Koordynacja i monitorowanie rozwoju ekonomii spoecznej w regionie

Koordynacja i monitorowanie rozwoju ekonomii społecznej w regionie Projekt pozakonkursowy współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego www. podlaskaekonomiaspoleczna. pl

Identyfikacja barier oraz możliwości rozwoju ekonomii społecznej w powiecie sejneńskim Ekspertyza

Spis zagadnień • • • Uwarunkowania demograficzne i rynek pracy Ekonomia społeczna w dokumentach strategicznych Finansowanie sektora ekonomii społecznej CIS, KIS, WTZ w powiecie sejnieńskim Ekonomia społeczna a rewitalizacja Monitoring Wieloletniego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej w latach 2013 -2016 a działania gmin w powiecie sejnieńskim Spotkanie warsztatowe Bariery rozwoju ekonomii społecznej Kluczowe szanse rozwojowe ekonomii społecznej Rekomendacje

Demografia i rynek pracy Na terenie powiatu sejneńskiego regularnie odnotowuje się spadek liczby ludności. Najbardziej dotkliwy był on w gminie Giby i wyniósł aż 6%.

Demografia i rynek pracy 85 i więcej 188 367 80 -84 195 363 258 75 -79 435 284 70 -74 419 518 65 -69 581 670 60 -64 671 791 55 -59 726 50 -54 686 648 45 -49 699 637 734 40 -44 781 35 -39 647 850 30 -34 25 -29 763 20 -24 765 717 660 720 613 15 -19 520 469 10 -14 467 510 5 -9 488 428 0 -4 1000 720 800 600 400 200 mężczyźni 429 0 kobiety 200 400 600 800 1000

Demografia i rynek pracy Najliczniejszymi grupami wiekowymi w powiecie sejnieńskim są osoby między 30 a 34 rokiem życia oraz 55 a 59. Uwagę zwraca stosunkowo niska liczba osób w wieku 0 -14, co świadczy o starzeniu się społeczności lokalnej mediana wieku Polska 2016 37, 4 województwo podlaskie 39, 1 powiat sejnieński 41, 1 Mediana jako wartość liczbowa wskazuje wiek, który został przekroczony dokładnie przez 50% populacji. W porównaniu z powiatem oraz krajem mieszkańcy powiatu sejnieńskiego charakteryzują się najwyższą medianą wieku. Połowa mieszańców powiatu sejneńskiego przekroczyła bowiem 41 rok życia.

Demografia i rynek pracy (stopa bezrobocia) 17 15 13 16. 4 15. 6 15. 9 13. 4 13. 1 11. 8 11 11. 5 10. 4 9. 8 9 8. 5 8. 3 7 6. 6 5 2014 2015 Polska województwo podlaskie 2016 powiat sejniejski 2017

Demografia i rynek pracy – najważniejsze wnioski spadająca liczba mieszkańców - brak chętnych osób do tworzenia, wspierania i korzystania z podmiotów ekonomii społecznej niska liczba osób młodych, chętnych do tworzenia podmiotów ekonomii społecznej, bycia wolontariuszami lub w przyszłości potencjalnymi liderami stosunkowo wysoka stopa bezrobocia w porównaniu z województwem i krajem - może świadczyć o niskiej aktywności i motywacji niska mobilność mieszkańców ze względu na zły stan infrastruktury drogowej - może hamować rozwój podmiotów ekonomii społecznej ponieważ trudniej nadać inicjatywom wymiar szerszy niż lokalny potencjalne bariery

Ekonomia społeczna w dokumentach strategicznych Zaledwie w 3 z 13 badanych dokumentów strategicznych (strategie rozwoju, strategie rozwiązywania problemów społecznych itp. ) pojawia się termin „ekonomia społeczna”

Ekonomia społeczna w dokumentach strategicznych przegląd dokumentów wskazuje na niski poziom wiedzy z zakresu ekonomii społecznej jako narzędzia rozwiązywania problemów społecznych potencjalne bariery szersze omówienie ekonomii społecznej zamieszczone zostało w dokumentach ponadlokalnych co wskazuje na brak zainteresowania tymi narzędziami niższych szczebli JST

Finansowanie sektora ekonomii społecznej Na następnym wykresie zaprezentowano udział środków budżetów poszczególnych gmin wyasygnowanych dla podmiotów nie będących częścią sektora finansów publicznych – są to najczęściej organizacje społeczne realizujące zadania gminy 10. 00% 9. 52% 9. 50% 9. 03% 9. 01% 8. 46% 9. 00% 8. 03% 8. 00% 7. 00% 6. 00% 5. 00% 4. 00% 3. 00% 2. 00% 1. 00% 0. 02% 0. 00% 0. 04% Giby 0. 00% 0. 05% Puńsk 0. 00%0. 10% 0. 05% Krasnopol 2016 2017 2018 Miasto Sejny Gmina Sejny

Finansowanie sektora ekonomii społecznej Z przedstawionych kwot wynika wprost, iż poza miastem Sejny pozostałe gminy nieregularnie przeznaczają środki finansowe na podmioty spoza sektora finansów publicznych. Łączna kwota przeznaczona przez gminę Giby w ciągu trzech lat wyniosła 6 000 zł, co może świadczyć o marginalnym zainteresowaniu władz sektorem ekonomii społecznej czy też generalnie wspieraniem organizacji społecznych i pozarządowych.

Finansowanie sektora ekonomii społecznej mało stabilne i nieregularne finansowanie podmiotów spoza sektora finansów publicznych potencjalne barier

CIS, KIS, WTZ w powiecie sejnieńskim 2013 2014 2015 2016 CIS 1 1 0 0 KIS 0 0 WTZ 1 1 Spółdzielnia Socjalna 1 (nieaktywna) trudności w tworzeniu partnerstw pomiędzy JST a organizacjami pozarządowymi potencjalne bariery brak sprofesjonalizowanych organizacji pozarządowych, które byłyby w stanie tworzyć podmioty reintegracyjne lub przedsiębiorstwa społeczne brak diagnozy potrzeb, brak zdefiniowanych nisz rynkowych

Ekonomia społeczna a rewitalizacja Wśród projektów rewitalizacyjnych znalazły znalazło się około 5 (na 17) na projektów ściśle związanych z działaniami społecznymi. Jeden z projektów zakłada wprost utworzenie CIS, inne natomiast integrację osób wykluczonych społecznie za pośrednictwem ośrodka pomocy społecznej oraz lokalnych organizacji. Łączna kwota przeznaczona w programie rewitalizacji na projekty społeczne wynosi 875 000 zł

Monitoring Wieloletniego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej w latach 2013 -2016 a działania gmin w powiecie sejnieńskim. słabość finansowa podmiotów ekonomii społecznej - w szczególności przedsiębiorstw społecznych i podmiotów reintegracyjnych brak profesjonalizacji NGO w zakresie zarządzania, rozeznania rynku, trudności w pozyskaniu odpowiedniej kadry niska konkurencyjność podmiotów ekonomii społecznej negatywne stereotypy dotyczące grup defaworyzowanych słaby stan wiedzy na temat ekonomii społecznej prowadzący w rezultacie braku korzystania z narzędzi (np zawierania klauzul społecznych, powoływanie spółdzielni osób prawnych lub fizycznych a także w modelu mieszanym) potencjalne bariery

Spotkanie warsztatowe Zgodnie z zaproponowaną koncepcją badawczą na spotkanie zostało zaproszonych w pierwszej kolejności 12 osób. Do respondentów wystosowano odpowiednie zaproszenie drogą mailową oraz telefoniczną, a następnie przesłano materiały ze wstępną identyfikacją barier w rozwoju ekonomii społecznej na podstawie danych zastanych. Ze względu na niską stopę zwrotu potwierdzeń uczestnictwa w spotkaniu warsztatowym użyto dodatkowej bazy kontaktów i łącznie wystosowano 35 zaproszeń wraz z materiałami. W spotkaniu warsztatowym, które odbyło się 25 kwietnia 2018 roku w Ośrodku Kultury w Sejnach, ostatecznie wzięło udział 11 osób (udział udokumentowany został listą obecności).

Spotkanie warsztatowe • Zastosowane narzędzie badawcze – scenariusz spotkania warsztatowego zostało podzielone na 4 główne bloki tematyczne: • Blok tematyczny nr 1 – aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza powiatu sejneńskiego. • Blok tematyczny nr 2 – kluczowe bariery społeczno-gospodarcze i instytucjonalne powiatu sejneńskiego w zakresie rozwoju ekonomii społecznej. • Blok tematyczny nr 3 – ocena możliwości przełamywania zidentyfikowanych barier. • Blok tematyczny nr 4 – kluczowe grupy społeczne oraz obszary rynku w których można upatrywać działań na rzecz rozwoju ekonomii społecznej w ciągu najbliższych 5 lat?

Spotkanie warsztatowe Blok tematyczny 1 - aktualna sytuacja społeczno-gospodarcza powiatu sejneńskiego Uczestnicy warsztatów zwrócili uwagę, iż nie wszystkie przedstawione dane – w szczególności z zakresu zjawisk demograficznych i migracyjnych odzwierciedlają rzeczywistość. Według badanych wskazane liczby mogą być zaniżone, a realna skala negatywnych zjawisk migracyjnych jest większa. Jeden z respondentów ujął to w ten sposób: Wiem, że odpływ w szczególności młodych ludzi jest większy np. z moich dzieci nikt nie został w Sejnach, a wszyscy są u mnie zameldowani. W opinii przedstawicieli Powiatowego Urzędu Pracy na lokalnym rynku pracy nie ma rzeczywistego bezrobocia i niemal każdy byłby w stanie znaleźć jakieś zatrudnienie. Stosunkowo wysoki odsetek osób bezrobotnych wynika głównie z chęci posiadania przez zarejestrowanych ubezpieczenia zdrowotnego (Ci wszyscy co są u nas zarejestrowani to nie oszukujmy się. . są głównie po ubezpieczenie)

Spotkanie warsztatowe Blok tematyczny nr 2 - kluczowe bariery społeczno-gospodarcze i instytucjonalne powiatu sejneńskiego w zakresie rozwoju ekonomii społecznej. W kwestiach instytucjonalnych wskazywano przede wszystkim na przerost administracyjny i zawyżone wymagania względem podmiotów ekonomii społecznej (oraz OWES-ów), co do sprawozdawczości. Jeden z respondentów ujął to w ten sposób: kiedy mam zachęcić kogoś, te osoby z trudnościami do włączenia się w jakieś działanie ale najpierw muszę wypełnić „ 8 stron” to zastanawiam się co jest ważniejsze kwity człowiek, a potem to im też już się nie chce. W zakresie barier społecznych wskazywano, iż sama terminologia związana z ekonomią społeczną bywa odstręczająca dla osób postronnych i mimo intensywnej edukacji w tym zakresie – w szczególności młodego pokolenia nie wiele się zmienia (w szkołach wszystkie dzieci wiedzą co to ekonomia społeczna) W zakresie barier gospodarczych podkreślano mało stabilny i płytki rynek co oznacza, że w rezultacie trudno znaleźć odpowiednią niszę dla podmiotów ekonomii społecznej.

Spotkanie warsztatowe Blok tematyczny nr 3 – ocena możliwości przełamywania zidentyfikowanych barier Głównymi zaleceniami badanych w zakresie przełamywania wskazanych barier było patrzenie na rozwiązywanie problemów osób wykluczonych w sposób dwojaki – z jednej strony aktywizować i pobudzać osoby dotknięte wykluczeniem ale jednocześnie zaspokajać ich potrzeby. Jedną z kluczowych rekomendacji było ograniczenie biurokracji i zmiana kryteriów dotyczących kwalifikacji osób do podmiotów ekonomii społecznej co pozwoli na kwalifikacje szerszych środowisk, ich aktywizację, a także nie dopuszczenie do tego aby osoby znalazły się w skrajnie złej sytuacji społecznoekonomicznej

Spotkanie warsztatowe Blok tematyczny nr 4 – kluczowe grupy społeczne oraz obszary rynku w których można upatrywać działań na rzecz rozwoju ekonomii społecznej w ciągu najbliższych 5 lat? Według opinii badanych jedynym realnym i właściwym kreatorem rynku dla usług świadczonych przez podmioty ekonomii społecznej jest lokalny samorząd. Z jednej strony potrzeby samorządu w zakresie usług sprzątających czy opiekuńczych są stosunkowo duże, z drugiej JST cechuje stabilność finansowa. Przedstawiciel JST ujął to w ten sposób: jedynym kreatorem rynku mogę być ja tzn. samorząd bo inaczej te podmioty nie dadzą sobie rady i nie da się wygenerować tutaj takich potrzeb. Aktualnie zaangażowanie JST we współpracę i wspieranie organizacji pozarządowych jest oceniane pozytywnie i odbywa się w niektórych samorządach poprzez konkursy grantowe na realizację zadań z Ustawy o działalności pożytku publicznego.

Potencjalne bariery rozwoju ekonomii Bariery społeczne • Negatywne stereotypy dotyczące grup defaworyzowanych • Stygmatyzacja osób wykluczonych • Starzenie się społeczności powiatu • Niska liczba osób młodych • Negatywne skojarzenia związane z ekonomią społeczną • Traktowanie ekonomii społecznej w kategoriach politycznych (osoby z JST zajmujące się ekonomią społeczną automatycznie identyfikowane są zokreślonymi środowiskami) Bariery gospodarcze • Ograniczona chłonność rynku i zapotrzebowanie na produkty i usługi • Niski popyt wewnętrzny i potencjał gospodarczy • Brak diagnozy potrzeb oraz zdefiniowanych nisz rynkowych, w których mogłyby rozwijać się podmioty ekonomii społecznej • Zły stan infrastruktury drogowej rzutujący na zasięg prowadzonej działalności i niską mobilność mieszkańców • Niewykorzystany potencjał turystyczny i kulturowy Bariery instytucjonalne • Trudności w budowaniu partnerstw pomiędzy niektórymi instytucjami a NGO • Mało elastyczne przepisy i znaczny stopień zbiurokratyzowania procedur • Nieadekwatne kryteria dopuszczania do programów osób potrzebujących • Brak wspólnie wypracowanych wzorców kulturowych dotyczących współpracy instytucji, samorządu oraz organizacji pozarządowych

Kluczowe szanse rozwojowe ekonomii społecznej Potencjał społeczny • Znaczne zaangażowanie liderów w animację sektora ekonomii społecznej • Otwartość osób ze środowiska organizacji iinstytucji na współpracę • Duża aktywność społeczna badanej grupy na wielu płaszczyznach Potencjał gospodarczy • Aktywne wsparcie organizacji pozarządowych przez jednostki samorządu terytorialnego • Gotowość jednostek samorządowych do kreowania rynku i popytu na usługi podmiotów ekonomii społecznej • Istnienie nisz usługowych dla podmiotów ekonomii społecznej Potencjał instytucjonalny • Realna współpraca pomiędzy organizacjami pozarządowymi a jednostkami samorządu terytorialnego i jego jednostkami organizacyjnymi • Angażowanie się i budowanie partnerstw na rzecz rozwoju ekonomii społecznej pomiędzy lokalnymi NGO a instytucjami samorządowymi • Stosunkowo niewielka odległość od OWES-u

Rekomendacje Pakietowanie usług na budowanie partnerstw, doradztwo, animacje sektorową, ekonomizację, marketing • Postuluje się, aby instytucje otoczenia organizacji pozarządowych dysponowały „konfigurowalnymi” pakietami, z których organizacje mogą korzystać bezpłatnie, a zakres poszczególnych pakietów mógł być dostoswany do właściwego etapu rozwoju poszczególnych organizacji. Instytucja otoczenia po wnikliwej diagnozie potrzeb organizacji wskazywałaby możliwości rozwojowe danej organizacji i „szyła ofertę na miarę” potrzeb i możliwości danej organizacji.

Rekomendacje Ekonomizacja podmiotów „krok po kroku” • Przez ekonomizację krok po kroku rozumie się stopniowy proces dochodzenia do ekonomizacji danej organizacji. Niektórzy z respondentów wskazywali, iż nie zdecydowali się na prowadzenie działalności gospodarczej ze względu na mały zasięg odziaływania i skromne zasoby (kadrowe, lokalowe, itp. ), dlatego też koniecznym wydaje się udzielenie wsparcia dostosowanego do etapu rozwoju organizacji. Być może wspomnianej organizacji nie od razu potrzebna jest dotacja na utworzenie miejsca pracy, ale doradztwo biznesowe związane z diagnozą rynku i szkicem biznesplanu.

Rekomendacje Systemowe wsparcie dla aktualnych i przygotowanie przyszłych liderów/animatorów ekonomii społecznej • W wielu wątkach spotkania warsztatowego pojawiały się kwestie związane z koniecznością wsparcia i odciążenia aktualnych animatorów ekonomii społecznej a także brak młodego pokolenia, które mogłoby prowadzić tego typu działania. Zwraca się uwagę na znaczne zaangażowanie animatorów, ale także objawy ich wypalenia w pełnionych obowiązkach. Proponuje się stworzenie programu, który z jednej strony były skutecznym wsparciem dla pracujących liderów, a z drugiej strony zachęciłby młode pokolenie do włączania się w animację sektora. Integralnymi elementami takiego programu mogą być prowadzone cyklicznie spotkania motywacyjne i integracyjne, a także cykl wizyt studyjnych.

Rekomendacje Ściślejsza współpraca poświęcona ekonomii społecznej w ramach istniejących partnerstw i platform takich jak suwalsko-sejneńska Lokalna Grupa Działania. • W związku z wskazanymi barierami instytucjonalnymi postuluje się utworzenie swoistego forum organizacji pozarządowych w ramach funkcjonujących platform współpracy o zasięgu co najmniej powiatowym. Dzięki takiemu działaniu organizacje miałyby okazje do zacieśnienia współpracy z poszczególnymi samorządami powiatu.

Rekomendacje Wspieranie powstawania spółdzielni socjalnych osób prawnych • Zgodnie z opiniami respondentów, w powiecie sejneńskim potencjalnym kreatorem rynku i popytu na usługi świadczone przez podmioty ekonomii społecznej może i powinien być samorząd. Dlatego też można uznać, iż samorząd może stanowić stabilnego partnera dla organizacji pozarządowych w tworzeniu przedsiębiorstw społecznych. Alternatywnie wspieranie partnerstw organizacji pozarządowych w celu tworzenia przedsiębiorstwa społecznego również może przynieść pozytywne skutki.

Rekomendacje Spółdzielnia socjalna • Uwzględniając ograniczony rynek i popyt na usługi w powiecie sejneńskim, postuluje się utworzenie spółdzielni socjalnej, której założycielami będą jednostki samorządu terytorialnego – Puńsk, Giby, Krasnopol, Sejny. Powstały podmiot mógłby świadczyć usługi komunalne, które byłyby zlecane przez samorządy. W ten sposób stworzono i rozszerzono by popyt na usługi, a także zapewniono stabilność finansową powołanemu podmiotowi.