AHLAK GELM TDK szlnde ahlak Ahlak nedir Bir

AHLAK GELİŞİMİ

§ TDK sözlüğünde ahlak; Ahlak nedir? § «Bir toplum içinde kişilerin uymak zorunda oldukları davranış biçimleri ve kuralları» olarak tanımlanmıştır

§ «topluma etkin bir uyum sağlamak için değerler sistemi oluşturma sürecidir» Ahlak gelişimi nedir? § Bireyin ahlak gelişimi belli aşamalar izler § Farklı yaş gruplarının kurallara tepkileri farklılık gösterir § Ahlak gelişim aşamaları bilişsel gelişime paraleldir § Ahlakın bilişsel, duygusal ve davranışsal bileşenleri vardır

Psikoanalitik kurama göre ahlak gelişimi § İd, biyolojik temelli dürtülerin ve arzuların kaynağıdır. Rasyonel ve toplumsal değildir. Kurallardan bağımsızdır. İhtiyaç ortaya çıktığı anda tatmin bekler, hazzı erteleyemez. § birey bir süre sonra arzunun her zaman doyuma ulaşmaya sebep olmadığını keşfeder. Benlik ile dış dünyanın ayrı yapılar olduğunu öğrenir. Buna bağlı olarak, ego gelişim gösterir. Ego, üst düzey kararlar alan bir yönetici gibidir. İdin talepleri ve çevrenin kısıtlamalarının yarattığı zihinsel çatışmaya arabuluculuk sağlar.

§ Süreç içinde yalnızca biyolojik faktörlere ve fiziksel çevreye değil, toplumun her zaman kabul gören gelenek ve ahlakına da uyum sağlanır ve buna bağlı olarak süperego ortaya çıkar. Ebeveynlerin belirli davranışları talep etmesi, öğretmesi ve cesaretlendirmesi; diğer davranışları cezalandırması süperegoyu oluşturur. § Psikanalitik kurama göre çocuğun toplumsal kural ve beklentilere uygun davranmaya başlaması 3 - 6 yaş aralığında gerçekleşir. § Çocuğun aynı cinsiyetteki ebeveyni ile özdeşleşmesi sonucu ortaya çıkar.

§ Sosyal öğrenme teorisine göre sosyal durumlarda davranış edinimi diğerlerinin davranışlarının gözlenmesi ve model alınması yoluyla gerçekleşir. § Kişi davranışı gerçekleştirmeden sonucunu başkaları Sosyal öğrenme kuramına göre üzerinden gözleme şansı edinir. § Gözlemleri sonucu kimi davranıştan uzaklaşırken kimilerini sergilemeye daha fazla yaklaşır. § Ahlaki yargıya yönelik davranışlar da sosyal modellerin gözlenmesi sonucu kazanılabilir. § Modellerin gözlenmesi haricinde çocuğun kişisel standartları, yetişkinlerin yasaklamaları, ödül/ceza § beklentileri ve akran etkisi de ahlaki yargı ediniminde önem taşır

Piaget’nin ahlak gelişim kuramı Piaget ye göre çocukların ahlak gelişimlerini anlamak için kuralları nasıl algıladıklarını incelemek gerekir Piaget çocuk oyunlarını gözlemlemiştir Çocuğun bilişsel gelişimi ve ahlaki yargıları arasında ilişki olduğunu öne sürmüştür

Piaget’ye göre ahlak gelişim dönemleri Ahlak öncesi dönem (0 -5 yaş) Dışsal kurallara bağlılık dönemi (6 -12 yaş) Ahlaki özerklik dönemi (

Ahlak Öncesi Dönem: (0 – 4/5 yaş): § 6 yaş altında kural yoktur bu nedenle ahlak söz konusu değildir § Çocuk benmerkezci eğilimden dolayı başkasının bakış açısını anlayamaz, oyunda ve sosyal yaşamda kuralların varlığından haberdar değildir. Cezadan kaçmaya çalışır.

Çocuklar için bu dönemde § Kurallar değişmez gerçeklerdir Dışsal kurallara bağlılık dönemi (6 – 12 yaş): § Davranışın nedenleri sorgulanmaz § Kurallara uymayan otomatik olarak cezalandırılmalıdır § Sorgusuz otoriteye uyum gösterme vardır § Yetişkinler çocuğun yapması ve yapmaması gereken şeyleri söyleyen kural koyuculardır § Kurallara uymamanın doğal sonucu cezadır

Ahlaki özerklik dönemi (12 yaş üstü): Bu dönemde § Çocuklar kuralların insanlar tarafından oluşturulduğunu ve değiştirilebileceğini fark eder § Kuralları ihlal etmenin otomatik sonucunun ceza olduğuna yönelik anlayış değişir § Kuralların ihlal edilme nedenleri sorgulanır § Kuralların çiğnenmesi durumunda sonuçlara göre değil niyete ve koşullara göre karar verilmesi gerektiğini düşünmektedir.

Kohlberg’in ahlak gelişim kuramı § Kohlberg çocuk ve yetişkinlerin belli durumlarda davranışlarını yöneten kuralları nasıl yorumladıklarını incelemiştir. § Kohlberg çocuklara ahlaki ikilemleri kapsayan belirli durumlar vererek onlara bu durumlarda nasıl tepkide bulunacaklarını sormuştur.

Kohlberg in örnek olayları

1. Öykü: Heinz (Hans) Öyküsü § “Avrupa’da Heinz adlı bir adamın karısı az rastlanan bir kanser tütünden ölmek üzeredir. Doktorlar bir ilacın onu kurtarabileceğini söylerler. Bu ilaç aynı şehirde oturan bir eczacının keşfettiği bir çeşit radyumdur. Bu ilaç pahalıya mal olmuştur, fakat eczacı ilacı maliyetinden de 10 misli fazlaya satmaktadır. Radyuma 200 dolar verdiği halde ilacın küçük bir miktarı için 2000 dolar istemektedir. Heinz tanıdığı herkesten borç alarak ancak 1000 dolar toplayabilir. Eczacıya karısının ölmek üzere olduğunu söyler, ondan ilacı ya daha ucuza vermesini ya da paranın yarısını sonra almayı kabul etmesini ister. Fakat eczacı ‘Hayır ilacı ben keşfettim, ondan para kazanacağım. ’ diyerek Heinz’in isteğini kabul etmez. Bunun üzerine çaresiz kalan Heinz eczaneye girip karısı için ilacı çalar. ” §

2. Öykü: Kore Savaşı § Kore savaşında, bir denizci bölüğü sayı kaybetmiş ve düşman karşısında geri çekilmeye başlamıştır. Bölük nehir üzerindeki köprüyü geçmiş ama düşman diğer tarafta sesiz durmaktadır. Eğer içlerinden biri geri gidip köprüyü uçurursa bir olasılık kurtulabileceklerdir. Köprüyü uçurmak için gidecek olan kişi, büyük bir olasılıkla kurtulamayacaktır. Dörtte bir olasılıkla ölmüş olacaktır. Geri çekilmeyi en iyi yönlendirecek olan bölük komutanıdır. Komutan, bu görevi gönüllü olarak yapmak isteyenleri sorduğunda kimse gönüllü olmamıştır. Eğer kendisi giderse, geri kalanlar sağ salim geri dönemeyeceklerdir çünkü sadece kendisi geri çekilmeyi yönlendirmeyi bilen kişidir. Bölük komutanı, bu zor görev için birini görevlendirmeli mi, yoksa kendi mi gitmelidir? Neden?

3. Öykü: Valiean ve hırsızlık § Avrupa’nın bir köyünde, Valjean adlı fakir bir adam, ne kız kardeş, ne de erkek kardeşi iş bulamıyorlarmış. Valjean, parasızlıktan gerekli ilaç ve yiyeceği çalıyormuş. Yakalanmış ve 6 yıl hüküm giymiş. Birkaç yıl sonra hapisten kaçarak yeni bir ad altında ülkenin başka bir yöresinde yaşamaya başlamış. Para biriktirmiş ve yavaş büyük bir fabrika kurmuş. Çalışanlarına en yüksek maaşları vermiş ve kazancının çoğu ile tıbbi yardıma muhtaç kişiler için bir hastane yaptırmıştır. Bir terzi, bu fabrikatörün, yöresindeki polis tarafından aranan, hapishaneden kaçmış, eski suçlu Valjean olduğunu fark ettiğinde 20 yıl geçmiştir. Terzi, Valjean’ı polise bildirmeli midir? Neden?

Kohlbergin ahlaki gelişim aşamaları Kohlberg örnek olaylara verilen cevaplar doğrultusunda 6 ahlaki yargı aşaması belirlemiştir Her bir düzey kendinden önceki döneme dayanır kendinden sonraki döneme temel ol.

GELENEK ÖNCESİ DÜZEY GELENEKSEL DÜZEY GELENEK SONRASI DÜZEY Aşama 1: ceza ve itaat eğilimi Aşama 2: araçsal ilişkiler eğilimi Aşama 3: kişilerarası uyum eğilimi Aşama 4: kanun ve düzen eğilimi Aşama 5: Sosyal sözleşme eğilimi Aşama 5: Evrensel ahlak ilkeleri eğilimi

Gelenek öncesi düzey § Piaget in dışsal kurallara bağlılık dönemine benzerdir § Kurallar başkaları tarafından koyulur § Kültür içinde iyi ve kötü olarak kabul edilen davranış ölçütlerine göre davranma söz konusudur

§ Davranışın sonuçları, o davranışın iyi ya da kötü olduğunu belirler. Aşama 1: ceza ve itaat § Çocuklar otoriteye uyar cezalandırılmaktan kaçar § Olayların dış görünüşüne ve ortaya çıkan hasarın büyüklüğüne göre karar verilir § Olayların ve davranışların nedenleri önemli değildir § Niyet önemli değildir § İyi ve kötüye karar verme ölçütü davranışın fiziksel sonuçlarıdır

? ? § Bir çocuk annesine yardım ederken 10 tabak kırmıştır. Başka bir çocuk annesinden gizli şeker alırken 1 şekerliği düşürüp kırmıştır. Hangi çocuk suçludur?

§ Bireyin gereksinimlerini gideren her şey doğrudur. § (sen bana yardım et, ben sana ederim, kaz gelen yerden tavuk esirgenmez. ) § Çocuk, ödüllendirilen davranışları yapar, Aşama 2: Araçsal ilişkiler cezalandırılanlardan çekinir. § Bireycilik ve çıkara dayalı alış - veriş ön plandadır. § Çocuk kendi çıkarlarıyla başkalarının çıkarlarının farklı olabileceğini anlar. Bu durumun bana faydası ne? sorusu sorar. § Kurallara çıkarlar ölçüsünde uyar ve herkesinde böyle yapacağını varsayar.

Geleneksel düzey § Birey içinde yaşadığı topluluğun ve toplumun beklentileri her şeyden önemlidir. § Sosyal düzeni destekleme ve sadakat önemlidir § Bireyin kendi ihtiyaçları gruba göre ikinci planda kalır

§ Bireyin kendinden bekleneni yapması en doğru hareket biçimidir. Davranış niyete göre değerlendirilir. ‘İyi niyetli olmak’ önem kazanır. Aşama 3: kişilerarası uyum/iyi çocuk olma § İyi davranış başkalarına yardım etmek onları mutlu etmektir § Başkaları tarafından onay görmek önemlidir. Yakın çevrenin düşüncelerine önem verilir. § Çocuk olaylara başkaları açısından bakmaya başlar § Ahlaki yargılarda başkalarının hislerini dikkate alır § İyi olmak, başkalarının duygularıyla ilgilenmek, sadık ve güvenilir olmak, beklentiler ve kurallar doğrultusunda davranmak önemlidir. § Dışlanmak ve ayıplanmak temel korkudur.

§ Doğru davranış otoriteye sosyal düzene uygun görevi yerine getirmektir Aşama 4: kanun ve düzen § Toplum kuralları ve kanunlar ahlaki yargıları belirler § Kanunlar sorgulanmadan uygulanır § Kanunlara uymayanlar asla affedilmez

Gelenek sonrası düzey § Bireyin başkaları ve otoriteden bağımsız olarak izlemek istediği ahlak ilkelerini seçtiği ve kendine özgü değerler sistemini örgütlediği düzeydir

§ Kanunlar ve bireysel haklar sorgulanır § Toplumsal kurallar ve değerlerin göreceli olduğu farkedilir Aşama 5: sosyal sözleşme eğilimi § Kanunların demokratik olarak değiş. Düşünür § Kanunlar sosyal düzeni korumak ve temel hakları güvenceye almak için gereklidir § Bu evreye yetişkinlerin ancak %25 i gelebilmektedir

§ Kişi ahlak ilkelerini kendi oluşturur Aşama 6: evrensel ahlak § doğru ve yanlış, sosyal düzenin yasa ve kurallarıyla değil, kişinin kendi vicdanıyla ve kendi geliştirdiği ahlak ilkeleriyle tanımlanır. § Bu ilkeler adalet, eşitlik, insan hakları gibidir § Bu ilkeleri ihlal eden kanunlar sorgulanmalıdır.

Ahlak gelişiminin desteklenmesi Anlamlı öğrenme deneyimleri ahlak gelişimini olumlu etkiler Küçük çocuklar bilişsel özellikleri nedeniyle kuralları anlama ve uygulamada sorun yaşayabilir. Bu nedenle kuralları sözel olarak ifade etmek yerine yaparak yaşayarak öğrenmelerini sağlamalıyız Kurallar ve nedenleri somut olarak açıklanmalı Yetişkin model olmalı Çocukların bilişsel özellikleri göz önünde bulundurulmalı ( gerçek olmayan öyküler anlattıkları için yalancılıkla, mülkiyet kavramını kazanmadığı arkadaşının oyuncağını aldığı için hırsızlıkla suçlamamalıyız)

Sınıfta adalet eşitlik ortamı yaratılmalı Çocukların kendilerini ifade etmelerine izin verilmeli Sınıfta yaşanan çatışmalar fırsat eğitimi olarak değerlendirilmeli ve doğruyu bulmak için çözüm yolları tartışılmalı Örnek olaylardan yola çıkılarak tartışmalar yürütülebilir Resimli çocuk kitapları okunabilir ve tartışılabilir Duygular, niyet ve başkalarının bakışaçısına vurgu yapılmalı Empati becerileri desteklenmeli