Uwarunkowania wsppracy na rzecz rozwoju turystyki w regionie

Uwarunkowania współpracy na rzecz rozwoju turystyki w regionie Dr Katarzyna Czernek Samodzielny Zakład Turystyki Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Plan prezentacji 1. Uzasadnienie tematu badań 2. Problem, cel naukowy 3. Źródła i metody badawcze 4. Rezultaty 5. Wnioski 2

Współpraca w regionie turystycznym ¢ Forma dobrowolnego współdziałania, w którym autonomiczni interesariusze angażują się w interaktywny proces, wykorzystując wspólne reguły, normy i struktury, by działać i decydować w sprawach związanych z rozwojem turystyki w regionie (Wood, Gray 1991, s. 46). ¢ Rodzaje struktur partnerskich działających w zakresie rozwoju turystyki: Lokalne/Regionalne Organizacje Turystyczne, Lokalne Grupy Działania, związki/porozumienia międzygminne, itp. 3

Znaczenie badań nad współpracą w turystyce ¢ ¢ ¢ Problematyka współpracy w turystyce, zwłaszcza międzysektorowej, podejmowana w polskiej literaturze stosunkowo od niedawna (pojedyncze studia przypadków, głównie w przeciągu kilku ostatnich lat); Potrzeba badania współpracy wewnątrz- i międzysektorowej zwłaszcza w krajach transformacji ustrojowej; Spodziewany dalszy rozwój działań partnerskich na rzecz turystyki wynikający chociażby z globalnych trendów; Niestabilność istniejących form współpracy w Polsce; Dlaczego tak trudno współpracować na rzecz rozwoju turystyki w regionie? Potrzeba wskazania uwarunkowań kooperacji wewnątrz- i międzysektorowej w regionie turystycznym 4

Uwarunkowania – sposób rozumienia ¢ Uwarunkowania (determinanty) rozumiane są szeroko – jako wszelkiego rodzaju okoliczności (czynniki, stany, zdarzenia, cechy, itp. ) determinujące skłonność/gotowość do nawiązywania współpracy w regionie turystycznym oraz warunkujące jej przebieg. 5

Problem naukowy Jakie uwarunkowania egzo- i endogeniczne wpływają na współpracę na rzecz rozwoju turystyki w regionie oraz jak przejawia się ten wpływ? 6

Cel naukowy Przedstawienie czynników determinujących współpracę wewnątrz- i międzysektorową w regionie turystycznym i ukazanie, w jaki sposób oddziaływują one na tę współpracę. 7

Klasyfikacja uwarunkowań Na podstawie przeglądu literatury dokonano podziału uwarunkowań współpracy na: - egzogeniczne (zewnętrzne, dotyczące szerszych systemów terytorialnych niż regionalny, charakterystycznych np. dla kraju, grupy kraju lub świata; indywidualne podmioty w regionie turystycznym mają relatywnie niewielki (jeśli w ogóle) wpływ na kształtowanie tej grupy uwarunkowań, np, przepisy unijne, światowe trendy dotyczące turystyki), -endogeniczne (wewnętrzne, generowane głównie w regionie turystycznym i tam najbardziej widoczne, będące rezultatem bezpośrednich i częstych kontaktów między aktorami; związane zatem z wewnętrznymi relacjami w regionie turystycznym; podmioty mają relatywnie większy wpływ na kształtowanie tej grupy uwarunkowań, np. przywództwo w regionie turystycznym, regulacje prawne na poziomie gminy, itp. ). Uwarunkowania te mają charakter dynamiczny, są wzajemnie powiązane, zachodzą między nimi liczne sprzężenia zwrotne. 8

TRENDY OGÓLNOGOSPODARCZE I TURYSTYCZNE LOSOWE I ZWIĄZANE Z SEZONOWOŚCIĄ GOSPODARCZE Egzogeniczne SPOŁECZNO-KULTUROWE DEMOGRAFICZNE PRAWNE PRZESTRZENNE POLITYCZNE 9 Endogeniczne

Metody badawcze ¢ ¢ ¢ ü ü ü ¢ eksploracyjne badania jakościowe; badania trwały od lipca 2008 roku do października 2010 roku poszerzone, zbiorowe studium przypadku: badaniami objęto obszar 5 beskidzkich gmin – Szczyrku, Wisły, Ustronia, Brennej i Istebnej („Beskidzka 5”) metoda wywiadu swobodnego pogłębionego: celowy dobór rozmówców do badań połączony z techniką kuli śnieżnej: reprezentantów sektora publicznego przedstawicieli sektora prywatnego pozostałych podmiotów (w tym z sektora non-profit) uznanych przez wcześniejszych rozmówców za ważne źródło informacji triangulacja: wywiad, obserwacja, analiza dokumentów 10

Metoda i etapy analizy danych 1) Spisanie na podstawie nagrań tekstu wywiadu – tzw. transkrypcja ¢ spisanie całego tekstu (nie tylko fragmentów rozmów), ¢ czas trwania wszystkich wywiadów – ponad 90 godzin; czas trwania najdłuższego wywiadu – 3 h 50 min. , czas trwania najkrótszego wywiadu – 34 min. 2) Utworzenie kart przypadków dla rozmówców, 3) Kodowanie kart z wykorzystaniem programu Atlas ti. v. 5. 0 11

Rezultaty (I) Osiągnięto cel badań – zidentyfikowano szeroką grupę uwarunkowań współpracy w regionie turystycznym; ¢Uwarunkowania identyfikowano na podstawie własnych badań empirycznych jednak w odniesieniu do determinant egzogenicznych, w celu umożliwienia ich interpretacji, zidentyfikowane rezultaty musiały być skonfrontowane ze źródłami wtórnymi zawierającymi wyniki badań reprezentatywnych dotyczących polskiego społeczeństwa jako całości. ¢ 12

13

14

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) GOSPODARCZE Egzogeniczne -urynkowienie gospodarki 15 Źródło: opracowanie własne - relatywnie niski poziom rozwoju gospodarczego oraz transformacja ustrojowa i związane z nimi: problemy finansowe i kadrowe samorządów gminnych; konieczność inwestycji przede wszystkim w infrastrukturę techniczną, w mniejszym stopniu w projekty „miękkie”, jak np. edukacja w zakresie współpracy; mało stabilna kondycja finansowa przedsiębiorstw prywatnych; problemy finansowe struktur partnerskich; utrwalone przed transformacją rynkową modele myślowe (w tym postawy roszczeniowe przedsiębiorców względem władz gminnych oraz postawy adaptacyjne w zakresie podejmowanych działań); - krótki okres funkcjonowania turystyki jako gałęzi gospodarki rynkowej i związane z tym: niewystarczająca wiedza i doświadczenia władz gminnych, jak zarządzać rozwojem turystyki na danym obszarze; nieuzasadniona konkurencja między organizacjami partnerskimi; obawy przedstawicieli gminy o utratę pracy, przejęcie dodatkowych obowiązków i/lub o oddanie części władzy organizacjom partnerskim; brak koordynacji między wszystkimi podmiotami i marnotrawienie ich wysiłków; - niewystarczający stopień decentralizacji władzy publicznej i związany z tym brak postrzegania tej władzy jako równorzędnego partnera;

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) GOSPODARCZE Endogeniczne - rozwinięta funkcja turystyczna gminy; - faza młodości i dojrzałości w cyklu życia przedsiębiorstwa; 16 własne Źródło: opracowanie - duża liczba grup interesów w regionie turystycznym; - odmienna specyfika sektora publicznego i prywatnego w zakresie sposobu szacowania kosztów i korzyści współpracy; - niski poziom świadomości co do gospodarczych korzyści kooperacji (bierność, brak wiary w pozytywne efekty synergiczne, brak szerszego spojrzenia na rozwój turystyki); - inne niż współpraca priorytety przedsiębiorstwa w fazie wprowadzenia i zamknięcia;

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) SPOŁECZNO-KULTUROWE Egzogeniczne - cechy polskiej kultury narodowej: • identyfikowanie się przede wszystkim z małymi grupami społecznymi (rodzina, przyjaciele) a nie z grupami większymi (stowarzyszenia); • wysoki dystans władzy (podział na „my” i „oni”); • wysoki stopień unikania niepewności; - kultura nieufności; - brak społeczeństwa obywatelskiego i niski poziom kapitału społecznego Źródło: opracowanie własne 17

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) SPOŁECZNO-KULTUROWE Endogeniczne - podobieństwo w kulturze organizacyjnej partnerów 18 Źródło: opracowanie własne - związane z przywództwem: • niewystarczająca liczba przywódców w regionie turystycznym; • brak postrzegania władz samorządowych jako przywódców; • brak koordynacji między podmiotami pełniącymi funkcje przywódcze; - związane z kulturą organizacyjną: • odmienne wartości sektora publicznego i prywatnego; • odmienna elastyczność podejmowanych działań, odmienny stopień sformalizowania, rodzaj struktury organizacyjnej oraz poziom samodzielności pracowników i sposób ich motywowania; - związane z normami relacyjnymi: • niedostateczny poziom wypracowanych i przestrzeganych norm relacyjnych w postaci elastyczności działania, wymiany informacji i solidarności; • brak kompetencji kooperacyjnych w postaci umiejętności prowadzenia otwartego dialogu, wzajemnego zrozumienia, zdolności do kompromisu; • niski poziom zaufania we wszystkich jego wymiarach – zaufanie kalkulacyjne, oparte na wiedzy, emocjonalne;

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) DEMOGRAFICZNE Egzogeniczne - wzrost w Polsce odsetka ludzi lepiej wykształconych; - starzenie się społeczeństwa polskiego; Endogeniczne - pochodzenie z gminy/regionu w którym ma miejsce współpraca; - dłuższy czas zamieszkiwania w gminie/regionie; - przebywanie na co dzień w gminie/regionie; - wyższy poziom wykształcenia danego podmiotu, zwłaszcza w połączeniu z młodym wiekiem; - zbliżony wiek partnerów; - takie samo wyznanie; 19 Źródło: opracowanie własne - pochodzenie z gminy/regionu, w którym ma miejsce współpraca; - dłuższy czas zamieszkiwania w gminie/regionie; - przebywanie na co dzień w gminie/regionie; - niższy poziom wykształcenia podmiotu, zwłaszcza w połączeniu ze starszym wiekiem; - zróżnicowany wiek partnerów; - odmienne wyznanie;

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) PRAWNE Egzogeniczne - możliwość pozyskania funduszy UE; - nakazująca kooperację ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie; - równe prawa osób fizycznych i prawnych w LOT-ach i ROTach; - możliwość funkcjonowania LOT-ów i ROT-ów w formie stowarzyszeń prowadzących działalność gospodarczą; Źródło: opracowanie własne 20 - przepisy formalne projektów unijnych, np. zbyt krótki czas przeznaczony na współpracę; - przepisy unijne i krajowe dotyczące ochrony środowiska (np. program Natura 2000, przepisy dotyczące parków narodowych); - prawne krajowe ograniczenia możliwości stosowania zwolnień oraz ulg podatkowych; - funkcjonowanie niektórych uprawnień, np. dotyczących udzielania zgody na budowę dla osób prawnych na szczeblu powiatu, a nie gminy; - przepisy prawa własności w obliczu wysokiego rozdrobnienia własności w Polsce; - brak prawa górskiego;

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) PRAWNE Endogeniczne - rozwiązania organizacyjno-prawne w zakresie podejmowania działań na rzecz rozwoju turystyki w gminie (wydzielenie ze struktury organizacyjnej urzędu jednostki zajmującej się turystyką); - zdolność poruszania się w ramach obowiązujących przepisów prawnych, głównie w zakresie stosowania zwolnień/ulg podatkowych; Źródło: opracowanie własne. 21 - brak zdolności poruszania się w ramach obowiązujących przepisów prawnych

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE WSPÓŁPRACĘ (BARIERY) PRZESTRZENNE Endogeniczne - bliskość lokalizacji partnerów; - niewielka przestrzeń gminna; - oddalenie siedzib partnerów (rosnące koszty transakcyjne i ograniczona możliwość podejmowania niektórych inicjatyw, np. tworzenia wspólnych karnetów na wyciągi narciarskie); - położenie w pobliżu form ochrony przyrody; POLITYCZNE Endogeniczne - porozumienie radnych i wójta/burmistrza gminy; - zmiana opcji politycznej i wynikający stąd brak kontynuacji wcześniej podejmowanych działań; - nieakceptowanie przedstawicieli sektora publicznego ze względu na reprezentowaną przez nich opcję polityczną; LOSOWE Egzogeniczne - np. zmiany kursu walutowego stymulujące rozwój turystyki w kraju, korzystne warunki pogodowe, itp. ; 22 Źródło: opracowanie własne - np. zmiany kursu walutowego ograniczające rozwój turystyki w kraju, niekorzystne warunki pogodowe, itp. ;

Wnioski (I) Dokonano podziału zidentyfikowanych uwarunkowań (kodów w analizie materiału badawczego) na stymulanty i bariery 23

STYMULANTY 15 a 53 a 49 b 49 a 48 b 48 a 14 b 14 a 13 a 52 a 47 b 47 a 46 ca 46 b 46 a 12 b 37 a 50 a 3 1 a 24 BARIERY 15 b 53 c 53 b 49 d 49 c 48 c 14 f 14 e 14 d 14 c 13 b 52 b 47 d 47 c 46 b 46 a 12 b 44 43 37 b 33 11 10 9 8 7 50 b 30 b 29 19 18 16 6 5 4 2 1 b UWARUNKOWANIA gospodarcze egzogeniczne gospodarcze endogeniczne społeczno-kulturowe egzogeniczne społeczno-kulturowe endogeniczne demograficzne egzogeniczne demograficzne endogeniczne prawne egzogeniczne prawne endogeniczne przestrzenne endogeniczne polityczne egzogeniczne losowe egzogeniczne

Wnioski (II) Wydaje się, że bariery przeważały zdecydowanie wśród uwarunkowań o charakterze egzogenicznym, na które podmioty mają ograniczony wpływ. W szczególności dotyczyło to uwarunkowań gospodarczych i społeczno-kulturowych. 25

RODZAJE UWARUNKOWAŃ CZĘSTOTLIWOŚĆ WYSTĘPOWANIA KODU TRENDY OGÓLNOGOSPODARCZE I TURYSTYCZNE 47 GOSPODARCZE 1098 SPOŁECZNO-KULTUROWE 944 DEMOGRAFICZNE 103 PRAWNE 150 PRZESTRZENNE 51 POLITYCZNE 18 LOSOWE I ZWIĄZANE Z SEZONOWOŚCIĄ 37 26

Grupa uwarunkowań Przykładowe słowo (w różnych przypadkach) łączące się z danym uwarunkowaniem Częstotliwość łączna Gospodarcze korzyści, koszty, konflikt, konkurencja 500 Społeczno-kulturowe lider, mentalność, świadomość, zazdrość, zawiść, zaufanie 372 Prawne prawo, biurokracja 129 Demograficzne młodzi, wykształcenie 119 Polityczne polityka, kadencja 69 Przestrzenne położenie , lokalizacja 56 27

Wnioski (III) Dlaczego współpraca w regionie turystycznym jest taka trudna? Zmiana modeli myślowych jest kluczowa dla usunięcia przynajmniej części zidentyfikowanych barier współpracy; wymaga jednak czasu! „My sobie doskonale zdajemy sprawę, że bez zaangażowania ludzi, bez ich pozytywnej opinii nic się nie da zrobić. Oni muszą być przekonani do tego, co chcemy robić (…). Problemem jest jednak – chyba największym – jak dotrzeć do tych ludzi. Próbujemy. To jest problem zarówno Brennej, jak i innych miejscowości w Polsce i na świecie. Grupa osób 30 rzeczywiście zaangażowanych, najczęściej przedsiębiorców, chcących coś zrobić, ale to koniec. Ale co dalej? Jeszcze się nie doczekaliśmy, by wokół tej 30 było 500 czy 600 osób podobnie myślących, zaangażowanych, znających sprawę i chcących coś zrobić”. 28

Wnioski (IV) ¢ ¢ Potrzeba inwestycji w kapitał ludzki i społeczny (systematyczna edukacja, szkolenia, warsztaty, przedstawianie dobrych przykładów kooperacji i korzyści z niej płynących); Najbardziej wymierne i spektakularne pozytywne efekty współpracy wystąpią dopiero za kilka lat; 29

Wnioski (V) ¢ Cel badań osiągnięty ¢ Niemniej, biorąc pod uwagę eksploracyjny charakter badań, taki wnioski należałoby jeszcze potwierdzić dalszymi badaniami, zwłaszcza ilościowymi. 30

Wnioski (VI) ¢ W dalszych badaniach ilościowych powinno się ustalić jak skłonność do współpracy w turystyce jest skorelowana z takimi zmiennymi jak: - faza cyklu życia przedsiębiorstwa/obszaru recepcji turystycznej, - wiek i poziom edukacji podmiotów podejmujących decyzje w zakresie kooperacji, - miejsce pochodzenia, - czas zamieszkania na danym terenie, gdzie miałaby się odbywać współpraca, itp. 31

Dziękuję za uwagę 32