ED ve Planlama Genel Mdrl Altyap Yatrmlar ED

ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü Altyapı Yatırımları ÇED Dairesi Başkanlığı Musa KARAASLAN Şube Müdürü

1950 ve 60’lı yıllarda, çeşitli projelerin yarattığı olumsuz çevresel etkilerin ortaya çıkmasıyla, dünyada çevre bilinci oluşmaya başlamıştır. 2

1972 de Stokholm’de yapılan “İNSAN VE ÇEVRE” konferansı sonrasında UNEP (United Nations Environmental Program. Birleşmiş Milletler Çevre Programı) kurulmuştur. 3

Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)’nın kuruluşundan beri birinci derecede önem verdiği çalışma alanlarından biri özellikle gelişmekte olan ülkelerde Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) uygulamaları için etkili yöntemlerin geliştirilmesi olmuştur. 4

ABD 1 Ocak 1970 tarihinde yürürlüğe giren Ulusal Çevre Politikası Kanunu (NEPA) ile ÇED’i federal projeler için bir zorunluluk haline getiren dünyadaki ilk ülke olmuştur. 5

Bu örneği izleyen çeşitli Avrupa ülkeleri ve Kanada 1970 li yılların başlarında önce çevre sorunları ile ilgilenecek devlet örgütlerini geliştirmişler ve yasal düzenlemelere başlamışlardır. 1980 ve sonraki yıllarda ise ÇED, uluslararası kuruluşların gündemine alınmış, karar metinleri ve sözleşmelerine girmiştir. 6

Ülkemizde çevre sorunlarının giderek artması ve gündeme gelmesi nedeniyle, ÇED 1983 yılında yürürlüğe giren Çevre Kanunu’nun 10. maddesi ile yasal statüye oturtulmuştur. 7

09. 08. 1983 tarihli 2872 sayılı Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair 13. 05. 2006 tarih ve 26167 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5491 Sayılı Kanun ile değiştirilerek; ÇED ve ÇED Yönetmeliğinin güçlendirilmesi amaçlanmıştır. 8

Madde-10: Gerçekleştirmeyi planladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmeler bir “Çevresel Etki Değerlendirme Raporu” hazırlarlar. Bu raporda çevreye yapılabilecek tüm etkiler göz önünde bulundurularak çevre kirlenmesine sebep olabilecek atık ve artıkların ne şekilde zararsız hale getirilebileceği ve bu hususta alınacak önlemler belirtilir. “Çevresel Etki Değerlendirme Raporu”nun; hangi tip projelerde isteneceği, ihtiva edeceği hususlar ve hangi makamca onaylanacağına dair esaslara yönetmelikte belirlenir. 9

Madde 10 – (Değişik: 26/4/2006 – 5491/7 md. ) Gerçekleştirmeyi plânladıkları faaliyetleri sonucu çevre sorunlarına yol açabilecek kurum, kuruluş ve işletmeler, Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu veya Proje Tanıtım Dosyası hazırlamakla yükümlüdürler. Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararı veya Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Kararı alınmadıkça bu projelerle ilgili onay, izin, teşvik, yapı ve kullanım ruhsatı verilemez; proje için yatırıma başlanamaz ve ihale edilemez. Çevresel Etki Değerlendirmesine tâbi projeler ve Stratejik Çevresel Değerlendirmeye tâbi plân ve programlar ve konuya ilişkin usûl ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmeliklerle belirlenir. 10

Madde 12 -(Değişik; 3/3/1988 -3416/5. md) Atık, atık ve yakıtların atılması, uzaklaştırılması, zararsız hale getirilmesi ve ithali ile ilgili denetimler Çevre Genel Müdürlüğünce* yapılır. Denetimlerin nasıl yapılacağı, denetleme elemanlarının nitelikleri, yönetmelikle belirlenir. Kuruluş ve işletmeler faaliyetlerinin denetlenmesi için kullandıkları yakıtın ve çıkardıkları atık ve atıkların özellik ve miktarına ilişkin bilgileri sürekli ve düzenli olarak belirlemek, bu hususu belgelemek ve bunları Çevre Genel Müdürlüğüne* bildirmekle yükümlüdürler. (*) Mülga Çevre Genel Müdürlüğü 11

Madde 12 -– (Değişik: 26/4/2006 – 5491/9 md. ) Bu Kanun hükümlerine uyulup uyulmadığını denetleme yetkisi Bakanlığa aittir. Gerektiğinde bu yetki, Bakanlıkça; il özel idarelerine, çevre denetim birimlerini kuran belediye başkanlıklarına, Denizcilik Müsteşarlığına, Sahil Güvenlik Komutanlığına, 13/10/1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununa göre belirlenen denetleme görevlilerine veya Bakanlıkça uygun görülen diğer kurum ve kuruluşlara devredilir. Denetimler, Bakanlığın belirlediği denetim usûl ve esasları çerçevesinde yapılır. Askerî işyerleri, askerî bölgeler ve tatbikatların bu Kanun çerçevesindeki denetimi ve neticelerine ait işlemler; Genelkurmay Başkanlığı, Millî Savunma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Bakanlık tarafından müştereken hazırlanacak yönetmeliğe göre yürütülür. 12

İlgililer, çevre kirliliğine neden olabilecek faaliyetleri ile ilgili olarak, kullandıkları hammadde, yakıt, çıkardıkları ürün ve atıklar ile üretim şemalarını, acil durum plânlarını, izleme sistemleri ve kirlilik raporları ile diğer bilgi ve belgeleri talep edilmesi halinde Bakanlığa veya yetkili denetim birimine vermek zorundadırlar. Denetim, bilgi verme ve bildirim yükümlülüğüne ilişkin usûl ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. 13

Madde 15 - Bu konuda yazılı yasaklara aykırı hareket eden veya kanunla belirtilen yükümlülükleri yerine getirmek üzere esasları yönetmelikle belirlenen yeteri kadar bir süre verir. Bu süre içinde yasaklara aykırı hareket ve yükümlülüğü yerine getirmekten dolayı ayrıca ceza verilmez. Bu süre sonunda bunları yapmayan kurum, kuruluş veya işletmelerin faaliyeti, yasağın veya yerine getirilmeyen yükümlülüğün çeşit ve niteliğine göre kısmen veya tamamen, süren veya süresiz olarak durdurulur. 14

Madde 15 – (Değişik: 26/4/2006 – 5491/12 md. ) Bu Kanun ve bu Kanun uyarınca yayımlanan yönetmeliklere aykırı davrananlara söz konusu aykırı faaliyeti düzeltmek üzere Bakanlıkça ya da 12 nci maddenin birinci fıkrası uyarınca denetim yetkisinin devredildiği kurum ve merciler tarafından bir defaya mahsus olmak üzere esasları yönetmelikle belirlenen ve bir yılı aşmamak üzere süre verilebilir. Faaliyet; süre verilmemesi halinde derhal, süre verilmesi durumunda, bu süre sonunda aykırılık düzeltilmez ise Bakanlıkça ya da 12 nci maddenin birinci fıkrası uyarınca denetim yetkisinin devredildiği kurum ve merciler tarafından kısmen veya tamamen, süreli veya süresiz olarak durdurulur. Çevre ve insan sağlığı yönünden tehlike yaratan faaliyetler süre verilmeksizin durdurulur. 15

Çevresel Etki Değerlendirmesi incelemesi yapılmaksızın başlanan faaliyetler; Bakanlıkça, Proje Tanıtım Dosyası hazırlanmaksızın başlanan faaliyetler ise mahallin en büyük mülkî amiri tarafından süre verilmeksizin durdurulur. Süre verilmesi ve faaliyetin durdurulması, bu Kanunda öngörülen cezaların uygulanmasına engel teşkil etmez. 16

Madde-20: Gerçek kişilerden bu Kanunun; (Değişik: 4/6/1986 -3301/2 md. ) 8’inci maddenin birinci fıkrasındaki yasağa uymayanlara 100. 000 lira; aynı maddenin ikinci fıkrasındaki yükümlülüğü, yetkili mercilere usulüne göre yapılan bildirime rağmen yerine getirmeyenlere 500. 000 lira, (Değişik: 4/6/1986 -3301/2 md. ) Yönetmelikle gösterilen koruma ve kullanım esaslarına aykırı davranmak suretiyle 9’uncu maddesinin ikinci fıkrasındaki yasaklara uymayanlara 100. 000 lira, (Değişik: 4/6/1986 -3301/2 md. ) Yönetmelikle belirtilen sınırlamalara uymamak suretiyle 13’üncü maddesine aykırı davranışta bulunanlara 1. 000 lira, (Değişik: 4/6/1986 -3301/2 md. ) 14’üncü maddesine aykırı davranışta bulunan ve önlemleri almayanlara 50. 000 lira, Yukarıdaki fiiller kuruluş ve işletmeler tarafından işlendiği takdirde; bu maddede belirtilen cezalar kuruluş ve işletmelere üç katı olarak, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 182’nci maddesi gereğince bilanço esaslarına göre defter tutması gereken kuruluş ve işletmelere ise bu cezalar beş katı olarak verilir. 17

Madde 20 – (Değişik: 26/4/2006 – 5491/14 md. ) “ÇED sürecine başlamadan veya bu süreci tamamlamadan inşaata başlayan ya da faaliyete geçenlere yapılan proje bedelinin yüzde ikisi oranında idari para cezası verilir. Cezaya konu olan durumlarda yatırımcı faaliyet alanını eski haline getirmekle yükümlüdür. 18

Madde 20 – (Değişik: 26/4/2006 – 5491/14 md. ) ÇED sürecinde verdikleri taahhütnameye aykırı davrananlara her bir ihlal için 10. 000* TL idari para cezası verilir. 12. maddede öngörülen bildirim ve bilgi verme yükümlülüğünü yerine getirmeyenlere 6. 000* TL idari para cezası verilir. (*) Bütçe Kanununa göre her mali yıl artış göstermektedir. 19

Madde 26 - 12’nci maddede gösterilen belgeleme yükümlüğünü yerine getirirken gerçeğe aykırı belge düzenlemelere fiil daha ağır bir cezayı gerektirmediği taktirde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası hükmolunur. 12’nci maddedeki yükümlülüğü yerine getirirken yetkili makamlara yanlış ve yanıltıcı bilgi verenlere altı aydan iki yıla kadar hapis cezası verilir. 20

Madde 26 – (Değişik: 26/4/2006 – 5491/18 md. ) “Bu kanunun 12 inci maddesinde öngörülen bildirim ve bilgi verme yükümlülüğüne aykırı olarak yanlış ve yanıltıcı bilgi verenler, altı aydan bir yıla kadar hapis ile cezalandırılır. Bu kanunun uygulanmasında yanlış ve yanıltıcı belge düzenleyenler ve kullananlar hakkında 26. 09. 2004 tarih ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun belgede sahtecilik suçuna ilişkin hükümler uygulanır. ” Bu maddeye göre yargıya intikal eden Çevresel Etki Değerlendirmesine ilişkin ihtilaflarda Çevresel Etki Değerlendirmesi süreci yargılama sonuna kadar durur. 21

ÇED YÖNETMELİĞİ ve YÖNETMELİK UYGULAMALARI

Mülga Çevre Bakanlığı’nın teşkilatlanmasını takiben 7 Şubat 1993 tarihinde yönetmelik uygulamaya geçirilmiştir. 23

Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Ulusal Mevzuatımız ve Taraf Olduğumuz Uluslararası Mevzuatın da Getirmiş Olduğu Zorunluluklar da Göz Önüne Alınarak Yayımlanmıştır. Örneğin; Bern Sözleşmesi Ülkemiz bu sözleşmeye 1984 yılında taraf olmuştur. Ramsar Sözleşmesi Ülkemiz bu sözleşmeye 1994 yılında taraf olmuştur. Rio Konferansı Ülkemiz bu sözleşmeye 1997 yılında taraf olmuştur. Akdeniz’in Kirliliğe karşı Korunması Sözleşmesi Ülkemiz bu sözleşmeye 1981 yılında taraf olmuştur. Karadeniz’in Kirliliğe Karşı Korunması Sözleşmesi Ülkemiz bu sözleşmeye 1994 yılında taraf olmuştur. MARPOL Sözleşmesi Ülkemiz bu sözleşmeye 1990 yılında taraf olmuştur. 24

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED): “Gerçekleştirilmesi planlanan projelerin çevreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yöndeki etkilerin önlenmesi ya da çevreye zarar vermeyecek ölçüde en aza indirilmesi için alınacak önlemlerin, seçilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek değerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasının izlenmesi ve kontrolünde sürdürülecek çalışmalar bütünü” olarak tanımlanmıştır.

Uluslararası Standartlar Projenin Özellikleri Alanın çevresel özellikleri Sosyo-ekonomik Çevre Diğer Ulusal Mevzuat İmar Kanunu, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, İş Güvenliği Tüzüğü vb ÇED Etkilerin belirlenmesi ve önlenmesi (uygun tahmin yöntemleri ile) Doğal Çevre 2872 sayılı Çevre Kanunu Benzer tesis Ölçüm-analiz Model çalışması Pilot tesis 26

* * * (Yürürlükte bulunan 17. 07. 2008 tarih ve 26939 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ÇED Yönetmeliği) Madde 3: Hukuki dayanak 09. 08. 1983 tarih ve 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 10. maddesi Madde 5: Yetki Bakanlığa ait olup, sınırları belirtilmek suretiyle bir kısmı Valiliklere devredilebilir. Mevcut uygulama; EK-1 prosedürü Bakanlık EK-2 prosedürü Valiliklerce yürütülmektedir 27

Madde 7: ÇED’e bağlı projeler - “EK-1 Listesi”nde yer alan projeler - “ÇED Gereklidir” kararı verilen projeler Madde 8: İDK (İnceleme-Değerlendirme Komisyonu) teşkili Komisyon üyeleri İlgili kurum ve kuruluşlar Proje sahibi Raporu hazırlayan kurum-kuruluş Gerektiğinde, Sivil toplum örgütleri Üniversiteler Uzman kişiler görev alırlar 28

UYGULANAN ÇED PROSEDÜRÜ ÇED Başvuru Dosyasının Bakanlığa Sunulması ÇED Sürecine Halkın Katılımı Toplantısı Kapsam ve Özel Format Belirleme Toplantısı ÇED Raporunun Bakanlığa Sunulması İnceleme Değerlendirme Komisyonu Toplantısı ÇED Olumlu Kararı ÇED Olumsuz Kararı 4

Madde 9: Halkın katılımı • Projeden en çok etkilenen halkın kolaylıkla katılabileceği bir yer seçilir. • Toplantı günü Bakanlıkça belirlenir. • Toplantı yeri ve saati Valililik ve proje sahibi tarafından belirlenir. • Proje sahibi toplantı ile ilgili ilanı ulusal ve yerel bir gazetede toplantı gününden en az on gün önce yayınlatır. Madde 10: Kapsamlaştırma Özel Format belirlenir. Format tarihinden itibaren ÇED Raporunun 1 yıl içerisinde Bakanlığa sunulması gerekmektedir. (Süre bitiminden önce Bakanlığa başvurulması durumunda bir defaya mahsus olmak üzere 6 ay’a kadar ek süre verilebilir) 30

Madde 12: ÇED Raporlarının incelenmesi ÇED Raporunun bilimsel esaslara dayanıp dayanmadığı, Halkın katılımı toplantısında gündeme getirilen konulara çözüm getirilip getirilmediği hususlarını inceler. Madde 13: Nihai ÇED Raporların Bakanlığa sunulması Proje sahibi İDK toplantısının (ÇED Raporunun Nihai ÇED Raporu olarak kabul edilmesi) sona ermesinden sonra 5 işgünü içerisinde Nihai ÇED Raporunu Bakanlığa sunmakla yükümlüdür. 31

Madde 14: ÇED Olumlu/Olumsuz Kararı Çoğaltılan Nihai ÇED Raporlarının Bakanlığa sunulmasını müteakip 5 işgünü içerisinde Bakanlıkça ÇED Olumlu/Olumsuz Kararı verilir. “ÇED Olumlu” kararının alınması durumunda gerekli diğer izinler alınarak yatırıma başlanır. “ÇED Olumsuz” kararının alınması durumunda ise projenin gerçekleştirilmesi mevzuat açısından mümkün değildir. Proje için 7 yıl içerisinde yatırıma başlanmaz ise “ÇED Olumlu” kararı geçersiz sayılır. 32

Madde 15: Seçme - Eleme Kriterine tabi projeler EK-2 Listesinde yer alan projeler Kapasite artış toplamı Ek-2 de belirtilen sınır değeri aşmayan projeler 33

UYGULANAN ÇED PROSEDÜRÜ Proje Tanıtım Dosyasının Valiliğe Sunulması (25 İş Günü ) ÇED Gerekli Değildir Kararı ÇED Gereklidir Kararı (Proje için EK-I prosedürünün devam ettirilmesi) 6

Madde 16: Başvuru ve inceleme Hazırlanan dosya taahhütname ile birlikte Valiliğe sunulur. Valilikçe 25 işgünü içerisinde “ÇED Gerekli Değildir/Gereklidir” kararı verilir. 5 işgünü Formata uygunluk 15 işgünü İnceleme 5 işgünü Karar süreci *Dosyada eksik bulunması durumunda dosya iade edilir. 6 ay içinde eksiklikleri giderilmeyen dosya ile ilgili başvuru geçersiz sayılır. 35

Madde 18: Yatırımın izlenmesi ve kontrolü - Taahhütlerin yerine getirilip getirilmediği Bakanlık ve Valilikçe denetlenir. Madde 19: Yönetmeliğe aykırı uygulamaların durdurulması Yönetmelik hükümlerini yerine getirmeyen projelerden; § Ek-1 Listesinde yer alan projeler Bakanlıkça § Ek-2 Listesinde yer alan projeler Valilikçe durdurulur. * Taahhütlere uyulmadığının tespiti halinde taahhütlere uyulması için Bakanlıkça/Valilikçe süre verilebilir. 36

Madde 21: Proje sahibinin değişmesi Proje sahibinin herhangi bir nedenle değişmesi durumunda yeni sahibi önceki sahibinin taahhüt ve yükümlülüklerini başka bir işleme gerek kalmaksızın yüklenmiş sayılır. Bunu bir yazı ile Bakanlığa bildirir. Madde 23: Askeri projeler ile ilgili prosedür ilgili kurumun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenir. 37

Madde 25: Entegre projeler Birden fazla projeyi kapsayan entegre bir projenin planlanması halinde Bakanlıkça tek bir ÇED Başvuru Dosyası/Proje Tanıtım Dosyasının hazırlanması istenir. Örnek: Baraj + Malzeme Ocakları Termik Santral + Kül Depolama Sahası + Derin Deniz Deşarjı + Liman 38

KARŞILAN GÜÇLÜKLER Uygun yer seçiminin yapılmaması, alternatif alanların araştırılmaması, Faaliyet sahiplerinin projeye ilgisiz kalmaları, Halkın Katılımı, Kapsamlaştırma ve İDK Toplantılarına katılımın sağlanmaması, Rapor içeriğinin ve taahhütlerin bilinmemesi, Mevzuat açısından uygun olmayan alanların seçilmesi, 39

…KARŞILAN GÜÇLÜKLER ÇED Olumlu veya ÇED Gerekli Değildir kararından sonra proje değişikliğine gidilmesi (teknoloji, kapasite artışı vb. ), Planlama aşamasında Bakanlığa başvuru yapılmaması, ÇED kararı alındıktan sonra yapılan değişikliklerin Bakanlığa bildirilmemesi, Bakanlıkça verilen kararların yargıya taşınması, 40

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Fizibilite, jeolojik etüt ve ÇED çalışmalarının eş zamanlı olarak yürütülmesi, Yakın dönemde yapılması düşünülen kullanımların ÇED Raporu içerisinde anlatılması, Yer ve teknoloji alternatiflerinin araştırılması, Proje sahiplerinin toplantılara aktif katılımlarının sağlanması. 41

SAĞLANAN FAYDALAR Projenin amacı ve kapsamı ayrıntılı olarak değerlendirilir. Proje sahibi projeyi yeniden gözden geçirme imkanı bulur. Projenin çevresel etkileri ve etkileri önleme maliyeti ile ilgili bilgi sahibi olurlar. Kamuoyu tepkisini görme imkanına kavuşurlar. Uluslararası kabul gören bir belgeye sahip olurlar. Çevre görevlileri kılavuz niteliğinde bir dökümana sahip olurlar. 42

Dikkatiniz ve Sabrınız İçin Teşekkür Ederiz 43