Ahilik Meslek Ahlak alma Bar r Gr Yunus
Ahilik, Meslek Ahlakı, Çalışma Barışı Öğr. Gör. Yunus MACİT Ahi Evran Üniversitesi, KIRŞEHİR
Ahilik, XIII. Yüzyıldan itibaren yaklaşık 500 yıl boyunca Anadolu’da etkili olmuş bir kurumun adıdır. Ahilik hem sosyal hem de kültürel yapılara ait bir olgudur.
Birbirini seven, birbirine saygı duyan, yardım eden, fakiri gözeten, yoksulu barındıran, çalışmayı bir ibadet sayan, din ve ibadet kurallarına sıkıya bağlı esnaf ve sanatkârların kurmuş oldukları iş teşkilatı manasına gelmektedir.
Bu bağlamda Ahilik teşkilatları, kendi içerisinde doğruluk, karşılıklı yardım ve saygı esasından hareket ederek tarihten gelen bir ivmeyle Türkiye’nin ticari ve ekonomik hayatında büyük rol oynamış, zanaatkârlar yetiştirmiş ve yetişen bu esnaf teşkilatı tek taraflı çıkar endişesi ile hareket etmemiştir
Fütuvvetnameler, Ahilerin, zaviyelerde uydukları ve uyguladıkları tüzük veya yönetmelik niteliğindedir Ahinin emeğini değerlendireceği bir işi olmalıdır. Ahi birkaç işle değil, yeteneklerine uygun tek bir işle uğraşmalıdır. Ahi dürüst olmalı, emeğiyle hak ettiğinden fazlasını kazanmak yoluna sapmamalıdır. Ahi işinin geleneksel pirlerinden kendi ustasına kadar tüm büyüklerine içten bağlanmalı, sanatında ve davranışlarında onları örnek almalıdır. Ahi, kazancının geçiminden arta kalanının tümü ile ihtiyaç sahiplerine ve işsizlere yardım etmelidir. Ayrıca her meslek dalına ait ayrı fütuvvetnameler vardır ve bunlar o mesleğe ilişkin ilkeleri ile meslek etiği kurallarını içerir.
Ahi olmaya engel olan unsurlar da gerçekte birer ahlak göstergesidir • Her yerde ve her işte iyi ve doğru olmayanlar, • Yardım etmeyen, yardımlaşmayan, başkalarına yük olan veya başkalarının sırtından geçinenler, • İnançsızlar, falcı ve büyücüler, yalancılar, hayvanların üreme döneminde avlanan avcılar, hırsızlar, dolandırıcılar, acımasızlar, gösteriş meraklıları, karaborsacılar, kendi çıkarlarını halkın çıkarlarından önde tutanlar. . .
Kullandığı eğitim sisteminin temel özellikleri • Eğitim bir bütün olarak mesleki, sosyal, kültürel, dini ve ahlaki olarak ele alınır. • Eğitim belli bir noktada tamamlanmaz, ömür boyu süren bir faaliyettir. • Eğitim, birliklerin bulunduğu en küçük kasaba ve köylere kadar sağlanır. • Eğitim Ahilik ilkelerini kabul eden herkese açık ve ücretsizdir. • Dersler kesin olarak yetkili kişiler tarafından verilir
• Bilginlerle dost olup dostlara danışmak • Yapılan iyilik ve hayırda Tanrı hoşnutluğundan başka bir şey gözetmemek • İçi dışı, özü sözü bir olmak • Kötülük ve kendini bilmezliğe iyilikle karşılık vermek • Zenginlere zenginliklerinden dolayı itibardan kaçınmak • İnsanların işlerini içten ve güler yüzle yapmak
• Kuvvetli ve üstün durumda iken affetmesini bilmek, kendi muhtaç iken başkalarına verecek kadar cömert olmak • İyi huylu ve güzel ahlaklı olmak • Gelemeyene gitmek, dost ve akrabayı ziyaret etmek • Hataları yüze vurmamak • Hiç kimseyi azarlamamak • Ana ve babaya hizmet etmek
• Komşularına iyilik etmek • Sabırlı olmak • Öfkeye hakim olmak • Suçluya yumuşak davranmak • Sır saklamak • Maiyet ve hizmetindekileri korumak ve gözetmek
Ahi olmak ve peştamal kuşanmak için kişinin bir Ahi tarafından önerilmesi zorunludur. Üye olmak isteyenlerden yedi fena hareketi bağlaması ve yedi güzel hareketi açması beklenmektedir • 1. Cimrilik kapısını bağlamak, lütuf kapısını açmak • 2. Kahır ve zulüm kapısını bağlamak, hilim ve mülâyemet kapısını açmak • 3. Hırs kapısını bağlamak, kanaat ve rıza kapısını açmak • 4. Tokluk ve lezzet kapısını bağlamak, riyazet kapısını açmak • 5. Halktan yana kapısını bağlamak, Hak'tan yana kapısını açmak • 6. Herze ve hezeyan kapısını bağlamak, marifet kapısını açmak • 7. Yalan kapısını bağlamak, doğruluk kapısını açmak
AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI • Birey : Toplumsallaşmış insan, toplum içinde yaşayan kişi. İyi : İnsanın yapması gereken ahlakça değerli davranışlar. Kötü : İnsanın ahlaken yapmaması gereken davranışlar. Özgürlük : İrade ile iyi veya kötü davranışlardan birini seçme gücü. Erdem : İyi olana yönelme, fazilet. Vicdan : Tutum ve davranışlarımızın ahlakça değerli olup olmadığını yargılama bilinci, iç muhakeme. Ahlak yasası : Uyulması gereken ahlaki genel geçer kurallar. Ahlaki karar : Özgür iradeyle ahlak kurallarına uymak. Ahlaki eylem : Ahlaka uygun davranış gerçekleştirme
MESLEK AHLAKI • Bir mesleğe bağlı olanların uyması gereken ahlaki ilkeleri ifade eder. Bu yönüyle meslek ahlakı, genelde o mesleğin genel ilkelerini ve standartlarını ortaya koymaktadır. • Hayatındaki ilişkilerin düzeyini, kişilerdeki ahlak anlayışı belirler. Özellikle iş yaşamındaki yoğun rekabet ortamı temel meslek ahlakı ilkelerine bağlı olmayı gerektirmektedir.
İş hayatında mesleki değerlere uygun davranışlarda bulunmanın sonuçları • İş ortamında saygınlık kazanma, İş ortamındaki güvenirlik, İş dünyasında iyi bir imaja sahip olma, Meslek hayatında karşılacak problemlerin çözümünde kolaylık görme, Ahlaki değerlerle kalite yönetimi, stratejik planlama gibi alanların yönetilmesine de yardımcı olma, Ahlaki değerlerle kurumların sosyal sorumluluklarını düzenli bir şekilde yerine getirmesini sağlama, Ahlaki değerlerle haksız rekabetin engellenmesini sağlama, İş ortamında kabul görme ve vb
GÜVENLİ YAŞAM • Tehlikeyi oluşmadan önce sezebilmek, • Yaptığı/yapacağı işin içerdiği riskleri bilmek/öğrenmek, • Tehlike kaynaklarından ve tehlikeli davranışlardan uzak durmak, • Gereksiz risk almamak, • Sadece iş zamanında değil hayatın her anında güvenliği en ön planda tutmak, • Güvenli davranışı alışkanlık haline getirmek, • Güvenli yaşamayı bir “yaşam biçimi” haline getirmektir
Ahilik eğitiminin genel değerlendirilmesinde bu gün için örnek alacağımız pek çok şey var • Ahilikte mesleki ve teknik öğretim uygulamalı biçimde verilmiştir • Ahlak, görgü, saygı vs. gibi insanı genel olarak eğitimde başarılı bir sitemdi • Bu eğitim sisteminde insan bir bütün olarak ele alınmış, ona yalnız mesleki bilgi değil, dini ahlakî ve toplumsal bilgilerde birlikte verilmiştir.
• İş başında yapılan eğitimin, iş dışından yapılan eğitimle bütünleşmesi sağlanmıştır. • Eğitim, belirli bir noktada tamamlanan değil, ömür boyu süren bir faaliyet olarak ele Alınmıştır • Derslerin yetkili kişiler tarafından verilmesi esas alınmıştır • Köylere kadar varan geniş bir örgüt kurulmuştur
Ahi birlikleri eğitim sisteminde şu kuralları uygulamıştır • İnsan bir bütün olarak ele alınır. Meslekî, dinî ve toplumsal bilgi aynı anda verilir. • Eğitimden herkes ücretsiz olarak faydalanır • Eğitimi ömür boyu süren bir faaliyet olarak görür
Eğitimin üç ayrı dalı vardır • Bilgi edinmek için uygulanan öğretim, • Bir uğraş alanında yetişmek için sürdürülen eğitim, • Savaş gereksinimlerini karşılayacak nitelikte eğitim
BİR HİKAYE
BIREYSEL DAVRANıŞ TEMELLI DEĞERLER • 1. Sabır Gösterme. • 2. Sevgi Gösterme. • 3. Sır Tutma. • 4. Samimiyet ve İçtenlikte Bulunma. • 5. Güler Yüzlü Olma
• 6. Güven Verme. • 7. Kanaat Etme. • 8. Sadakat Gösterme. • 9. Affedici Olma. • 10. Öfkelenmeme. • 11. Doğruluktan Ayrılmama
ÖRGÜT TEMELLİ AHİLİK DEĞERLERİ • 1. İnsan Odaklılık • 2. Bilgi Sahibi Olmak • 3. Emeğin/Mesleki Faaliyetlerin Kutsallığı • 4. Uzun Dönemli İstihdam ve Eğitim • 5. Terfi Sistemi
• 6. Yol Kardeşliği • 7. Yaran Odaları • 8. Hikayeler • 9. Yalınlık
• 10. İş Ahlakı • 11. Kalite Yönetimi • 12. Sosyal Güvenlik • 13. Motivasyon Yönetimi
ÇALIŞMA BARIŞI • Çalışma barışı; çalışma hayatının kültürel ve toplumsal alanlarda gelişiminin temelini oluşturur. Çalışma barışının sağlanmasında, çalışma hayatı aktörlerine ve sosyal taraflara çeşitli ve önemli sorumluluklar düşmektedir. Çalışma hayatının kendine has kuralları vardır, ancak bu kurallar insan odaklı olarak düzenlenmedikçe insanların mağduriyet yaşadıkları yapılara dönüşebilir.
• Gününün çoğunu çalışma ortamında geçiren bireyler arasında güven, saygı temelli bir işbirliği ve çalışma barışı kurulmalı; çalışma hayatının gerekliliklerine dair bir sorumluluk bilinci oluşturulmalıdır
• Çalışma barışının olmadığı ortamlarda çalışanın güven duygusu zayıflar, gelecekle ilgili beklentisi kötüleşir. Çalışma aktörleri arasındaki ilişkinin çatışma ve tek taraflı kazanım ilişkisine dayalı olduğu ortamlarda huzurlu ve verim bir çalışma ortamı oluşamaz, çalışan bağlılığından söz edilemez
• Ekonomik faaliyetlerin hem öznesi hem nesnesi konumunda olan insan, bu rollerini üretim ve tüketim faaliyetleriyle icra etmektedir. Bu noktada insanın refah durumunu belirleyen tüketim seviyesi, üretimdeki becerisine bağlıdır.
• Çalışma barışının olmadığı ortamlarda verim ve refahtan söz edilemez. Üretimdeki başarı; beşeri sermaye ile sosyal sorumluluk ve toplumdaki güven düzeyini yansıtan sosyal sermaye olgularının bütününden oluşan Ahilik Sisteminden ayrı düşünülemez.
• Çalışma barışının öncelikli olması için, sermaye birikiminden önce pozitif değer üreterek insanlığa faydalı olabilmenin gerekli olduğunun kabullenilmesinin ve toplumda bireylerin kazandıklarından çok yapmış oldukları ve ürettikleri ile değer görmesi gerektiği belirtilmiştir
• Tartışmalarda, kazanılan paranın topluma sunulan faydanın karşılığı olduğu ve toplumun kişiye bedel ödemesinden başka bir şey olmadığının benimsendiği vurgulanmıştır. Bununla birlikte asıl amacın fayda üretmek olduğu, para kazanmanın ise bunun tabii sonucu olan bir araç olduğu belirtilmiştir
• Çalışma barışının sağlanması için sosyal barışın sağlanmasına dikkat çeken katılımcılar, günümüzde ahilik sisteminden önce sosyal sorumluluğu temel ilke edinen model insanlara ve adil bir toplum düzenine ihtiyaç bulunmaktadır.
• Toplumlarda güvensizliğe dayalı sosyal çatışmalar ve bunlarla birlikte ortaya çıkan yolsuzluklar, haksız kazançlar ve diğer birçok iktisadi ve sosyal problemlerin üstesinden gelebilmek için Ahilik ve sosyal sermaye kavramları çerçevesinde, sosyal ve iktisadi hayatımızı yeniden tasarlamanın önemi ortaya çıkmaktadır.
• Ahilik, özünde İslami temelde sosyal sorumluluğu ön plana alan, yüksek ahlaklı bireyler yetiştirmeyi amaçlayarak en ileri aşamayı yakalamış; sosyal, kültürel, iktisadi ve askeri yönleri olan, en önemlisi uygulanarak başarılı olduğu ispatlanmış toplumsal bir düzenin adıdır
• Aynı zamanda, ahlak ile sanatın, üretimin ve ticaretin bir araya geldiği sosyal bir yapılanma olarak tarif edilebilecek olan bir sistemin adıdır Ahilik. • Zenginle fakir, üretici ile tüketici, emek ile sermaye ve vatandaş ile devlet arasında sağlam ve güvenilir ilişkiler kurmayı amaçlayan Ahilik Teşkilatı, bütün faaliyetlerini güzel ahlak ve sosyal adalet sistemi üzerinde kurmaya çalışmıştır.
• Değerlerin toplumda pozitif karşılığının olmamasının model insan oluşmasında büyük bir eksiklik olduğu, değerlerin zamanla kötü karşılıklarla ifade edilmesinin toplumda oluşturduğu olumsuz etkiler dile getirilmektedir.
• Model insan oluşturmada eğitimin rolüne değinilerek ahilik kodlarından faydanılması gerektiği vurgulanmış, toplumun gelişmesinde beşeri sermayenin geliştirilmesinin önemine dikkat çekilerek, eğitim politikasının güncellenmesine ilişkin öneriler sunulmuştur
• Çalışma barışının hâkim olduğu bir çalışma hayatının temini için öncelikle felsefi arka planın gözden kaçtığı, çalışma hayatına bakışımıza ilişkin problemlerin olduğunun kabul edilmesinin gerekli olduğunun belirtildiği konuşmalarda, çalışma aktörlerini rakip gören ve çatıştıran anlayıştan bir an evvel arınılması gerekmektedir.
• Ahilik kültürünün hâkim olduğu bir toplumsal yapıda çalışma aktörleri rakip değil, (Ahi) kardeştirler. Bununla birlikte toplumun değerler sisteminin rekabetten yardımlaşmaya, bireycilikten toplumsallığa ve kar elde edip zengin olmaktan toplumsal fayda üretimine ve iyi insan olma yönüne dönüştürülmesinin zaruri bir ihtiyaç olduğu vurgulanmıştır.
• İyi insan yetiştirme, yetişmiş iyi insanları muhafaza edici bir çalışma hayatının hedeflenmesinin gerektiği belirtilmiştir
• Çalışma aktörlerinin hak ve sorumluluklarının eğitim yoluyla içselleştirilmesi ve toplumsal kültür haline getirilmesi, görev ve iş tanımlarının net şekilde oluşturulması, keyfi yaklaşımlardan ve “diğer işler” gibi kavramlardan uzak durulması, her kademede liyakata uygun görevlendirmelerin yapılması, iş güvencesinin olması gerektiği; bunlara dikkat edilmediği takdirde çalışma barışının temin edilemeyeceği belirtilmiştir.
• Çalışma aktörlerinin uyumlu bir şekilde çalıştırılarak, çalışma barışının tesisi için öncelikle ekonomideki; genel ve asli ilke olan kar maksimizasyonu ve devamında gelen sermaye birikimi hedefinin, faydanın çoğaltılması ve paylaşılması anlayışı ile ikame edilmesinin olmazsa olmazlardan olduğu savunulmaktadır.
• Ahilik kurumunda meslek ahlâkının, doğruluk ve bağlılık temelinde oluşturulduğuna, çalışma hayatının aktörleri ve hizmet sunulan taraflarda doğru davranışın ön planda tutulması gerektiğine değinilmiştir.
• Bu sayede çalışanlar sorumluluklarını bilmiş, bağlılık içinde işleri yürütmüşler, meslek erbapları yetiştirecekleri bireylere rehberlik etmiş olacaklar, nihayetinde toplumsal fayda için birlikte çalışmanın öneminin ortaya çıkacağı vurgulanmıştır
• Alışverişte sunulan hizmet ve satılan ürün hakkında bireyleri aldatmamak, yalan söylememek, tartıda doğru olmak gibi değerlerin onların yaşayış felsefelerinin bir parçası olduğu ve bir potada eritildiği ifade edilmiştir.
• Ahilik sisteminde, iktisadi modelinin temelinde alın teri, helal kazanç, kaliteli üretim ve paylaşmanın bulunduğu ve kaliteli üretim yapmayanların pabucunun dama atıldığı, üretim ihtiyacının bir fonksiyonu olarak düşünüldüğü ve ihtiyaç fazlası üretimlerin ihtiyaç sahibi kişilere dağıtıldığı, meslek erbaplarının “Ben siftahımı yaptım komşuma git” dediği bir yapının kurulduğu görülmektedir
• Bununla birlikte “orta sandığı” ile paylaşımın toplumda yayıldığı “Karda değil, hayırda yarışılan, çalışanın hakkının alın teri kurumadan verildiği” bir sistemin yerleştirildiği; işbaşı eğitimlerinin dışında iş sonrası tarafların bir araya gelip fikir alışverişlerinin yapıldığı, sınıfların oluşturulmadığı, değerlerin tartışıldığı ahlaki bir eğitim sisteminin kurulmuş olduğu ve ahilikte “teorilerin hayata geçirildiği, sosyal hayatın dokulara kadar girdiği” ve toplumun peşinden koştuğu dünyanın onlara selam durduğu görülmektedir
• Yapılan araştırmalarda mevzuatların hayata geçirilmesinde farklılıklar olduğu, çalışma süreleri, ücret, ağır çalışma şartları, işverenin kötü muamelesi, eşit davranma ilkesinin ihlali, çalışanın kötü niyetli davranışları gibi pek çok çalışma barışını bozan neden olduğunun tespit edildiği
TOPLUMSAL VE İŞ BARIŞI İÇİN • Toplumda değerlerin pozitif karşılığı olmalı ve toplumda adil bir düzen kurulmalıdır. • Basın, medya toplumsal değerlere aykırı yayın yapmamalıdır. • Mesleki eğitimlerin etkinliği artırılmalıdır. • Eğitimde model insan yetiştirme amaçlanmalıdır. • Çalışma hayatının gerekliliklerine dair bir sorumluluk bilinci oluşturulmalıdır
• Görev ve iş tanımları net yapılmalıdır. • Liyakat gözetilmeli ve iş ehline verilmelidir. • İş güvencesi sağlanmalıdır. • Ücretteki uçurumlar aşılmalıdır. • Topluma uygun olmayan mevzuatlarda düzenlemeye gidilmelidir.
• Cezalar kurumsal değil, şahsi olmalı, kişilerin pabucu dama atılmalıdır. • Kar maksimizasyonu ve devamında gelen sermaye birikimi hedefinin, faydanın çoğaltılması ve paylaşılması anlayışı hakim kılınmalıdır. • Çalışma aktörlerinin hak ve sorumluluklarının eğitim yoluyla içselleştirilmelidir
Tebdili Kıyafet Fatih
Yabancı Kumaş Tüccarı • Yabancı bir kumaş taciri Osmanlı’da bir kumaş imalathanesinin mallarını beğenip hepsini almak ister. Mal sahibinin kumaşları ayarlarken bir top kumaşı ayırdığını görür. Yabancı tacir bu hareketin sebebini sorunca “Onu sana veremem, kusurludur” yanıtını alır. Yabancı tacirin “ziyanı yok, önemli değil” dese de Osmanlı esnafı o kumaş topunu vermemekte direnir ve şöyle der: “Benim malımın kusurlu olduğunu siz biliyorsunuz. Ama onu kendi memleketinizde satarken alıcılarınız benim bunu size söylediğimi bilmeyecekler ve ben onlara kusurlu mal satmış olacağım. Burada Osmanlının gururu, şeref ve haysiyeti rencide olacak, bizi de hilekâr zannedecekler. Bu yüzden bu kusurlu topu size veremem. ”
Püf noktası • Ahi Evran zamanında bir çırak ustasından icazet aldıktan sonra ayrılıp kendi dükkânını açabilirdi. O dönemde Orta Anadolu’da bir camcı ustasının çırağı artık zamanının geldiğini düşünerek ustasından icazet ister ancak ustası “daha olmadın” diyerek el vermez. Çırak daha fazla bekleyemez ve gidip başka bir şehirde kendi dükkânını açar. Elbette dikiş tutturamaz… Yaptığı bütün camlar, biblolar bir süre sonra çatlar. Böyle olunca bir yıl sonra iflas eden çırak, ustasına yalvar yakar geri döner. Ustası onu affedip tekrar yanına alır.
• Sonra bir gün gerekli zamanın geçtiğini düşünen usta, çırağını çağırır ve artık ona el vereceğinin müjdesini verir. Ama ayrılmadan önce çırağın yapması gereken bir şey daha vardır. Ustası, onu daha önce giremediği karanlık odaya götürür. Burada yeni bitmiş, sıcak işler bir kenarda durmaktadır Tavanda da toplu iğne deliği kadar bir yerden güneş ışığı gelmektedir. Usta, kenarda duran sıcak bir parçalardan birini alır, ışığa tutar ve bakar ki camın bir yerinde küçücük bir hava kabarcığı vardır. Buna üfler ve kabarcık kaybolur. Çırak anlar ki daha önce yaptığı işler bu püf noktası yüzünden çatlamaktadır. Bunu da öğrendikten sonra ustasıyla helalleşir ve yoluna devam eder.
• Hak ile Sabır dileyip bize gelen bizdendir, Akıl ve Ahlâk ile çalışıp bizi geçen bizdendir. "Ahi Refik Soykut"
• Ahi kişi kendine istediğini, önce başkalarına isteyendir. "Ahi Galip Demir"
• Ahi kardeş demektir Helâl lokma yemektir Demiş servet emektir Ahi Evran-ı Veli. "Şemsi Yastıman"
• Her sabah besmeleyle açılır dükkanımız, Ahi Evran'dır dâhi pirimiz üstadımız. "Anonim"
• Ahilik; madde ile mananın uyumlu birleşimidir. . . "Ahi Galip Demir"
- Slides: 63