Margaret Schonberger Mahler 1897 1986 Koncepcja faz rozwoju

Margaret Schonberger Mahler (1897 -1986)

Koncepcja faz rozwoju małego dziecka. Fazy rozwoju wg Mahler: 1/ Autyzm (faza niezróżnicowana) – ok. pierwsze dwa miesiące życia, nie funkcjonuje jeszcze pamięć, względny brak reakcji na bodźce zewnętrzne, nie istnieje rozróżnienie między sobą, a światem. Niemowlę chroni się za „barierą antybodźcową”. Jest to faza pierwotnego narcyzmu. Dzieci pozbawione opieki macierzyńskiej w tym okresie mają mniejsze poczucie bezpieczeństwa w całym niemowlęctwie.

n n Ciężkie frustracje w tym okresie mogą spowodować zahamowanie właśnie w tej fazie lub analogiczne frustracje w okresie późniejszym regresję do tej fazy. Granicą tej fazy jest uśmiech rozpoznania u dziecka na widok ludzkiej twarzy. Jest to jednocześnie dowód na to, że dziecko już w tym okresie uczy się.

2/ Faza symbiozy- niemowlę przeżywa siebie i matkę tak jakby stanowili jedność W tej fazie fundamentalne dla wytworzenia się dobrej symbiozy są dwa czynniki: - ekspresja i komunikacja przez dziecko jego stanów wewnętrznych i potrzeb - wrażliwość na potrzeby dziecka i zdolność do właściwego reagowania przez matkę. n n Prawidłowa symbioza jest konieczna dla rozwoju wszystkich kolejnych funkcji.

n n n Matka to w tym czasie ego pomocnicze dla dziecka. Na bazie dobrej symbiozy rozwija się poczucie bezpieczeństwa. W okresie symbiozy dziecko ma rozwojowo niezbędne złudzenie, że dzieli lub kontroluje omnipotentną część matki. Początki rozróżnienia pomiędzy sobą a matką (światem) to 5 -ty, 6 -ty miesiąc życia. Niedostatki w fazie symbiozy mogą prowadzić do zaburzeń osobowości określanych jako charakter schizoidalny lub oralny. W obu tych strukturach osobowości występuje skłonność do idealizacji osoby kochanej i obiektu przeniesienia.

n n n 3/ Okres rozróżniania – zaczyna się ok. 6 -go miesiąca życia. Jest to pierwszy okres fazy separacjiindywiduacji. Faza ta zaczyna się od pierwszych prób dziecka oddalania się od matki, a kończy wraz z ukształtowaniem odrębnej tożsamości dziecka (ok. 2, 5 roku życia). Im lepiej dziecko jest „zakotwiczone” w fazie symbiozy, tym przemieszczenie uwagi dziecka na świat zewnętrzny przebiega płynniej. Dla tego przemieszczenia ważna jest też „optymalna frustracja” dziecka. Ok. 8 -go miesiąca pojawia się u dziecka lęk w stosunku do obcych. Od tego czasu przywiązanie dziecka do matki zaczyna nabierać cech specyficznych. Pojawiają się pierwsze oznaki lęku przed separacją a wraz z nimi „obiekty przejściowe”. Dziecko stopniowo traci swój symbiotyczny raj, czyli iluzję jedności z matką.

n n 4/ Subfaza praktyki (ćwiczenia) Między 10 -tym. a 18 -tym. miesiącem życia. Dziecko intensywnie poznaje świat. Oddala się i powraca do matki. Dziecko zaczyna sobie wyobrażać obiekty, których nie widzi. Ma wyolbrzymione poczucie wszechmocy, biorące się z „uczestnictwa w magicznych mocach matki” oraz własnych nowo powstałych umiejętności. Świat należy do niego. Jest tutaj analogia do wielu cech osób narcystycznych.

5/ Okres zbliżenia (ponownego zbliżenia) Od 15 -go do 24 -go miesiąca życia. Dziecko zaczyna „powracać do matki”, ale już jako niezależna istota. Nie traktuje już jej jako wyłącznie przedłużenie siebie. Ma większą świadomość swojej odrębności, ale bardzo potrzebuje zainteresowania i współuczestnictwa w odkrywaniu świata. Jest bardzo czułe na nieobecność matki i podatne na zranienie. Na skutek doznawania różnych frustracji musi doświadczyć bolesnej prawdy, że nie jest tak wszechmocne jak mu się wydawało.

n Jest to najbardziej kluczowa faza indywiduacji. Potrzeby zależności i niezależności pozostają w głębokim konflikcie, a lęk dziecka zmienia swój charakter – ze strachu przed utratą obiektu na strach przed utratą miłości obiektu. n Najbardziej charakterystyczne obrony z tego okresu to: 1. stopniowe i niepełne uświadamianie sobie ograniczeń (trwanie przy omnipotencji) 2. idealizacja rodzica 3. rozszczepienie – dobre i złe aspekty obiektu są od siebie izolowane (biegunowość) n

n n Bolesne przepracowywanie sprzeczności w tym okresie zwane jest „kryzysem zbliżenia”. Charakterystyczne są tu często dramatyczne walki z rodzicami. Aby zrezygnować z wielkościowych urojeń dziecko część tych walk powinno przegrać, ale nie powinno być „zniewolone”. Jednym z najważniejszych zadań w tym okresie jest przekształcenie postrzegania rodzica z „obiektu dla ja” w obiekt rzeczywisty.

Wykaz zadań rozwojowych fazy ponownego zbliżenia wg Settlage’a 1. Opanowanie lęku separacyjnego 2. Potwierdzenie poczucia podstawowego zaufania 3. Stopniowy spadek i porzucenie poczucia omnipotencji 4. Stopniowa kompensacja spadku poczucia omnipotencji poprzez rozwój zdolności ego i poczucia autonomii. 5. Wzmocnienie rdzennego poczucia self. 6. Rozwój poczucia zdolności ego do kontroli i modulowania popędów i emocji. 7. Złagodzenie tendencji do rozszczepiania obiektu. 8. Zastąpienie rozszczepienia przez wyparcie. Powyższa lista jest tożsama z listą celów terapii dla większości charakterów symbiotycznych i narcystycznych

n n n 6/ Okres(subfaza) tożsamości i stałości obiektu Jest to czwarta (ostatnia) część fazy separacjiindywiduacji. Od ok. 22 -go do ok. 30 -go miesiąca życia. Dziecko uzyskuje realistyczną i spójną wewnętrznie reprezentację obiektu miłości. Stałość obiektu zapewnia podstawę dla rzeczywistej miłości między ludźmi.

Otto Kernberg – ur. 1928

KONCEPCJE OTTO KERNBERGA n n n Zasadniczym czynnikiem, wokół którego organizuje się zarówno rozwój ego, jak i superego jest internalizacja relacji z obiektem. Kolejne etapy tej internalizacji to: - introjekcje - identyfikacje i - tworzenie się tożsamości Główne elementy struktury psychicznej wytworzone w wyniku powyższych procesów to: Obrazy self (reprezentacje self) Obrazy obiektu (reprezentacje obiektu) Stany uczuciowe (afektywne) łączące 1. i 2.

n W początkowym okresie rozwoju ego ma do spełnienia dwa podstawowe zadania: 1. różnicowanie obrazów self i obiektu 2. integrację obrazów self i obiektu powstałych przy udziale libidinalnych pochodnych popędu i agresywnych pochodnych popędu

n Kernberg wyróżnia trzy poziomy organizacji charakteru: 1. Wyższy 2. Średni 3. Niższy

n Klasyfikacji tej dokonał na podstawie 4 kryteriów: 1/ rozwoju popędowego – na wyższym poziomie prymat genitalny, na średnim pregenitalne regresje i pregenitalne (głównie oralne) punkty fiksacji, na niższym poziomie zagęszczenie genitalnych i pregenitalnych dążeń popędowych, dominuje pregenitalna agresja. 2/ rozwoju super-ego – tylko na wyższym poziomie jest dobrze zintegrowane (chociaż nadmiernie surowe) super-ego. Na obu niższych poziomach super-ego jest słabe i dominują w nim elementy sadystyczne.

3/ charakteru obron Są dwa poziomy obronnej organizacji ego: 1. poziom podstawowy – głównie prymitywna dysocjacja i rozszczepienie 2. poziom bardziej zaawansowany – wyparcie wraz z mech. racjonalizacji i intelektualizacji, wyższe poziomy projekcji. Na niższym poziomie mechanizmy z poziomu podstawowego, którym towarzyszy osłabienie syntetyzującej funkcji ego (wynika to z rozszczepienia) oraz mech. zaprzeczania, prymitywne formy projekcji, omnipotencja. Dominują obrony naznaczone popędowo (pierwotny impuls przedziera się przez obronę). Na wyższym poziomie dominują obrony z poziomu zaawansowanego Na średnim mieszanka obron z obu poziomów. 4/ kryterium zinternalizowania relacji z obiektem Na wyższym poziomie nie ma żadnych patologii. Na średnim również – z tym, że relacje z obiektem są tu bardziej konfliktowe w porównaniu z poziomem wyższym. Na poziomie niższym relacje z obiektem nie mają charakteru całościowego, nie jest trwale ustalona stałość obiektu, brak tolerancji na ambiwalencję.

Bardziej szczegółowe opisy poziomów organizacji patologii charakteru Wyższy poziom. Dobrze zintegrowane super-ego ale zbyt surowe. Ego dobrze zintegrowane, tożsamość ustalona i stabilna Główny mechanizm obronny to wyparcie, a główne obrony charakteru to różne zahamowania, fobie lub reakcje upozorowane wobec wypartych popędów. Ego w wyniku nadmiernego używania neurotycznych mechanizmów obronnych staje się zbyt ograniczone, ale ogólna adaptacja społeczna jest dobra. Przeżywane jest poczucie winy, żałoba. Do tego poziomu przynależy większość osób z charakterem histerycznym, obsesyjno-kompulsywnym i depresyjnomasochistycznym.

Średni poziom Jeszcze bardziej karzące super-ego, ale też mniej zintegrowane. Częściowe zamazanie granic między ego i super-ego. Osłabiona zdolność przeżywania poczucia winy oraz skłonności paranoidalne. Sprzeczności w systemie wartości. Poważne wahania nastroju, których przyczyną jest brak dostatecznej regulacji ego ze strony super-ego. Obrony charakteru są znacznie mniej związane z zahamowaniem, a bardziej dominujące są reakcje upozorowane. Popędy są bardziej widoczne w cechach charakteru. Sporo działań impulsywnych. Dominuje nadal wyparcie, ale też dysocjacje, rozszczepienia. Nie ma jednak prymitywnej agresji. Relacje z obiektem nadal stabilne, zachowana zdolność do trwałych związków, tolerancja konfliktu oraz ambiwalencji. Tu można zaliczyć patologie typu oralnego (zwłaszcza biernoagresywne osobowości) pewną część osobowości infantylnych, wiele narcystycznych, oraz wiele dewiacji seksualnych.

Niższy poziom Minimalna integracja super-ego, duża skłonność do projekcji sadyzmu na innych. Upośledzona zdolność do przeżywania poczucia winy i troski. Dużo cech paranoidalnych wynikających z używania identyfikacji projekcyjnej. Prawie brak granicy między ego i super-ego. Syntetyczna funkcja ego poważnie uszkodzona. Podstawowe obrony to rozszczepienia i dysocjacje. Wiele przeciwstawnych, oderwanych od siebie wzorców zachowania. Obrony charakteru impulsywne i b. mocno naznaczone popędowo. Dominacja pregenitalnej agresji tworzy zabarwione sadystycznie, polimorficznie perwersyjne pochodne przenikające do wszystkich relacji z obiektem. Nietolerancja ambiwalencji w związkach.

Niższy poziom – c. d. Relacje są albo zaspokojeniem potrzeb, albo zagrożeniem. Brak zdolności empatii w odniesieniu do całego obiektu. Brak zintegrowanej tożsamości (dyfuzja tożsamości) Bardzo małe obszary ego wolne od konfliktu. Brak tolerancji na lęk, brak kontroli impulsów oraz brak „kanałów sublimacyjnych” powoduje ciągłe porażki. Należy tu większość osob. infantylnych, wiele narcystycznych, wszystkie antyspołeczne, „chaotyczne” impulsywne zab. charakteru, część dewiacji seksualnych, prepsychotyczne struktury osob. (schizoidalne, hipomaniakalne, paranoidalne) i borderline.

CHARAKTER NORMALNY n n n Stałość obiektu – integracja dobrych i złych relacji z obiektem, stabilna tożsamość ego zostaje osiągnięta poprzez zintegrowanie reprezentacji (obrazów self, obrazów obiektu, obrazów idealnego self i idealnego obiektu). Centralny rdzeń ego jest chroniony przed nieakceptowanymi pochodnymi popędów przez trwałą barierę represyjną – te powyższe cechy występują już na poziomie wyższym. Tutaj super-ego jest mniej surowe i karzące, wymagania z jego strony są realistyczne, jest harmonia między potrzebami a ideałami –ego i celami. Wiele obszarów w ego wolnych od konfliktu.

ROZUMIENIE NARCYZMU PRZEZ KERNBERGA n n Narcyzm ma wymiar od normalnego do patologicznego. Normalny narcyzm – dotyczy prawidłowej regulacji poczucia własnej wartości. Jest oparty na prawidłowej strukturze self wraz z całościowymi reprezentacjami obiektów, a potrzeby sa zaspokajane w kontekście stabilnych relacji obiektualnych i systemów wartości. Normalny narcyzm infantylny – regulacja poczucia własnej wartości poprzez stosowne do wieku gratyfikacje. Patologia charakteru może się wyrażać w regresji do normalnych, ale infantylnych celów narcystycznych.

n n n Mamy 3 typy narcyzmu patologicznego. Regresja do normalnych, ale infantylnych celów narcystycznych. Jest to najłagodniejsza forma. Narcystyczny wybór obiektu – dzieje się to u osób, które kochają kogoś tak jak sami chcieliby być kochani. Właściwa osobowość narcystyczna (narcystyczne zaburzenia osobowości NZO)

NZO od strony klinicznej cechują się: 1/ patologiczną miłością do siebie samego (koncentracja na sobie samym, nastawienie wyższościowe, tendencje ekshibicjonistyczne, stany wielkościowe, naprzemiennie z poczuciem niższości) 2/ patologiczną miłością obiektualną (nadmierna zawiść, inkorporacja treści od innych a jednocześnie ich dewaluacja, nastawienie eksploatatywne, niezdolność do empatii. ) 3/ patologicznym super-ego (w przypadku poważnej patologii super-ego mamy do czynienia z narcyzmem złośliwym). Ten ostatni czynnik ma b. ważne znaczenie dla prognozy wyników terapii. n

n n Podstawowym stanem self w narcyzmie jest pustka i samotność. Osoby narcystyczne funkcjonują na continuum od prawie „normalnej” osobowości do ocierającej się o borderline. Na najwyższym poziomie są dość dobrze zaadoptowane i rzadko trafiają do terapii. Na niższym poziomie – najbardziej (obok wielkościowego self) zaznaczone są cechy borderline: brak kontroli impulsów, nietolerowanie lęku, poważne upośledzenie zdolności do sublimacji, eksplozje złości i dyspozycje do zaburzeń paranoidalnych.

n Narcyzm patologiczny – z punktu widzenia mechanizmów powstawania stanowi wyraz inwestycji libido w patologiczną, a nie normalną strukturę self. Patologiczne, wielkościowe self zawiera rzeczywiste reprezentacje self, idealne reprezentacje self i idealne reprezentacje obiektów. Zdeawaluowane lub agresywnie zdeterminowane reprezentacje self i obiektów zostają odszczepione, zdysocjowane, wyparte lub wyprojektowane. Sysytematyczna analiza narcystycznych obron i praca nad wielkościowym self aktywuje w przeniesieniu prymitywne relacje obiektualne charakterystyczne dla stadiów poprzedzających stałość obiektu (podobieństwo do borderline).

n n Wg Kernberga wyidealizowane, wielkościowe self powstaje między 3 -cim, a 5 -tym rokiem życia jeśli zamiast integrowania pozytywnych i negatywnych reprezentacji self i obiektu dziecko łączy ze sobą wszystkie pozytywne reprezentacje. Rozwój takiego self pobudzają rodzice, którzy sa zimni i odrzucający, a jednocześnie wyrażają uwielbienie.

n n Idealne reprezentacje self i obiektu, które normalnie stałyby się częścią super-ego zostają inkorporowane do wielkościowego self – prowadzi to do rozwoju super-ego zawierającego tylko agresywne komponenty. Staje się ono następnie przedmiotem dysocjacji i projekcji co prowadzi do rozwoju ‘prześladujących” obiektów zewnętrznych, a super-ego traci swoje normalne, regulujące poczucie własnej wartości funkcje, takie jak monitorowanie i akceptacja.

n n Osobowość antyspołeczna stanowi najostrzejszą postać patologicznego narcyzmu – mamy tu deteriorację systemu super-ego, patologiczne, wielkościowe self jest przepełnione agresją i jest najbardziej prymitywną postacią „identyfikacji z agresorem”. Narcyzm złośliwy też zawiera istotne cechy aspołeczne i paranoidalne jednak nie mamy tu do czynienia z totalną destrukcją funkcji superego.

Heinz Kohut (1913 -1981)

Koncepcje Heinza Kohuta. n n Stworzył psychologię self – pojęciem nadrzędnym jest self, a podstawową potrzebą człowieka jest ukształtowanie swojej psychiki w spójną konfigurację self oraz to, aby utrzymywać związki z otoczeniem w taki sposób, aby podtrzymywały one harmonię i żywotność self. Rodzące się self dziecka wymaga empatycznego, reagującego na jego potrzeby otoczenia, czyli obiektu self.

n n n Obiekt self to subiektywne przeżywanie drugiej osoby, która w ramach relacji spełnia podtrzymującą funkcję wobec self. Niepokój dziecka, jego potrzeby popędowe, gniew znajdują empatyczną odpowiedź u matki (matczyny obiekt self). Doświadczanie sekwencji zdarzeń – od frustracji do ukojenia poprzez jedność z omnipotentnym self-obiektem, ustanawia podstawową linię rozwojową, od której optymalne frustracje (braki obiektu self) prowadzą do budowy self poprzez przekształcającą internalizację

n n n DEFEKTY SELF POWSTAJĄ GŁÓWNIE NA SKUTEK EMPATYCZNYCH BRAKÓW ZE STRONY OBIEKTÓW SELF. Kohut wyróżnia agresją destrukcyjną i nie destrukcyjną. Odrzuca pogląd o popędowej, pierwotnej naturze agresji. A. nie destrukcyjna należy do zdrowego self, natomiast destrukcyjna ma charakter reaktywny. Pierwowzorem agresji destrukcyjnej jest narcystyczny gniew rodzący się we wczesnej fazie potrzeby omnipotentnej kontroli nad self obiektem gdy ma miejsce chroniczna, (nadmierna) frustracja tej potrzeby.

n n Narcyzmu nie można definiować w kategoriach pejoratywnych. Narcyzm i miłość do obiektu rozwijają się wg. odrębnych linii. (odmienność od poglądów Freuda). Dojrzałe przekształcenia narcyzmu to mądrość, poczucie humoru i możliwości twórcze. Defekty rozwoju wynikają głównie z deficytów, a nie konfliktów. Struktury obronne (głównie struktury kompensacyjne) mogą rozwijając się naprawiać defekty i przywracać wartość self. .

n n n Ważnym procesem obronnym jest rozszczepienie. Są jego dwa typy. Rozszczepienie podłużne – spostrzeganie wewnętrznej lub zewnętrznej rzeczywistości ulega zaprzeczeniu – np. ktoś może mieć wielkościowe fantazje, którym zaprzecza. Rozszczepienie poprzeczne – jest ono porównywalne do bariery wyparcia, chroni ono self przed świadomością niemożliwych do zaakceptowania potrzeb i dążeń wobec self obiektów.

n n n Self ma części składowe lub sektory self. 1/ Biegun celów i ambicji 2/ Biegun ideałów i norm 3/ Łuk napięcia pomiędzy powyższymi dwoma biegunami Właśnie napięcie aktywizuje talenty i umiejętności. Zdrowe self to self dwubiegunowe, które jest zrównoważonym i funkcjonalnym continuum pomiędzy tymi biegunami.

Kohut wyróżnia następujące typy self 1. self potencjalne – jest to obraz self istniejący w chwili narodzin w wyobrażeniach rodziców. 2. self rdzenne(jądrowe) - zwarta struktura wyłaniająca się w czasie drugiego roku życia 3. self zwarte – względnie spójna struktura zdrowo funkcjonującego self 4. self wielkościowe – rozwojowo normalne, wczesnodziecięce self

Patologiczne stany self to: 1. self archaiczne – gdy jądrowa, wczesnodziecięca konfiguracja self przetrwa do wieku dorosłego 2. self pokawałkowane – o osłabionej spójności, sfragmentaryzowane 3. puste self – utrata żywotności, depresja 4. przeciążone self – defekt w zakresie zdolności do samouspokojenia 5. self nadmiernie pobudzone – w wyniku doświadczenia nadmiernej emocjonalności i pobudzenia ze strony obiektów self 6. self niezrównoważone – polega na wyolbrzymieniu jednej z jego części składowych kosztem dwóch pozostałych

n n n n Patologiczne i normalne struktury self są związane z uwewnętrznionymi interakcjami między self a obiektami self. Odnosi się to również do wyobrażeń tych obiektów (imago), których self potrzebuje do swego istnienia. Różnego rodzaju obiekty self to: 1. Archaiczne obiekty self 2. Odzwierciedlające obiekty self 3. Wyidealizowane obiekty self 4. Obiekty self typu alter ego 5. Oponujące obiekty self

ZABURZENIA SELF. n Występują gdy self ponosi porażkę w osiąganiu spójności, żywotności lub harmonii lub gdy cechy te traci po ich tymczasowym osiągnięciu. Polegają na uszkodzeniu strukturalnej integralności i siły self, które następuje w wyniku doświadczenia nieprawidłowego reagowania ze strony obiektów self.

Kohut wyróżnia następujące grupy zaburzeń: n - Psychozy n - Stany z pogranicza n - Narcystyczne zaburzenia zachowania (m. in. uzaleznienia, perwersje i zachowania przestępcze) n - Narcystyczne zaburzenia osobowości (hipochondria, depresja, nadwrażliwość) n Depresje dzieli na 3 typy: 1. Depresja prewerbalna 2. Pusta depresja 3. Depresja oparta na poczuciu winy n

Terapia Najważniejsza jest empatia. n Analityk pełni rolę obiektu self. n Każda interpretacja i rekonstrukcja składa się z dwóch faz: 1. Pacjent musi poczuć, że jest rozumiany 2. Później szuka się wyjaśnień i dynamiki uchwyconych treści n Rolą analityka jest doprowadzenie do przekształcającej internalizacji. (inaczej: uwewnętrznienie przeobrażające) n W terapii jest to proces skutecznego uwewnętrzniania, zapoczątkowany przez optymalne, nie urazowe frustrowanie pacjenta przez analityka. n Prowadzi to do „nadrabiania” deficytów wynikających z poprzednich, niewystarczających relacji z obiektem self. n n Dokonuje się przemieszczenie funkcji z analityka jako obiektu self na pacjenta.

Przeniesienie obiektu self – to przeniesienie na analityka potrzeb wobec obiektu self. n Kohut wyróżnia 3 główne kategorie przeniesienia i 1 podkategorię 1. Przeniesienie lustrzane 2. Przeniesienie idealizujące 3. Przeniesienie alter ego (lub bliźniacze) n Podkategoria to przeniesienie stapiające – może ono stanowić aspekt każdego z w. w. przeniesień. n

n n n Psychoterapia leczy poprze odtwarzanie procesu optymalnej frustracji i internalizacji przekształcającej. Przekształcenie oznacza zmianę jednego rodzaju formy lub treści na inny. Powtarzająca się optymalna frustracja przekształca niedojrzałe self w dojrzalsze. Proces frustracji i przekształcania musi przebiegać stopniowo i powtarzać się, by mogła mieć miejsce budowa funkcji ego.

n Dziękuję za uwagę