tri talasa predloga za uvođenjem poreskog monizma: Fiziokratsko učenje • U 20 -tom veku se javljaju predlozi da se poreski sistem svede na samo jedan od poreza kao što su: porezi na kapital, porezi na dohodak, porezi na potrošnju, porezi na energiju • 4

Poreski monizam – istorijska evolucija i relevantnost • Na početku tranzicije javljaju se predlozi da se poreski sistem drastično pojednostavi: n n Ø uvođenjem samo tri poreza (Kornai) sa proporcionalnim poreskim stopama (porez na potrošnju, porez na fonda zarada, porez na dobit) ili da se uvede samo jedan porez na potrošnju pojednostavljeni alternativni porez (Meklur) Osnovne prednosti poreskog monizma su: Jednostavnost i transparentnost poreskog sistema • Niski troškovi naplate i plaćanja poreza • 5

Poreski monizam – istorijska evolucija i relevantnost Ø Nedostaci poreskog monizma su: Nemogućnost da se jednim porezom obuhvate svi oblici ekonomske moći obveznika • Da bi se prikupilo dovoljno prihoda poreska stopa bi morala da bude vrlo visoka • Sklonost ka utaji poreza bi bila visoka • Mogućnost uticaja poreske politike na ekonomske i neeknomske cijeve bila bi drastično smanjena • Ø Ø Poreski monizam u striktnom obliku je teorijski neodrživ, a sa stanovišta fiskalne politike irelevantan Ideje bliske poreskom monizmu, a prema kojima u poreskom sistemu treba da postoji što manji broj poreskih oblika su teorijski održivije i relevantnije sa stanovišta fiskalne politike 6

Poreski pluralizam Ø Ø Poreski pluralizam je teorijski superiorniji oblik poreskog sistema koji se primenjuje u svim modernim državama Prednosti poreskog pluralizma: potpunije obuhvata ekonomsku snagu poreskog obveznika i izdašniji je • potrebni prihodi se prikupljaju uz manje poreske stope, pa je sklonost utaji manja • moguće je kroz poresku politiku uticati na ostvarenje ekonomskih i socijalnih ciljeva • Ø Moguće slabosti poreskog pluralizma ukoliko se uvede preterano veliki broj poreskih oblika poreski sistem postaje netransparentan, a troškovi naplate i plaćanja poreza visoki • ukoliko se kroz poreski sitem nastoje da ostvare brojni ekonomski i socijalni ciljevi velika je verovatnoća da će poreski sistem narušiti ekonomske principe • 7

Faktori koji određuju strukturu savremenih poreskih sistema Ø Ø Struktura poreskog sistema pokazuje koji porezi su prisutni u poreskom sistemu i koliki je njihov značaj Struktura poreskog sistema zavisi od: • • • nivoa razvijenosti privrede stepena tržišnosti privrede obrazovnog nivoa stanovništva strukture radne snage načina finansiranja socijalnog osiguranja strukture države uključenosti države u međunarodne integracije veličine države istorijskog nasleđa i dr. 8

Struktura poreskih sistema u članicama EU Ø Ø Ø Struktura poreskih sistema zemalja članica EU međusobno se značajno razlikuje Naročito su značajne razlike između starih i novih članica EU U starim člnicama EU u proseku najznačanijii porezi su: • • • Ø Doprinosi za socijalno osiguranje (oko 28%) Porezi na dohodak (oko 25 %) PDV (oko 19%) Posebni porezi na potrošnju – akcize (oko 10%) Porez na dobit (oko 9%) Zaključak: u zemljama - starim članicama EU dominiraju neposredni porezi (uključujući i doprinose) u odnosu na posredne (PDV i akcize), približno u odnosu 2: 1 9

Struktura poreskih sistema u članicama EU Ø U novim članicama EU posredni porezi su značajniji u odnosu na neposredne Ø Odnos između neposrednih i posrednih poreza u 12 novih članica EU iznosi 1, 35: 1, a u Srbiji 1, 15: 1 Ø Veći značaj posrednih poreza u zemljama u tranziciji u skladu je sa davanjem prednosti ekonomskim u odnosu na socijalne ciljeve u tim zemljama Ø Davanje prednosti ekonomskim ciljevima (brz rast, smanjenje nezaposlenosti i dr. ) održava nameru ovih zemalja da otklone zaostatak u nivou razvijenosti u odnosu na stare članice EU 10

11