ETAPY ROZWOJU MOWY DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM ROZWJ

ETAPY ROZWOJU MOWY DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

ROZWÓJ MOWY MOŻEMY PODZIELIĆ NA CZTERY OKRESY.

• Okres melodii (0 – 1 r. ż. ) – dziecko reaguje krzykiem na przykre dla niego wrażenia (ból, głód, zimno). Po pewnym czasie komunikuje krzykiem swoje niezadowolenie. Około 2. – 3. miesiąca życia dziecko wytwarza specyficzne dźwięki, najczęściej tylnojęzykowe i gardłowe. Etap ten nazwany jest przez Kaczmarka głużeniem lub gruchaniem. Około 5. – 6. miesiąca głużenie przekształca się w gaworzenie. Charakterystyczne dla tego okresu jest powtarzanie dźwięków wydawanych przez siebie i przypadkowo usłyszanych, przez co dziecko ćwiczy narządy mowne i słuch. Okres melodii kończy się pełną gotowością do naśladowania mowy dorosłych. • Okres wyrazu (1. – 2. r. ż. ) – okres wyrazu przypada na drugi rok życia. Dziecko zaczyna wymawiać najpierw wyrazy, potem proste, krótkie zdania. Pod koniec 2. r. ż. dziecko potrafi porozumiewać się z dorosłymi i rówieśnikami, mimo niewielkiego zasobu słów.

� Okres zdania (2. – 3. r. ż. ) - w tym czasie wyłaniają się poszczególne kategorie gramatyczne, wzbogaca się słownik czynny i bierny – obserwuje się znaczny przyrost ilościowy słów od ok. 300. w 2. r. ż. do około 1000. w wieku 3. lat. Wypowiedź staje się bardziej zrozumiała, zbliża się do wzorca fonetycznego poszczególnych wyrazów. W 2. r. ż. dziecko powinno wypowiadać poprawnie proste zdanie. W 3. r. ż. zdania dzieci stają się dłuższe, złożone z 2. – 5. wyrazów. W wypowiedziach nadal utrzymują się agramatyzmy, choć następuje bujny rozwój form fleksyjnych.

� Okres swoistej mowy dziecięcej (3. – 7. r. ż. ) – w dalszym ciągu wzbogacany jest zasób słownictwa, umiejętność budowania zdań złożonych, następuje dalszy rozwój artykulacji. Mowa dzieci 4. letnich różni się pod względem dźwiękowym. Występuje jeszcze seplenienie fizjologiczne (zamienianie głosek sz, ż, cz, dż na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź). Dzieci coraz więcej rozumieją, odpowiadają na pytania i coraz więcej ich zadają, wykonują polecenia. Ich wypowiedzi wybiegają poza aktualnie przeżywaną sytuację, potrafią mówić o przeszłości i przyszłości. W wypowiedziach pojawia się jeszcze wiele form agramatycznych, lecz równocześnie występuje zaciekawienie poprawnością językową.

MOWA DZIECKA 3 -LETNIEGO Dziecko trzyletnie rozumie, co do niego mówimy pod warunkiem, że treści do niego kierowane nie wybiegają poza jego wcześniejsze doświadczenia. Trzylatek używa już zdań kilkuwyrazowych, w których wciąż występują błędy gramatyczne np. „ nie mam zabawków, spodniów” zamiast „nie mam zabawek, spodni” Mówi chętnie i dużo. Opowiada o tym co widzi. Zaczyna zadawać wiele pytań, gdyż ciekawi go otaczający świat oraz bawi je formułowanie samych pytań. Trzyletnie dziecko powinno wymawiać prawidłowo następujące dźwięki: a, o, e, y, i, ą, ę, p, m, pi, mi, f, w, fi, wi, t, d, n, ń, l. li, ś, ź, ć, dź, k, g, ki, gi, ch, j, ł. U niektórych dzieci trzyletnich zdarza się wymawianie konsekwentne głosek (t, d) zamiast (k, g) oraz mylenie głoski (ch) i (f) co nie stanowi jeszcze problemu. Jeżeli w mowie dziecka trzyletniego pojawia się brak tych dźwięków, to wówczas taki stan wymaga interwencji logopedycznej. Dla mowy dziecka trzyletniego charakterystyczne jest też opuszczanie, zastępowanie lub przestawianie dźwięków. Głoski (s, z, c, dz) zaczynają być wymawiane prawidłowo, chociaż bywają jeszcze (do 4 roku życia) artykułowane jako (ś, ź, ć, dź) Sz, ż, cz, dż może jeszcze zastępować ś, ź, ć, dź ale również może być zastępowane przez s, z, c, dz. W miejscu (r) coraz częściej pojawia się (l).

MOWA DZIECKA 4 -LETNIEGO Dziecko 4 -letnie powinno zmiękczać głosek „s”, „z”, „c”, „dz”, nie powinno już wymawiać ich jak: ś, ź, ć, dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie powinno jeszcze niepokoić. Głoski „sz”, „ż”, „cz”, „dż” dziecko jeszcze zmienia na s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź. Jest to tzw. seplenienie fizjologiczne.

MOWA DZIECKA 5 -LETNIEGO � Wymowa dziecka pięcioletniego jest już prawie całkowicie zrozumiała. Głoska „r” i głoski „sz”, „ż „, „cz”, „dż” powinny być wymawiane prawidłowo. � Włączenie nowych głosek do mowy jest dużym wydarzeniem w procesie jej kształtowania. Dlatego często zdarza się , że dziecko używa ich w nadmiarze, np. gdy opanuje „ż” i „cz” mówi „żupa”, „czukierek”. Zjawisko to nazywane jest hiperpoprawnością

PRZYCZYNY ZABURZEŃ MOWY � � � zbyt długie karmienie piersią, zbyt długie ssanie smoczka, ssanie kciuka, przerośnięty III migdał, dłużej utrzymujący się katar, problemy z przerośniętymi migdałkami podniebiennymi, infantylny (niemowlęcy) sposób połykania, zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, wczesna próchnica zębów mlecznych, wada zgryzu, niedosłuch, dostarczanie nieprawidłowych wzorców wymowy (zdziecinniałe mówienie, gwarowe naleciałości).

JAK WSPIERAĆ ROZWÓJ MOWY DZIECKA? � � � � � Wspólnie czytajmy, oglądajmy ilustracje z dziećmi. Wspólnie oglądajmy bajki. Codziennie wspólnie bawmy się. Chwalmy dzieci, motywujmy i zachęcajmy je do mówienia, nie brońmy pokazywania palcem i gestykulowania. Zachęcajmy, by dziecko zrelacjonowało nam fragment swojego dnia. Zadawajmy pytania. Pozwólmy dzieciom uczestniczyć w codziennych zajęciach (np. gotowanie). Opisujmy wszystkie czynności, które wykonujemy. Mówmy do dzieci powoli i wyraźnie. Zwracajmy uwagę na ćwiczenia dłoni – ich sprawność ma związek ze sprawnym artykułowaniem i mówieniem (lepienie, klejenie, nawlekanie koralików, budowanie z klocków, patyczków, zabawy paluszkowe) Ćwiczmy z dzieckiem narządy mowy w formie zabawy.

� � � Mówmy do dziecka, już od pierwszych dni jego życia; dużo i spokojnie. Nie podnośmy głosu zwracając się do niego. Nasze wypowiedzi powinny być poprawne językowo, budujmy krótkie zdania, używajmy prostych zwrotów, modulujmy głos. Kiedy dziecko wypowie jakieś słowo, zdanie starajmy się rozszerzyć jego wypowiedź, dodając jakieś słowa. Mówmy dziecku, co przy nim robimy, co dzieje się wokół niego. Niech mowa towarzyszy spacerom, zakupom, pracom domowym. Mówmy do dziecka zwracając uwagę, aby widziało naszą twarz – będzie miało okazję do obserwacji pracy artykulatorów. Od najmłodszych lat uczymy dbałości o higienę jamy ustnej. Pamiętajmy, aby dziecko nauczyło się gryźć i żuć. Zwracajmy uwagę, aby dziecko oddychało nosem; w przypadku, gdy dziecko oddycha ustami (szczególnie podczas snu), prosimy pediatrę o ustalenie przyczyny. Odpowiadamy na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco. Opowiadajmy i czytajmy dziecku bajki, wierszyki, wyliczanki Uczmy krótkich wierszy na pamięć.

TEGO NIE ROBIMY: � � Nie podajemy dziecku w wieku przedszkolnym smoczka; zwracamy uwagę aby dziecko nie ssało palca. Następstwem tych niepożądanych zachowań mogą być wady zgryzu, które prowadzą do wad wymowy, np. wymowa międzyzębowa. W trakcie rozmowy z dzieckiem unikajmy zdrobnień i spieszczeń (języka dziecinnego), dostarczając dziecku prawidłowy wzorzec językowy danego słowa. Nie zaniedbujmy choroby uszu, gdyż nie leczone mogą prowadzić do niedosłuchu, a w następstwie do wad wymowy bądź braku zdolności mówienia. Nie gaśmy naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchajmy uważnie wypowiedzi, zadawajmy dodatkowe pytania pomocnicze, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.

TEGO NIE ROBIMY: • � � � Nie poprawiajmy wymowy dziecka żądając, by kilkakrotnie powtarzało dane słowa. Niech z naszego języka znikną słowa: powtórz ładniej; powiedz lepiej. Wychowanie językowe to nie tresura. Nie zawstydzajmy, nie karzmy dziecka za wadliwą wymowę. Nie zmuszajmy dziecka leworęcznego do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania się mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy. Często prowadzi to do zaburzeń mowy, a w szczególności do jąkania Nie wymagajmy od dziecka zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do wymawiania zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać. W ten sposób przyczyniamy się do powstawania błędnych nawyków artykulacyjnych, trudnych do zlikwidowania.

Dziękuję za uwagę Logopeda: mgr Dorota Pawlik