ED Uygulamalar Altyap Yatrmlar ED ve SD Dairesi

ÇED Uygulamaları Altyapı Yatırımları ÇED ve SÇD Dairesi Başkanlığı, Enerji Yatırımları Şb. Md. Nisan 2014, Zonguldak

SUNUM İÇERİĞİ v ÇED’e Tabi Enerji Yatırımları v ÇED Yönetmeliğindeki Yeri v Çevresel Etkileri İnceleme-Değerlendirme Yöntemi v Uygulamada Karşılan Farklı Örnekler v İstatistiki Bilgiler

ÇED’e Tabii Enerji Yatırımları v v v Nükleer santraller Termik güç santralleri Yeraltı suyunun çıkarılması veya suyu yeraltında depolama projeleri Rüzgar enerji santralleri Akarsu yataklarının düzenlenmesi ile ilgili projeler Nehir tipi santraller (HES’ler) Güneş enerjisine dayalı santraller Boru ile içme suyu taşımaları dışında kalan büyük su aktarma projeleri Su depolama tesisleri (baraj ve göletler) Jeotermal kaynaklı enerji santralleri Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su elde edilmesi ve/veya nakledilmesi için kurulan endüstriyel tesisler

ÇED Yönetmeliğindeki Yeri Termik ve Nükleer Güç Santralleri Termik Santral: Yakıtların iç enerjilerinden faydalanılarak elde edilen ısı yardımıyla elektrik enerjisi elde edilen santrallerdir.

ÇED Yönetmeliğindeki Yeri Termik ve Nükleer Güç Santralleri 03/10/2013 tarihli ve 28784 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ÇED Yönetmeliği v EK-I Madde 2 • a) Toplam ısıl gücü 300 MWt ve daha fazla olan termik güç santralleri ile diğer yakma sistemleri, • b) Nükleer güç santralleri veya diğer nükleer reaktörlerin kurulması veya sökümü (maksimum gücü sürekli termik yük bakımından 1 kilovatı aşmayan, atom çekirdeği parçalanabilen ve çoğalan maddelerin dönüşümü, üretimi amaçlı araştırma projeleri hariç)

ÇED Yönetmeliğindeki Yeri Termik ve Nükleer Güç Santralleri

ÇED Yönetmeliğindeki Yeri Termik ve Nükleer Güç Santralleri 03/10/2013 tarihli ve 28784 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ÇED Yönetmeliği v EK-II Madde 50 • Elektrik, gaz, buhar ve sıcak su elde edilmesi için kurulan endüstriyel tesisler (geri kazanım, atık bertarafı ve biyogaz enerji üretim tesisleri dahil, toplam ısıl gücü 20 MWt – 300 MWt arası olanlar).

ÇED Yönetmeliğindeki Yeri Hidroelektrik Enerjisi 03/10/2013 tarihli ve 28784 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ÇED Yönetmeliği v EK-I • Madde 16 - Elektrik enerjisi üretimi amacıyla kurulan su depolama tesisleri (Göl hacmi 10 milyon m 3 ve üzeri olan baraj veya göletler). • Madde 17 - Kurulu gücü 25 MWm ve üzeri olan hidroelektrik santralleri.

ÇED Yönetmeliğindeki Yeri Hidroelektrik Enerjisi 03/10/2013 tarihli ve 28784 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ÇED Yönetmeliği v EK II • Madde 46 - Kurulu gücü 1 -25 MWm arasında olan hidroelektrik enerji santralleri. • Madde 47 -Elektrik enerjisi üretimi amacıyla kurulan su depolama tesisleri (Göl hacmi 5 milyon m 3 ve üzeri olan baraj veya göletler).

ÇED Yönetmeliğindeki Yer altı suyu çıkarma veya depolama 03/10/2013 tarihli ve 28784 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ÇED Yönetmeliği v EK-I • Madde 14 - 10 milyon m 3 /yıl ve üzeri yeraltı suyu çıkarma veya suyu yeraltında depolama projeleri. v EK-II • Madde 53 - 300. 000 m 3 /yıl ve üzeri yeraltı suyu çıkarma veya suyu yeraltında depolama projeleri.

ÇED Yönetmeliğindeki Yeri Su aktarma projeleri 03/10/2013 tarihli ve 28784 sayılı RG yayımlanan ÇED Yönetmeliği v EK-I • Madde 15 - Boru ile içme suyu taşımaları dışında kalan ve akarsu havzaları arasında 10 milyon m 3 /yıl ve üzeri su aktarma projeleri. v EK-II • Madde 54 • a) Akarsu havzaları arasında su aktarma projeleri. (Ek-Ide yer almayan) • b) 5 km uzunluğundan fazla sürekli akış gösteren akarsu yataklarının düzenlenmesi

ÇED Yönetmeliğindeki Yeri Rüzgar Enerjisi 03/10/2013 tarihli ve 28784 yayımlanan ÇED Yönetmeliği sayılı Resmi Gazete’de v EK-I • Madde 49 - Türbin sayısı 20 ve üzeri olan rüzgar enerji santralleri. v EK-II • Madde 48 - Türbin sayısı 5 -20 arası olan rüzgar enerji santralleri.

ÇED Yönetmeliğindeki Yeri Jeotermal Enerjisi 03/10/2013 tarihli Yönetmeliği ve 28784 sayılı RG yayımlanan ÇED v EK-I • Madde 50 - a) Elektrik enerjisi üretilmesi amacıyla jeotermal kaynağın çıkartılması (Isıl kapasitesi 25 MWe ve üzeri). v EK-II • Madde 49 - a) Elektrik enerjisi üretilmesi amacıyla jeotermal kaynağın çıkartılması (Isıl gücü 5 MWe ve üzeri),

ÇED Yönetmeliğindeki Yeri Güneş Enerjisi 03/10/2013 tarihli ve 28784 yayımlanan ÇED Yönetmeliği sayılı Resmi Gazete’de v EK-I • Madde 51 - Güneş enerji santralleri (kapladığı alan 20 ha ve üzeri) v EK-II • Madde 51 - Güneş enerji santralleri (kapladığı alan 2 ha ve üzeri)

Çevresel Etkileri-İnceleme Yöntemi v. Baraj ve HES Projelerinde v. Termik Santral Projelerinde v. Rüzgar Enerji Santrallerinde v. Jeotermal Enerji Santrallerinde v. Güneş Enerji Santrallerinde

HES Projelerinin Değerlendirilmesi Baraj ve HES’lerde inceleme aşamasında dikkat edilmesi gereken hususlar • Ekosistem raporu • Su hakları raporu • Son 10 yıla ait DSİ onaylık ortalama debiler • AGİ’ler • Balık geçitleri • Peyzaj onarım planları • Hafriyat/pasa döküm ve kazı fazlası malzeme depo sahaları KUYRUK SUYU CAN SUYU

Termik Santral Projelerinin Çevresel Etkileri Atmosfere Yerüstü ve yeraltı sularına Toprak, Orman ve Tarım Ürünleri İnsan ve diğer canlılar Baca Gazları ve Diğer Gaz Emisyonları Termal Deşarj Toprak asitlenmesi Sağlık üzerine etkiler Isıl Etki (Baca gazı sıcaklığı) Atık su Deşarjı Tarım ürünlerinde verim kaybı Besinlerin kirlenmesi Binalar ve kültür varlıklarına etkiler Yer altına sızan sular Bitki gelişiminin yavaşlaması-zamanla yok olması (baca gazları ve toz) İçme ve kullanma suyu kaynaklarının kirlenmesi İklim değişikliğine olan etkiler (Noktasal etkisi)

Termik Santral Projelerin Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar-I Emisyonlar (baca, filtre, SO 2, NOx) Ağır metal, radyoaktif madde NOx ve CO emisyonları, MWt (ısıl güç) etki alanı, baca yüksekliği dikkate alınarak ölçülmekte olup ancak arazinin topografik durumu, rüzgar (hız ve yönü) vb etkenler Kül depolama sahası kapasitesi, uygunluğu, rehabilitasyonu Hava modelleme çalışmasında kullanılacak model (Air Mod kullanılması teşvik edilebilir) Soğutma suyu (nerden sağlandığı ve miktarı) Teknolojiye göre BGD kurulumu, Elektro statik filtre (toz tutucular) Soğutma suyu (nereye deşarj edildiği, termal modelleme) Hangi kireçtaşı kullanılacak (kömürün verimliliğine göre) ve miktarı?

Termik Santral Projelerin Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar-II Atık ısı nasıl değerlendirilecek? Soğutma suyu isale hattının da çevresel etkileri irdelenmeli Soğutma suyunun derin deniz deşarjı aşamasında termal modellemesi Doğalgaz Çevrim Santralleri için yakıt temini, ilgili kurum, ya da BOTAŞ Genel Müdürlüğü görüşü Soğutma suyunun (eğer su soğutmalı ise) Meteorolojik ve iklimsel verilere göre yapılacak deşarjı ve kriterlere uyumunun sağlanması modelleme çalışması ve etki alanı Proje alanın özellikleri (orman, tarım, mera vb) belirlenmeli, flora-fauna çalışması yapılmalı, su kullanımı ile ilgili açıklamalar ve diğer ortak hususlara dikkat edilmeli

RES Projelerinin Değerlendirilmesi Rüzgar Enerji Santrallerinde inceleme aşamasında dikkat Edilmesi gereken hususlar • Yer seçimi • Arazi kullanımı • Türbin sayısı ve koordinatları diğer tesislerle etkileşim, herhangi bir çakışma olup olmadığı • Yerleşim yerlerine uzaklık • Korunan alanlara mesafesi • Kuş göç yolları • Radyo ve TV alıcılarına Uzaklıkları • Yıldırımdan korunma sistemi

RÜZGAR ENERJİ SANTRALLERİNDE • • • Rüzgar haritaları, uzun yıllara ait rüzgar verileri Gürültü ölçümleri ve haritaları (gürültü etkisi) istenmeli, Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün görüşüne başvurulmalı Deniz üstü (offshore) rüzgar enerji santrallerinde deniz ekosistemine etkiler de araştırılmalı Peyzaj onarım raporu (görsel etkiler) Peyzaj değerlendirme raporu (harita üzerinde, ne kadar alanda nasıl bir peyzaj uygulaması yapacağının gösterilmesi) Daha önce ÇED kararı bulunan projelerde ünitelerinin sayısı, yeri ve/veya kapasitesinde (kurulu güçte) değişiklik olması halinde, gerek görülürse ilgili kurumlardan uygunluk görüşünün alınması Proje alanı içerisinde kalması muhtemel maden sahaları için Maden İşleri Genel Müdürlüğünün yazılı görüşü Orman Bölge Müdürlüğü Görüşü ile birlikte ÇED İnceleme Değerlendirme Formu Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bak. ile Bilgi Teknolojileri İletişim Kurumu Başkanlığı

JES Projelerinin Değerlendirilmesi Jeotermal Enerji Santrallerinde inceleme aşamasında dikkat edilmesi gereken hususlar • hava, su, toprak, termal ve gürültü kirliliğidir Jeotermal kaynaklar ile; • Elektrik enerjisi üretimi, • Merkezi ısıtma, merkezi soğutma, sera ısıtması vb. ısıtma/soğutma uygulamaları, • Proses ısısı temini, kurutma işlemleri gibi endüstriyel amaçlı kullanımlar, • Karbondioksit, gübre, lityum, ağır su, hidrojen gibi kimyasal maddelerin ve minerallerin üretimi, • Termal turizm'de kaplıca amaçlı kullanım, • Düşük sıcaklıklarda (30 °C'ye kadar) kültür balıkçılığı, • Mineraller içeren içme suyu üretimi sağlanabilmektedir.

JEOTERMAL ENERJİ SANTRALLERİNDE Jeotermal kaynaklar kullanılarak elektrik enerjisi üretiminden dolayı oluşan çevresel etkileri kabaca şöyle sınıflandırabiliriz; • Sondaj süresinde ekosistemin bozulması • Kuyu sondajları boyunca jeotermal sıvı ile suyun ve toprağın kirlenme riski • Tesisin işletilmesi süresince CO 2 ve H 2 S emisyonları • Jeotermal sıvının ekstraksiyonu nedeniyle arazinin çökme riski (Üretim boyunca rezervuardaki basınç ve sıcaklık değişimi kimyasal dengeyi etkiler. Bu da ek çözünme ve çökelmelere neden olur). Gaz Boşalımlarının Bileşimi ve Etkileri Çevresel perspektiften bakıldığında en önemli kirletici gazlar, • Karbondioksit (CO 2, genellikle en önemli bileşen) • Hidrojen sülfit (H 2 S) • Amonyak (NH 3) • Cıva (Hg) • Borik Asit (H 3 BO 3) olarak bilinmektedir

JEOTERMAL ENERJİ SANTRALLERİNDE Etkilerin azaltılması, alınabilecek önlemler; • Yüzey sularının atık su ya da yoğuşmuş su ile direkt kirlenmesinin önlenmesi genellikle bu sıvıların araziye reenjeksiyonu yoluyla olur. Bu yüzden proje kapsamında yapılacak reenjeksiyon dikkatli araştırılmalı. • Ancak reenjeksiyon da yer altı sularının kirlenmesine neden olur. Yeraltı sularının kirlenmesi ise; yeraltı suyu akiferi boyunca reenjeksiyon kuyularında çelik çekme boru kullanımı ve biriktirme havuzlarında istenmeyen sızıntıları önlemek için kaplama yoluyla önlenir. • ÇED Raporlarında/Proje Tanıtım dosyalarında yukarıdaki önlemlerin yer almasına özen gösterilmeli!

GES Projelerinin Değerlendirilmesi Güneş Enerji Santrallerinde inceleme aşamasında dikkat edilmesi gereken hususlar • Yer seçimi • Arazi kullanımı • Güneş panellerinin sayısı ve koordinatları • Diğer tesislerle etkileşim, • Yerleşim yerlerine uzaklık • Korunan alanlara mesafesi • Kuş göç yolları • Radyo ve TV alıcılarına uzaklıkları

GÜNEŞ ENERJİ SANTRALLERİNDE Etkilerin azaltılması, alınabilecek önlemler; • Arazi kullanımı: Oldukça geniş alanlar kullanılmaktadır. (İzole ve boş alanların kullanıldığına dikkat edilmeli) • Ekilebilir alanlar azalmakta tarım alanları kullanılamaz hale gelmektedir (ekolojik ve arkeolojik olarak hassas alanlardan kaçınılmalı, geniş ticari alanlara entegrasyon sağlanmalı) • Ağır metal içeriklerinden ötürü bataryaların bertarafı kontrol altında tutulmalı • ÇED Raporlarında/Proje Tanıtım dosyalarında yukarıdaki önlemlerin yer almasına özen gösterilmeli!

YILLARA GÖRE ÇED KARARLARI HES SULAMA TERMİK İÇME SUYU RES JES BARAJ TAŞKIN TOPLAM 2000 0 0 4 0 0 0 1 0 5 2001 0 0 2 1 0 0 3 0 6 2002 1 0 2 3 0 0 2 0 8 2003 2 2 0 0 0 1 2 0 7 2004 0 1 6 0 0 1 8 2005 0 4 4 0 0 0 8 2006 3 0 2 0 0 0 4 0 9 2007 3 1 4 0 2 0 9 0 19 2008 18 3 13 1 0 0 13 0 48 2009 20 4 4 2 1 0 7 0 38 2010 34 9 14 1 1 0 10 0 69 2011 26 5 15 3 0 0 8 0 57 2012 59 7 12 5 1 3 3 0 90 2013 59 13 11 4 1 0 0 1 103

ÇED SÜRECİ DEVAM EDEN PROJELER HES 109 RES 7 TERMİK 51 JEOTERMAL; 4 DİĞER; 20 JEOTERMAL 4 NÜKLEER 1 DİĞER 20 TOPLAM 192 TERMİK; 51 HES; 109 RES; 7

İnceleme Değerlendirme Komisyonu v Maden İşleri Genel Müdürlüğü v BOTAŞ (Boru Hatları ile Petrol Taşıma A. Ş. ) v …. Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü v v Orman Genel Müdürlüğü DSİ Genel Müdürlüğü Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Meteoroloji Genel Müdürlüğü v Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, İl Özel İdare Genel Sekreterliği (29 Büyükşehirde Büyükşehir Belediye Başkanlıkları), İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, v Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü v Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü v Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü

UYGULAMADA KARŞILAN FARKLI ÖRNEKLER v ÇED kararı bulunan projelerde değişikliğe gidilmesi, bazen Bakanlığa/Valiliğe bilgi verilmemesi (kapasite artışı, ilave ünite/ünitelerin yerlerinin değişmesi, teknoloji değişikliği, fizibilite değişikliği vb. ) v İlgili kurum mevzuatına uygun olmayan (Milli Park içerisinde, sit alanı ilan edilen/edilecek bölgede, yürürlükte olan planlarla örtüşmeyen) alanlarda ÇED başvurusu yapılması v Mahkeme süreci devam eden ya da yargı kararı bulunan projeler hakkında yeniden ÇED yapılmak istenmesi, v Yönetmelik bazı hükümlerine sıkça başvurulması (20. madde, 24 (b) madde, Geçici maddeler vb) v Yönetmelikten muaf olmak için eşik değerlerin altında projelerin (GES, RES vd. ) parça sunulması,

TEŞEKKÜR EDERİM ENERJİ YATIRIMLARI ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ ADI-SOYADI UNVANI Tel. No E-posta Kenan OCAK Şube Müdürü 410 17 78 Kenan. ocak@csb. gov. tr Handan KESGİN Halil ODABAŞI Abidin KEÇECİ Sevinç DEMİR Sibel ÖZSAYIN Elif KILIÇ Selcen GÖRDÜK Ramazan OKUR Ceren GÖL Fizikçi Makina Mühendisi Elektrik Mühendisi Çevre Mühendisi Fizik Mühendisi Uzman(Kimya Müh) Kimyager Çevre Mühendisi 410 17 69 410 17 63 410 17 73 410 17 65 410 16 66 410 17 97 410 17 98 410 14 45 410 18 48 handan. kesgin@csb. gov. tr halil. odabasi@csb. gov. tr abidin. kececi@csb. gov. tr sevinc. demir@csb. gov. tr Sibel. ozsayin@csb. gov. tr elifkkilic@csb. gov. tr selcen. gorduk@csb. gov. tr ramazan. okur@csb. gov. tr ceren. gol@csb. gov. tr

Güneş Enerji Santrallerinde Muafiyet A B C v. Toplam Parsel 1, 8 Ha Büyüklüğü 9 Ha (5 1, 8 x Ha Alanı Proje Alanı 1, 8 Alanı Ha) Proje Büyüklüğü <2 <2 v. Toplam Parsel <2 Büyüklüğü 9 Ha (5 x 1, 8 Ha) Toplam Parsel Büyüklüğü 9 Ha (5 x 1, 8 Ha) (A+B+C+D+E) D E 1, 8 Ha Proje Alanı Büyüklüğü <2

Güneş Enerji Santrallerinde Muafiyet A A C v. Toplam Parsel 1, 89 Ha Ha (5 1, 8 Büyüklüğü x Ha 1, 8 Ha) Proje Alanı Büyüklüğü <2 <2 v. Toplam Parsel <2 Büyüklüğü 9 Ha (5 x 1, 8 Ha) Toplam Parsel Büyüklüğü 9 Ha (5 x 1, 8 Ha) A+A=3, 6 Ha olacağından kapasite artışı olarak değerlendirilir >2 Ha EK-2 PTD Hazırlanır D E 1, 8 Ha Proje Alanı Büyüklüğü <2