Rozwj spoecznoemocjonalny dziecka w wieku 3 9 lat

Rozwój społeczno-emocjonalny dziecka w wieku 3 -9 lat Przygotowała Magdalena Klimek vel Klimczak Specjalistyczna Poradnia Doradztwa Zawodowego i dla Dzieci z Wadami Rozwojowymi w Łodzi

ŚREDNIE DZIECIŃSTWO wiek przedszkolny

Teoria umysłu • zdolność do wnioskowania o stanach wewnętrznych innych osób na podstawie obserwowanych zachowań i traktowania ich jako przejawów stanów nieobserwowalnych.

Teoria umysłu ü sprawności językowe i komunikacyjne, ü zachowania społeczne. Warto więc zwracać uwagę i stymulować rozwój zdolności narracyjnych – opowiadanie i skłanianie do opowiadań

Teoria umysłu 3 -latki ü nie rozumieją jeszcze różnicy pomiędzy światem realnym, a światem w umyśle, ü nie odróżniają przekonań własnych od cudzych na temat konkretnej sytuacji

Teoria umysłu 4 -5 -latki ü dostrzegają, że przekonania na jakiś temat mogą być fałszywe

Teoria umysłu 4 -latki ü zaczynają odróżniać przekonania na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości 4 -5 -latki ü potrafią odróżnić przekonania własne od przekonań innych na temat tego samego fragmentu rzeczywistości

Teoria umysłu Dzięki teorii umysłu dzieci w okresie średniego dzieciństwa potrafią: q. Dokonywać transformacji informacji z otoczenia, qumysł może wzbogacać lub fałszować obraz rzeczywistości, qrozumieją metafory, kłamstwa, żarty, rozumieją i opisują wewnętrzny świat bohaterów (literackich, filmowych)

Rozwój emocjonalny v. Zachodzi jedynie w sytuacjach społecznych, we wspólnym działaniu, w dyskursie. v. Wiedza dziecka o emocjach koreluje ze sprawnościami językowymi, poznawczymi, a tym samym z rozumieniem fałszywych przekonań.

Rozwój emocjonalny 4 -latki ü przewidują reakcje emocjonalne na zdarzenia przykre i przyjemne, ü przewidują stany emocjonalne osoby, której pragnienia zostały lub nie zostały zaspokojone, ü uważają, że skutki czyichś działań są intencjonalne, ü rozumieją, rozpoznają, nazywają i okazują emocje ü mają trudności z regulowaniem emocji mieszanych.

Rozwój emocjonalny 5 -latki • łączą z działaniami intencjonalnymi tylko skutki negatywne. Ok. 6 r. ż. • dostrzegają różnicę pomiędzy przeżywaniem emocji, a ich ekspresją.

Rozwój społeczny Prawidłowy rozwój społeczny przejawia się w zdolności do osiągania celów społecznych: ü angażowania się w coraz bardziej złożone interakcje, ü nawiązywania i podtrzymywania przyjaźni, ü włączania się w grupę i zdobywania akceptacji.

Rozwój społeczny Trudności ujawniane w wieku przedszkolnym w w/w obszarach skutkują: ü Kłopotami z komunikowaniem swoich potrzeb, ü Rozpoznawaniem podstawowych emocji, ü Rozwiązywaniem konfliktów interpersonalnych ü Trudnościami z nawiązywaniem relacji z innymi w późniejszym okresie rozwojowym ü Ograniczonym zakresem korzystania ze stwarzanych przez szkołę warunków edukacyjnych.

Rozwój społeczny Co może pomóc? PRZYJAŹŃ

Rozwój społeczny PRZYJAŹŃ Co pomaga kształtować kontakty przyjacielskie? • wspólna zabawa w udawanie Dzielenie przestrzeni wyobrażeniowej i podzielanie pozytywnych emocji Relacje intymności przyjacielskiej Porozumiewanie się , nawet nieudane

Rozwój społeczny PRZYJAŹŃ Co utrudnia nawiązywanie przyjaźni? Dyspozycje osobiste dziecka: Ø nieśmiałość, Ø nadaktywność, Ø nieprawidłowości w rozwoju teorii umysłu

Rozwój społeczny Zachowania prospołeczne i negatywne. Czym się charakteryzują?

Rozwój społeczny Zachowania prospołeczne i negatywne Zachowania prospołeczne: q pomoc, qdzielenie się, q empatia.

Rozwój społeczny Zachowania prospołeczne i negatywne 3 -4 -latki § reagują empatyczne na zmartwienia dzieci, z którymi się kolegują 5 -6 -latki § są zdolne do empatii wobec osób nieznanych i postaci fikcyjnych

Rozwój społeczny Zachowania prospołeczne i negatywne Zachowania negatywne Agresja instrumentalna: ü służy uzyskaniu upragnionego przedmiotu, ü zanika pomiędzy 5 -6 rokiem życia.

Rozwój społeczny Zachowania prospołeczne i negatywne Agresja wroga: ü skierowana na osobę w celu odwetowym, ü używana dla ustalenia dominacji, ü rośnie pomiędzy 4 -7 rokiem życia

Rozwój moralny Współwystępuje z rozwojem emocjonalnym, społecznym i poznawczym. Czym się charakteryzuje dziecięca moralność? Ma charakter heterotoniczny

Rozwój moralny Jest związany z odróżnianiem dobra od zła, Ok. 4 r. ż dzieci zaczynają odczuwać powściąg, ponieważ: Ø rozumieją przeżycia innych, Ø rozwija się u nich poczucie winy, Ø zaczynają odczuwać wstyd.

Zdolność do samokontroli Czym jest samokontrola? Jest zdolnością do działania zgodnie z oczekiwaniami autorytetów, nawet w sytuacji braku zewnętrznej kontroli; jest przejawem rozwoju osobowości.

Zdolność do samokontroli Co obejmuje samokontrola? : Ø kontrolę poznawczą, Ø kontrolę motoryczną, Ø odraczanie gratyfikacji (okres końca późnego dzieciństwa), Ø zdolność do powstrzymywania się od natychmiastowego działania, Ø ujawnianie emocji, Ø szybkie wyprowadzanie wniosków.

Rozwój obrazu własnej osoby Czym jest obraz własnej osoby? Jest przejawem rozwoju osobowości; pozwala odróżniać siebie od innych: pozwala na współdziałanie i rozwiązywanie konfliktów; rozwija umiejętność rozróżniania zachowań zamierzonych od niezamierzonych

Rozwój obrazu własnej osoby Dzieci agresywne: q mają trudności z diagnozowaniem intencji zachowań innych, qdostrzegają w zachowaniu innych wrogie motywy nawet, gdy ich nie ma.

Samoocena ü Kształtuje się już w wieku przedszkolnym. ü Sądy opisowe na swój temat utrwalają się.

Samoocena Czym skorupka za młodu…. Już w okresie przedszkolnym uwidaczniają się względnie stałe cechy osobowości takie jak: ü agresywność, ü wycofanie.

Zabawa

Zabawa Dlaczego jest taka ważna? Spontaniczna zabawa społeczna: Ø w dużej mierze kreuje dziecko, Ø rozwija poczucie wspólnoty, Ø rozwija zdolność do kooperacji, Ø uczy przestrzegania reguł zachowania zgodnie z przyjętą rolą, Ø umożliwia podzielanie wyobrażeń i współdziałanie w tworzeniu tematu.

Główne cele rozwojowe w wieku przedszkolnym Uspołecznianie dziecięcych działań q Zwiększenie zakresu kontroli nad własnymi działaniami i towarzyszącymi im przeżyciami. q Opanowanie postaw społecznie aprobowanych. q Nabywanie wiedzy i umiejętności służących rozumieniu najbliższego otoczenia

Główne cele rozwojowe w wieku przedszkolnym Kamieniami milowymi w rozwoju dziecięcej moralności, bez której nie jest możliwe uspołecznianie działań, są: • Poczucie wstydu • Poczucie winy.

Przeciwności i zagrożenia Działanie po linii najmniejszego oporu, czyli najprostszy sposób umożliwiający uzyskanie maksymalnej przyjemności. Dostępność przedmiotów z otoczenia ma największe znaczenie w uspołecznianiu działań.

Przeciwności i zagrożenia Ja sobie z tym radzić? Ograniczanie dostępności.

Przeciwności i zagrożenia Co przynosi ograniczanie dostępności? 1. dziecko poszukuje nowej formy działania, 2. daje możliwości wprowadzania w obszar pragnień dziecka tego, czym samo nie zainteresowałoby się, 3. dorosły przejmuje kontrolę nad pragnieniami dziecka i zmusza je w ten sposób do działania po największej linii oporu

Przeciwności i zagrożenia Działanie po największej linii oporu, czyli zgodnie z regułami społecznymi i z użyciem określonej wiedzy i umiejętności.

Przeciwności i zagrożenia Ryzyko ü dziecko zacznie traktować dorosłego jak wroga, ü zacznie rywalizować z dorosłym zamiast podejmować współpracę ü dorosły staje się dla dziecka źródłem frustracji, ograniczeń zakazów i nakazów.

Przeciwności i zagrożenia Działanie po najmniejszej linii oporu Działanie po największej linii oporu Satysfakcjonująca dziecko i dorosłego forma działania

Przeciwności i zagrożenia Zbyt długo utrzymujący się negatywizm dziecka uniemożliwia: ü opanowanie zasad organizowania współpracy rówieśniczej, ü działanie pod kierunkiem dorosłego

Przeciwności i zagrożenia Co może pomóc? Zabawa na niby

Przeciwności i zagrożenia Zabawa na niby pozwala: Ø częściowo spełnić swoje pragnienia, Ø doświadczyć w formie zabawowej negatywnych skutków zaspokajania swoich pragnień Ø przeżyć frustrację, która może przestraszyć dziecko na tyle, żeby nie podejmowała działań po najmniejszej linii oporu.

Przeciwności i zagrożenia Zagrożenie procesu uspołeczniania mogą pojawić się w efekcie: 1. niedostrzegania niezadowolenia dorosłych nie pojawia się poczucie winy i wstydu dziecko nie odczuwa konfliktu,

Przeciwności i zagrożenia 2. niezadowolenie rodziców/dorosłych nie wywołuje w dziecku negatywnych uczuć dziecko nie odczuwa konfliktu

Przeciwności i zagrożenia 3. nierozpoznawanie związku niezadowolenia dorosłych, które wywołuje u dziecka negatywne uczucia, z własnymi działaniami dziecka dziecko odczuwa konflikt, z którym nie potrafi sobie poradzić

Przeciwności i zagrożenia 4. rozpoznaje prawidłowo związek niezadowolenia dorosłych wywołujący w nim negatywne uczucia, z własnymi działaniami i nie potrafi ich powstrzymać dziecko odczuwa konflikt uczuć, przeżywa jednocześnie występowanie sprzecznych uczuć

Przeciwności i zagrożenia tkwiące w środowisku dziecka: Dziecko Zmiana w otoczeniu Deprywacja – nudy Przeciążenie-wycofanie Zagubienie-dezorganizacja Frustracja potrzeb-agresja Dysfunkcjonalność-konflikty Nieadekwatnośćniesamodzielność • pomieszanie-konflikty • • • Wzbogacenie otoczenia Zubożenie otoczenia Ograniczenie Poszerzenie Przebudowa Dostosowanie • uregulowanie

Podsumowanie okresu średniego dzieciństwa

SFERA ROZWOJU POCZĄTEK OKRESU PRZEDSZKOLNEGO KONIEC OKRESU PRZEDSZKOLNEGO Rozwój emocjonalny • Identyfikuje wyrazy mimiczne podstawowych emocji, zna ich nazwy. • Używa czasownikowych określeń emocji. • Doświadcza wstydu, poczucia winy, zakłopotania, zazdrości, dumy (wzrastająca samoświadomość). • Orientuje się w zewnętrznych przyczynach emocji • Orientuje się w mentalnych przyczynach emocji. • Potrafi opanować złość i strach. • Boi się wytworów własnej wyobraźni. • Manipuluje emocjami innych, kontroluje swoje w relacjach z innymi.

SFERA ROZWOJU Rozwój społeczny POCZĄTEK OKRESU PRZEDSZKOLNEGO • Jest zdolne do samoobsługi. • Wykazuje tendencje do wspólnej zabawy. • Nawiązuje pierwsze, niestałe jeszcze przyjaźnie. KONIEC OKRESU PRZEDSZKOLNEGO • Samoobsługa bez wsparcia dorosłego. • Współdziała w grupie, lubi dominować. • Opanowuje wiele reguł zachowania. • Przejawia empatię • Rzadko przejawia agresję wobec osób nieznanych i instrumentalną, częściej fikcyjnych. agresję wrogą. • Agresja skierowana na osobę.

SFERA ROZWOJU POCZĄTEK OKRESU PRZEDSZKOLNEGO KONIEC OKRESU PRZEDSZKOLNEGO Rozwój moralny • Odróżnia reguły moralne • Realizm moralny, od konwencji społecznych. przestrzega norm dla uzyskania nagrody. • Kieruje się normami narzuconymi, aby uniknąć • Opanowuje wiele kary. istotnych reguł moralnych. • Uważa, że kara powinna być związana tematycznie z przewinieniem.

SFERA ROZWOJU Rozwój osobowości POCZĄTEK OKRESU PRZEDSZKOLNEGO KONIEC OKRESU PRZEDSZKOLNEGO • Następuje identyfikacja płciowa • Ujmuje podstawy różnic płciowych. • Ma potrzebę osiągnięć. • Jest wrażliwe na krytykę. • Z trudnością odracza gratyfikacje. • Na tworzenie obrazu własnej osoby ma wpływ stan posiadania.

PÓŹNE DZIECIŃSTWO młodszy wiek szkolny

Zadania okresu wczesnoszkolnego: 1) Zbudowanie poczucia własnych kompetencji. 2) Umiejętność korzystania z ważnych narzędzi kulturowych – czytania, pisania, liczenia. 3) Funkcjonowanie w świecie społecznym w sposób dający uczucie satysfakcji. 4) Budowanie predyspozycji do odnoszenia sukcesów.

Obszary zmian w późnym dzieciństwie Autonomia moralna Rozwój moralny Relacje z rówieśnikami Zanik dziecięcego egocentryzmu Rozwój poznaczy Poczucie kompetencji samoocena Rozwój społeczny Postawa pracy Początek refleksji Świadomość własnych przeżyć Relacje z dorosłymi Rozwój emocjonalny Rozwój samodzielności

Rozwój emocjonalny i społeczny Początek refleksji: ü dzieci dostrzegają nie tylko sytuacyjne przyczyny działań, ü dostrzegają w przyczynach działań względnie stałe cechy dyspozycyjne (cechy psychiczne),

Rozwój emocjonalny i społeczny 8 -9 lat Rozwija się zdolność do decentracji, czyli zdolność do dostrzegania wewnętrznych przyczyn zachowań innych, dzięki przyjmowaniu innego niż własny punktu widzenia.

Rozwój emocjonalny i społeczny Jak przebiega rozwój umiejętności przyjmowania cudzej perspektywy?

Rozwój emocjonalny i społeczny PERSPEKTYWA ORIENTACYJNY WIEK CHARAKTERYSTYKA Perspektywa Subiektywnaniezróżnicowana 5 -9 rok życia • Inni ludzie mogą mieć odmienną perspektywę, opinie, motywy, ponieważ mają dostęp do innych informacji na temat danej sytuacji. Nie wiążą tego z innym sposobem widzenia danej sytuacji. Perspektywa osobista odwzajemniona 7 -12 rok życia • Dzieci odkrywają, że inne opinie i motywy mogą pojawiać także wtedy, gdy ludzie mają tę samą wiedzę na dany temat. • Są zdolne do rozważania sposobu widzenia sytuacji przez drugą osobę. • Nie potrafią jednocześnie analizować własnego i cudzego punktu widzenia.

Rozwój emocjonalny i społeczny Relacje rówieśnicze, a popularność w grupie: Ø dzieci popularne – otwarte i mają optymistyczne nastawienie i usposobienie, są towarzyskie i mają wysokie kompetencje społeczne, Ø dzieci odrzucane – mają trudności w nawiązaniu konstruktywnych relacji z rówieśnikami, przejawiają wiele i antyspołecznych zachowań, Ø dzieci ignorowane – unikają bycia w diadzie, są nieśmiałe, mało stanowcze, wycofują się w obliczu agresji.

Rozwój emocjonalny i społeczny Czym jest przyjaźń dla dzieci wczesnoszkolnych?

Rozwój emocjonalny i społeczny Przyjaźń: § wspólnota zainteresowań, § wspólnota gustów i poglądów, § wzajemność, § segregacja płciowa

Rozwój emocjonalny i społeczny Rozwój rozumienia i wyrażania emocji Ok. 7 roku życia – okres umysłowy Dostrzeganie: § wewnętrznego charakteru przeżyć emocjonalnych i ich związku z pragnieniami, przekonaniami, § różnicy między emocjami przeżywanymi, a okazywanymi.

Rozwój emocjonalny i społeczny Rozwój rozumienia i wyrażania emocji 9 – 11 lat – okres refleksyjny: § jednoczesne przeżywanie różnych stanów emocjonalnych § regulacja emocji § wpływ rozumowania moralnego na emocje

Rozwój emocjonalny i społeczny Agresja Rektywna - reakcja na czyjeś działanie, Proaktywna – występuje bez prowokacji, ü jest przemyślana, ü towarzyszy jej niski poziom emocji, ü ma za zadanie pomóc w uzyskaniu lepszej pozycji w grupie.

Rozwój emocjonalny i społeczny Stres i sposoby radzenia sobie z nim: Ø wzrasta umiejętność znoszenia napięcia emocjonalnego, Ø wzrasta umiejętność dystansowania się do własnych przeżyć, Ø pojawia się dążenie do osiągnięcia celu mimo odczuwanego napięcia emocjonalnego.

Rozwój moralny Moralność heterotoniczna Autonomia moralna

Rozwój moralny Rozumowanie moralne: Pozwala na formułowanie sądów co do własnej powinności i odpowiedzialności w odniesieniu do konkretnej sytuacji.

Rozwój moralny Zachowania prospołeczne: ü przejawy altruizmu, ü dzielnie się, ü udzielanie pomocy, ü współpraca.

Rozwój moralny Jak wspomagać rozwój wnioskowania moralnego: ü oczekuj od dziecka podawania przyczyn, dla których czegoś chce, ü chwal za przestrzeganie zwyczajów i używanie form grzecznościowych, ü wyjaśniaj powody kary i podpowiedz, jak uniknąć kary w przyszłości, naprawić zło, ü ucz wzajemności, ü rozsądnie przydzielaj obowiązki, ü zachęca do posłuszeństwa na zasadzie szacunku, a nie strachu. ü podważaj dziecięcy egocentryzm

Osobowość Następuje wzrost: ü Pracowitości, ü Pilności, ü wytrwałości. Rozwija się poczucie własnych kompetencji

Osobowość Niebezpieczeństwo! poczucie niższości dziecko nie jest zdolne do uporania się z zadaniami stawianymi przez siebie lub dorosłych

Osobowość SAMOAKCEPTACJA Poczucie własnej wartości SAMOOCENA: Sport, wygląd, kompetencje szkolne, popularność, postępowanie własne. Poziom lubienia własnej osoby

Osobowość Samoocena 7 -8 lat q nie formułują samooceny w odniesieniu do poszczególnych obszarów, q tworzą ogólny psychologiczny obraz siebie.

Osobowość Poczucie własnej skuteczności Wysoka samoocena kompetencji szkolnych Niska samoocena kompetencji szkolnych • Sukcesy przypisują swoim zdolnościom, • Porażki przypisują niewystarczającym staraniom lub zbyt dużą trudnością zadania • Sukcesów nie dostrzegają, lub przypisują okolicznościom zewnętrznym • Porażki przypisują posiadanym cechom – syndrom wyuczonej bezradności.

Postawa pracy Oznacza wytrwałość w wykonywaniu podjętego działania i dbałość o wynik. § na postawę pracy składa się także: § podpatrywanie jak inni działają i uczenie się od nich, § szukanie różnych sposobów pokonywania przeszkód, § zwracanie się o pomoc w trudnych sytuacjach.

Postawa pracy Ważne ! Zorganizować dziecku środowisko i proces edukacyjny tak, aby: vukazać im przyjemność nauki i pracy, vpokazać, ze nauka i praca mogą być źródłem rzeczywistej satysfakcji życiowej.

Podsumowanie okresu późnego dzieciństwa okresu wczesnoszkolnego

STREFA ROZWOJU PÓŹNE DZIECIŃSTWOFAZA WCZESNA 7 -8 LAT POŹNE DZIECIŃSTWOFAZA PÓŻNA 9 -11 LAT Rozwój emocjonalny §Rośnie wiedza dziecka o emocjach – rozumie związki pomiędzy emocjami i innymi stanami umysłowymi; zauważa różnicę pomiędzy emocjami przeżywanymi, a okazywanymi. §Rośnie wiedza o emocjach, świadomość możliwości regulowania swoich stanów emocjonalnych i rozumienie wpływu rozumowania moralnego na emocje. §Zwiększa się świadomość, że przeżywanie jednocześnie różnych emocji o tym samym znaku. §Pojawia się świadomość możliwości jednoczesnego przezywania emocji o różnych znakach, odczuwanych wobec dwu, a potem do jednego obiektu

STREFA ROZWOJU Rozwój emocjonalny PÓŹNE DZIECIŃSTWOFAZA WCZESNA 7 -8 LAT POŹNE DZIECIŃSTWOFAZA PÓŻNA 9 -11 LAT §Dziecko uczy się właściwego zachowania, a także stosuje nowe formy agresji – tyranizowanie. §Przejawiając agresję liczy się z opinią grupy, jest zdolne do agresji proaktywnej, §Przeżywa lęki szkolne, §Rozwija umiejętności dystansowania się do swoich przeżyć, wzrasta odporność psychiczna

STREFA ROZWOJU PÓŹNE DZIECIŃSTWOFAZA WCZESNA 7 -8 LAT POŹNE DZIECIŃSTWOFAZA PÓŻNA 9 -11 LAT Rozwój społeczny §Dostrzega wewnętrzne przyczyny zachowania innych; rozumie subiektywność perspektywy innej osoby, bo potrafi przyjąć odmienny od własnego punkt widzenia. §Rozumie, że inni ludzie mogą inaczej postrzegać sytuację mimo, że mają dostęp do tej samej wiedzy o niej. §Spędza więcej czasu z rówieśnikami niż z rodzicami. §Wciąż są dla niego ważne więzi z rodzicami. §Przyjaźnie opierają się na wspólnocie zainteresowań. §Rośnie rola rówieśników jako źródła wsparcia społecznego. §Przyjaźnie są zawierane w oparciu o bliskość psychiczną i lojalność.

FAZA ROZWOJU Rozwój moralny PÓŹNE DZIECIŃSTWOFAZA WCZESNA 7 -8 LAT §Zaczyna dostrzegać zróżnicowanie oczekiwań w różnych grupach i kontekstach społecznych. POŹNE DZIECIŃSTWOFAZA PÓŻNA 9 -11 LAT §Uważa, że reguły moralne są możliwymi do zmiany konwencjami społecznymi. §Kieruje się zasadą harmonii interpersonalnej i §Kłamstwo to mówienie podkreśla znaczenie nieprawdy. oczekiwań społecznych i braku aprobaty wobec §Odchodzi od kryteriów zachowań niepożądanych. oceny moralnej §Odkrywa znaczenie pochodzących od autorytetu. intencji dla oceny czynu, np. kłamstwa.

Bibliografia wykorzystana do prezentacji: • Boyd. D. (2008). Psychologia rozwoju człowieka. Zysk i S-ka Wydawnictwo s. j. , Poznań, • Brzezińska. A. I. (2005). Psychologiczne portrety człowieka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk, • Trempała. J. (2011). Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki. Wydawnictwo Naukow PWN. Warszawa.

Dziękuję za uwagę Magdalena Klimek vel Klimczak