Ahlak Geliimi J Piaget Piaget ocuklarn ahlak geliimleriyle

Ahlak Gelişimi J. Piaget

Piaget, çocukların ahlak gelişimleriyle ilgili çalışan ilk araştırmacıdır. Piaget’ye göre çocukların kuralları nasıl yorumladıkları önemlidir. Çocukların ahlak gelişimlerini, oyunlarını gözleyerek açıklamaya çalışmıştır. Hikâye ile deneği belli bir durum karşısında tavır almaya yöneltme tekniği ilk kez Piaget tarafından kullanılmıştır. Piaget, çocukların ahlaki yargıları ile bilişsel gelişim arasında ilişki olduğunu düşünür. Piaget, bilişsel gelişim gibi ahlaki düşüncelerin de hem iç hem de çevresel faktörler tarafından yönlendirildiğini belirtir. 2

Piaget biliş, adalet ve akran ilişkileri gibi temel konulara değinmiştir. Piaget empati kurma yeteneğinin bilişsel gelişimle ve sosyal ilgiyle arttığını, ben merkezciliğin yaş aldıkça azaldığını ifade eder. Piaget’e göre ahlak, bir kurallar sistemidir ve ahlaki gelişim, bireyin bu kurallara karşı geliştirdiği saygıya dayanır. 3

Piaget, yaptığı araştırmalar sonunda şu sonuçlara varmıştır: 1. Değişik yaşlardaki bireyler, düşünce ve problem çözümlerinde niteliksel farklılıklar gösterirler. 2. Her birey, belirli devrelerden aynı sırayı takip ederek geçer ve böylece bilişsel gelişimini tamamlar. Bu dönemler kültürel ve toplumsal farklara rağmen evrensellik gösterir. 3. Her dönemde daha önceki dönemlerin sentezi yapılır ve problem çözümüne daha etkili ve akılcı yaklaşım geliştirilir 4

Piaget ahlak gelişimini iki ayrı dönemde incelemektedir; 1) Dışsal Kurallara Bağlılık Dönemi (Heteronom Dönem) 2) Ahlaki Özerklik Dönemi (Otonom Dönem) Dışsal Kurallara Bağlılık Ahlaki Özerklik 5

Piaget’ye göre 2 yaşın altındaki çocuklar kural olmaksızın oynar. 6

4 -8/10 yaş aralığını kapsayan bağımlı ahlak döneminde, ahlaki yargılar somut gerçeklere dayanır, yapılan davranışın arkasındaki neden dikkate alınmaz. İşlenen bir suçu ortaya çıkan fiziksel zarara göre belirler, çok fiziksel zarar varsa, kasten olsun ya da olmasın çocuk için daha büyük bir suçtur. Çocuklara göre yanlış davranışlar, yetişkinler tarafından cezalandırılan davranışlardır. 7

2 -6 yaş arasındaki çocuklar kuralların farkındadır. Ancak, kuralların ne amaçla konduğunu ya da onları neden izlemek gerektiğini anlayamazlar. Kurallarla çok az ilgilidirler. Kurallara uyduklarını düşünüyor bile olsalar kurallara uymakta yetersiz kalabilirler. Piaget yaklaşık beş yaşında, çocukların kuralları korumanın, kurallara uymanın ve kurallara saygı duymanın önemini anladıklarını tespit etmiştir. Beş yaşına yaklaşan çocuklar, kendilerinden daha büyük çocukları gözlerler ve onların davranışlarını taklit ederler. 8

Piaget’ye göre okul öncesi dönemde çocuklarda kural kavramı olmadığından ahlak gelişimi çocuğun işlem öncesi dönemden, somut işlemler dönemine geçtiği 6 yaşa kadar başlamaz. 9

Çocukların bir davranışı “doğru-iyi” ya da “yanlışkötü” diye değerlendirirken, küçük yaşlarda niyet ve kasıtlı olmayı anlamadıklarını, büyüdükçe niyet ve kastı anlayabildiklerini görmüştür. Örneğin; küçük bir çocuk, kazara 10 fincan kıran bir çocuğun suçunun, annesinin oynamasını yasakladığı fincan takımıyla gizlice oynayan bir başka çocuğun bir fincanı kırmasına göre daha büyük bir suç olduğunu söyleyebilir. 10

Çocuk bu dönemde ahlaki realizm içindedir. Bunun sebebi de bilişsel gelişimin iki özelliğidir. Bilişsel gelişiminin bu iki özelliği ise egosantrizm ve realizmdir. Çocuk egosantrik olduğu için, ahlaki konularda insanların farklı düşüncelere sahip olabileceklerini ve bununda olağan bir şey olduğunu bilmez. Bu yüzden çocuğa göre ahlaki yargı tektir ve herkes onu kabul etmektedir. Çocuk realist olduğu için, sosyal hayatın kurallarını ve psikolojik mahiyetteki inançları fiziki kurallardan ayıramaz. Ahlak kurallarının tabiatın bir parçası olduğunu ve değiştirilemeyeceğini düşünmektedir. 11

Bağımsız ahlak döneminde ise diğer bireylerle etkileşime girdiğinde, katı düşünce yapısı esner ve daha hoşgörülü bir ahlaki yapı oluşturmaya başlar. Bu olgunlaşma sürecinde bireydeki adalet duygusu ve soyut kavramlar yerleşmeye başlar. Ceza, artık kuralların ihlal edilmesiyle otomatik olarak uygulanması gereken bir durum değildir. Kuralların ihlal edilme nedenleri de önemlidir. 12

Çocuklar bu evrede artık ahlakı mutlak terimlerle görmezler, bir eylemin doğru ya da yanlış olduğunu söylerken durumsal ve içsel kişisel etkenleri dikkate alırlar. Piaget otonom ahlakı, kendi yasalarına uyma olarak tanımlamaktadır. Otonom ahlak, zihinsel gelişmenin yanı sıra, akranlar arasındaki karşılıklı saygının gelişmesinden dolayı oluşmaktadır. 13

10 -12 yaşlarda çocuklar, oyunu aynı kurallarla oynayabilir; kuralların oyuna yön vermek ve oyuncular arasındaki anlaşmazlıkları en aza indirmek için konulduğunu anlayabilirler. Bu dönemdeki çocuklara göre, davranışların sonuçları değil, niyet önemlidir. İkinci evredeki çocuklar ortak cezanın kaçınılmaz olduğuna inanmazlar, buna karşılık cezanın adil ve suça uygun olması gerektiğine inanırlar. 14

Ahlak Gelişimi Lawrence Kohlberg

Kohlberg Oluşturduğu kuram Piaget’nin kuramının yeniden incelenip anlamlandırılmasıdır. Kohlberg de Piaget gibi çocuk ve yetişkinlerin kuralları nasıl yorumladıklarını incelemiştir. Kohlberg çocuklara ahlaki ikilemleri kapsayan belirli durumlar vererek onlara nasıl tepkide bulunacaklarını sormuştur. İnsanların altı yargı aşaması geçirdiklerini belirtir. Bu altı aşama da üç düzey içinde yer alır. 16 16

Kohlberg’in Oluşturduğu Ahlak Aşamaları ve Düzeyleri Gelenek Öncesi Düzey Ceza ve İtaat Eğilimi Araçsal İlişkiler Eğilimi Geleneksel Düzey Kişilerarası Uyum Eğilimi Kanun ve Düzen Eğilimi Gelenek Sonrası Düzey Sosyal Sözleşme Eğilimi Evrensel Ahlak İlkeleri Eğilimi 17 17

Gelenek Öncesi Düzey Aşama 1: Ceza ve İtaat Eğilimi Olayların dış görünüşüne ve zararın büyüklüğüne önem verir. Olayların gerisindeki neden önemli değildir. Otoriteye uyma ve cezalandırılmaktan kaçınma söz konusudur. 18

Gelenek Öncesi Düzey Aşama 2: Araçsal İlişkiler Eğilimi-Saf Çıkarcı Eğilim Çocukların kendi ihtiyaç ve istekleri önemlidir. “Sen benim sırtımı kaşı, ben de seninkini” atasözüne uygun davranmaktadır. 19

Geleneksel Düzey Aşama 3: Kişilerarası Uyum Eğilimi-İyi Çocuk Eğilimi Akran gruplarıyla işbirliği gözlenir. Başkaları tarafından onay görmek ve iyi çocuk olmak önemlidir. Benmerkezcilikten uzaklaştığı için çocuk, olayları başkalarının bakış açılarıyla görmeye başlar. 20

Geleneksel Düzey Aşama 4: Kanun ve Düzen Eğilimi Akran gruplarının kurallarının yerini toplumun kuralları alır. Kanunlar sorulmaksızın izlenir. Kanunlara uymayanlar asla onaylanmaz. Birçok yetişkin muhtemelen bu dönemde kalır. 21

Gelenek Sonrası Düzey Aşama 5: Sosyal Sözleşme Eğilimi Kanunların kullanımı ve bireysel haklar eleştirel bir şekilde incelenir. Kanunların demokratik olarak değiştirilebileceği ilkesine sahiptirler. Kanunlar sosyal düzeni korumak için gerekli görülmektedir. 22

Gelenek Sonrası Düzey Aşama 6: Evrensel Ahlak İlkeleri Eğilimi Kişi, ahlak ilkelerini kendisi seçip oluşturur. Bu ilkeler adalet, eşitlik, insan hakları gibi bazı soyut kavramlara dayalıdır. Adalet yasanın üstündedir. 23

Yanlış yapmamalıyım çünkü, “ceza almak istemiyorum. ”- Ceza ve itaat eğilimi “ödül almak istiyorum. ” - Araçsal İlişkiler “insanların beni beğenmesini istiyorum. ” - Kişiler arası uyum “kanunları çiğneyebilirim. ” - Kanun ve düzen “zorunlu değilim. ” - Sosyal Sözleşme “kim ne derse desin bu doğru bir davranış değil. ” Evrensel ahlak 24