TRKYEDE SYASAL DURUM ARATIRMASI Ordunun Demokrasi ve Hukuk

TÜRKİYE’DE SİYASAL DURUM ARAŞTIRMASI “Ordu’nun Demokrasi ve Hukuk ile İmtihanı” ARAŞTIRMA GRUBU Prof. Dr. Özer SENCAR Dr. Sıtkı YILDIZ Dr. Ünal BİLİR OCAK 2010 www. metropoll. com. tr Metro. POLL Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi Cinnah Caddesi 67/ 18 Çankaya- ANKARA Tel: 0 312 441 46 00 Fax: 0 312 441 74 90 e-posta: info@metropoll. com. tr

Amaç Bu araştırmanın amacı, son zamanlarda sıkça eleştirilerin ve çeşitli iddiaların odağındaki kurum olan Türk Silahlı Kuvvetleri ile ilgili söz konusu bu eleştirilere ve iddialara Türk halkının yaklaşımının tespit edilmesidir. Metro. POLL Araştırma 2

Yöntem ¬ Araştırma, kantitatif araştırma tekniklerinden “CATI yöntemi“ (telefonla görüşme) kullanılarak uygulanmıştır. ¬ Örneklemde belirlenen illerin il merkezleri, ilçeleri ve köylerine ilişkin var olan bütün telefon numaraları ayrı havuzlarda toplanmış ve bu havuzlardan örneklem sayısı kadar telefon numarası tesadüfi olarak bilgisayar programı yardımıyla çekilmiştir. Hazırlanan anket formundaki sorular, deneklerle bilgisayar destekli, online veri toplama mimarisi ile telefonla bire bir görüşülerek doldurulduktan sonra, döküm ve kodlama işlemleri tamamlanmış, bulgular bilgisayar analizine tabi tutulmuştur. Bilgisayar analizinden sonra elde edilen veriler tablolaştırılmış ve tabloların yorumunu. Metro. POLL içeren bir sonuç raporu Araştırma 3 hazırlanmıştır.

Örneklem Araştırma; Adana, Ağrı, Ankara, Antalya, Balıkesir, Bursa, Denizli, Diyarbakır, Edirne, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, Mersin, İstanbul, İzmir, Kastamonu, Kayseri, Kırıkkale, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Muğla, Ordu, Samsun, Trabzon, Van, Zonguldak ve Osmaniye’yi içeren 31 ilin merkez ilçe/ilçeleri, diğer ilçeler ve köylerinde 3 -8 Ocak 2010 tarihleri arasında toplam 1614 kişi yapılmıştır. Araştırma cinsiyet, yaş, il ve illerdeki merkez ilçe/ilçeler, taşra ilçeleri ve köy kotaları uygulanarak, 0, 95 güven sınırları içinde +/- 2, 5 hata payı ile Metro. POLL Araştırma 4 gerçekleştirilmiştir.

Örneklem İlleri Sayı Yüzde Adana 61 3, 8 Kastamonu 25 1, 5 Ağrı 21 1, 3 Kayseri 56 3, 5 Ankara 101 6, 3 Kocaeli 69 4, 3 Antalya 56 3, 5 Konya 45 2, 8 Balıkesir 46 2, 9 Malatya 34 2, 1 Bursa 71 4, 4 Manisa 65 4, 0 Denizli 33 2, 0 Mardin 31 1, 9 Diyarbakır 49 3, 0 Muğla 31 1, 9 Edirne 36 2, 2 Ordu 28 1, 7 Erzurum 21 1, 3 Samsun 59 3, 7 Eskişehir 25 1, 5 Trabzon 38 2, 4 Gaziantep 42 2, 6 Van 30 1, 9 Hatay 57 3, 5 Zonguldak 24 1, 5 Mersin 41 2, 5 Kırıkkale 39 2, 4 269 16, 7 Osmaniye 26 1, 6 85 5, 3 1614 100 İstanbul İzmir TOPLAM Metro. POLL Araştırma 5

Örneklem Görüşülen Kişinin İkamet Ettiği Yerleşim Yeri Merkez (Kent) Sayı Yüzde 915 56, 7 Kent-Kır Oranı (%) 83, 9 İlçe (Kent) 439 27, 2 Köy (Kır) 260 16, 1 1614 100 TOPLAM Metro. POLL Araştırma 6

Türkiye’nin Gidişatı Genel Olarak Düşündüğünüzde Türkiye İyiye mi Gidiyor Kötüye mi Gidiyor? Metro. POLL Araştırma 7

Türkiye’nin Gidişatı Genel Olarak Düşündüğünüzde Türkiye İyiye mi Gidiyor Kötüye mi Gidiyor? (2008 ve 2010 yıllarında yapılan 9 ayrı araştırma sonuçları, %) Ekim 2008 Kası m 2008 Ocak 2009 Mayıs 2009 Haz. 2009 Tem. 2009 Ağu. 2009 Kası m 2009 Ocak 2010 İyiye Gidiyor 24, 9 25, 9 27, 5 33, 1 32, 6 32, 2 37, 6 31, 2 29, 9 Kötüye Gidiyor 70, 2 65, 1 64, 7 59, 9 60, 5 61, 9 55, 8 63, 2 65, 8 4, 9 9, 1 7, 8 6, 9 5, 9 6, 5 5, 6 4, 3 Fikrim Yok Metro. POLL Araştırma 8

Türkiye iyiye mi kötüye mi gidiyor? Ocak 2010 tarihi itibariyle, elinizdeki araştırmaya katılan vatandaşların yaklaşık %30'u Türkiye’nin genel gidişatına ilişkin olarak iyimser bir kanaate sahip olduğunu belirtirken, katılımcıların %66'sı Türkiye’nin kötüye gittiğini düşünmektedir. Kasım 2009 tarihli araştırmamızda da bu konuda benzer sonuçlar elde edilmişti. Toplumdaki bu kötümser algının Ocak 2010 araştırmamızda daha yüksek çıkmasının en önemli nedenlerinden biri siyasal ve ekonomik temelli sorunların derinleşerek devam etmesidir. Özellikle demokratik açılım sürecinde yaşanan siyasal ve toplumsal gerilimler ile buna bağlı kutuplaşmaların, devletin kurumları arsındaki gerginlik görüntüsünün ve işsizliğin bu kötümser algıyı tetiklediği kanaatindeyiz. CHP’li seçmenlerin %90’larda, MHP’li seçmenlerin %80’lerde, DTP/BDP’li seçmenlerin %55’lerde ve AK Partili seçmenlerin ise %40’larda ülkenin gidişatını kötümser olarak algılamaları dikkate değer siyasal ve toplumsal bir bunalımın işaretleri olarak görülmelidir. Ayrıca, kadınlarda, gençlerde ve düşük gelirli Metro. POLL Araştırma 9 kesimlerde bu kötümser algı diğer kesimlere göre daha yüksek

ORDU Türkiye’de bir derin devletin olduğunu düşünüyor musunuz? Metro. POLL Araştırma 10

ORDU Türkiye’de bir derin devletin olduğunu düşünüyor musunuz? (Şubat 2007 – Ocak 2010 Karşılaştırması %) Şubat 2007 Ocak 2010 Evet, derin devlet vardır 57, 1 66, 2 Hayır derin devlet yoktur 18, 0 23, 0 Fikrim yok 24, 8 10, 8 Metro. POLL Araştırma 11

Türkiye’de derin devlet var mı? n Ergenekon soruşturmaları ve davaları ile gündemdeki yerini koruyan derin devlet tartışmaları bir müddet daha Türkiye'nin siyasal gündemini meşgul edecek gibi görünmektedir. Araştırmaya katılan vatandaşların sadece %23’ü Türkiye’de derin bir devletin varlığına inanmazken; %66, 2 gibi büyük bir kesim Türkiye’de derin devletin var olduğuna inanmaktadır. Ergenekon, Gladio, JİTEM gibi resmi veya gayr-i resmi oluşumların varlığı-yokluğu tartışıla dursun; halkın üçte ikisi -adı ne olursa olsun devlet içerisinde derin ve görünmez bir yapılanmanın var olduğunu düşünmektedir. Yaklaşık 3 yıl önce, Ergenekon soruşturmaları henüz gündemde değilken yaptığımız Şubat 2007 araştırmasında derin devletin var olduğunu düşünenlerin oranı %57 civarında çıkmıştı. Aradan geçen üç yıl zarfında Türkiye’de derin bir devletin var olduğunu düşünenlerin oranında 9 puanlık bir artış gözlenmiştir. Metro. POLL Araştırma 12

ORDU Ordu içerisinde darbe yapmak isteyenlerin olduğunu düşünüyor musunuz? Metro. POLL Araştırma 13

ORDU Ordu içerisinde darbe yapmak isteyenlerin olduğunu düşünüyor musunuz? (Temmuz 2009 – Ocak 2010 Karşılaştırması %) Temmuz 2009 Ocak 2010 Evet, var olduğunu düşünüyorum 48, 3 55, 1 Hayır, olduğunu düşünmüyorum 39, 2 36, 0 CY/FY 12, 5 8, 9 Metro. POLL Araştırma 14

Orduda darbe heveslileri var mı? n . Darbe günlükleri, Ergenekon, Kafes Eylem Planı ve Islak İmzalı Belge derken, Genel Kurmay'a bağlı Kozmik Oda'da yapılan aramalarla yeniden gündeme gelen askeri-sivil yargı çatışması ve darbe tartışmaları yakın bir gelecekte sonlanacak gibi gözükmezken, halkın %55, 1'i son dönemde eleştirilerin hadefi haline gelen ordu içerisinde darbe yapmak isteyen oluşumların hala mevcut olduğuna inanmaktadır. Orduda darbe heveslisi personelin olmadığını veya olamayacağını düşünenlerin oranı ise %36’dır. TSK adının -gerçekleştirdiği veya gerçekleştirmeyi planladığı iddia edilen- darbelerle anılmaya devam etmesi, kuşkusuz hem TSK hem de Türk demokrasisi için son derece talihsiz bir durumdur. 6 ay önce (Temmuz 2009) gerçekleştirdiğimiz araştırmada halkın %48, 3'ü ordu içinde darbe yapmak isteyen bir grubun var olduğunu düşünürken; bugün bu oran %55 civarındadır. Bu durum, TSK’nın halk nazarındaki imajı açısından oldukça düşündürücüdür. Metro. POLL Araştırma 15

ORDU Ordunun, darbe yapmak isteyen bu güçlere karşı kendi içinde yeterince mücadele ettiğini düşünüyor musunuz? Metro. POLL Araştırma 16

ORDU Ordunun, darbe yapmak isteyen bu güçlere karşı kendi içinde yeterince mücadele ettiğini düşünüyor musunuz? (Temmuz 2009 – Ocak 2010 Karşılaştırması %) Temmuz 2009 Ocak 2010 Evet, düşünüyorum 45, 6 46, 5 Hayır, düşünmüyorum 47, 4 47, 2 7, 0 6, 3 CY/FY Metro. POLL Araştırma 17

Ordu darbe heveslilerine karşı yeterli mücadele ediyor mu? Ordunun kendi içerisindeki darbe heveslileri ile yerince mücadele ettiğine inananların oranı (%46, 5) ile bu kesimlerle yeterli mücadelenin yapılmadığına inananların oranı (%47, 2) birbirine çok yakındır. Genelkurmay Başkanı’nın “ordu demokrasiye ve hukuka bağlıdır” sözünü defalarca dillendirmesine rağmen katılımcıların bu söze yeterince güveni olmadığı anlaşılmaktadır. Bu konuda 6 ay önceki araştırma sonucu ile bugünkü araştırma sonucu birbirine çok yakındır. Dolayısıyla, TSK’nın darbe heveslileri ile yeterince mücadele etmediğine olan inanç aradan geçen 6 aylık sürede bir değişim göstermemiştir. Metro. POLL Araştırma 18

ORDU Sizce Türk Silahlı Kuvvetleri’nin bundan sonra askeri bir darbe yapma ihtimali var mıdır? Metro. POLL Araştırma 19

ORDU Sizce Türk Silahlı Kuvvetleri’nin bundan sonra askeri bir darbe yapma ihtimali var mıdır? (Temmuz 2009 – Ocak 2010 Karşılaştırması %) Temmuz 2009 Ocak 2010 Evet, vardır 23, 4 26, 9 Hayır, yoktur 63, 3 62, 2 CY/FY 13, 3 10, 9 Metro. POLL Araştırma 20

Ordu’nun darbe yapma ihtimali var mı? Son 50 yılda askeri darbelerin ve muhtıraların türlüsünün görüldüğü, yakın geçmişte “Ordu göreve” pankartları taşıyan sivillere bile şahit olunan bir ülkede demokrasi ve hukuk çıtasını yükseltmek için verilen kavga elbette kolay değildir. Araştırma bulgularına göre; her ne kadar da TSK içerisinde darbe yapmak isteyen kimi personelin hala mevcut olduğuna inananların oranı %55 civarında olsa da, ordunun darbe yapma ihtimali olduğuna inanların oranı (%26, 9) düşüktür. Buna karşılık, Türkiye’de bundan böyle askeri bir darbenin olamayacağına inananların oranı ise %62, 2’dir. Metro. POLL Araştırma 21

ORDU Genel Kurmay'a bağlı Özel Harp Dairesi olarak da bilinen Ankara Seferberlik Bölge Başkanlığı'ndaki Kozmik Odada sivil savcı ve hakimler tarafından yapılan arama ve incelemelerle ilgili düşünceniz nedir? Metro. POLL Araştırma 22

Kozmik Oda Bülent Arınç’a suikast iddiası ile gündeme oturan ve devletin sırlarının saklandığı ifade edilen Kozmik Oda’nın bir sivil hakim tarafından aranmasını onaylayanların ve bu aramaların hukuki olduğunu düşünenlerin oranı (%50, 1) aramaları onaylamayanların oranından (%39, 8) daha yüksektir. Siyasi literatürümüze yeni Kozmik Oda tabiri ve bununla ilişkili olarak ortaya çıkması muhtemel kritik konular yakın gelecekte Türkiye’nin yeni gündem maddelerini oluşturacağa benziyor. Metro. POLL Araştırma 23

ORDU Son zamanlarda Genel Kurmay Başkanlığı’nın orduyla ilgili iddialara yönelik açıklamalarını samimi ve inandırıcı buluyor musunuz? Metro. POLL Araştırma 24

Genelkurmay Başkanlığı’nın açıklamaları inandırıcı mı? Son zamanlarda TSK hakkında sınırlar zorlanarak yapılan eleştiriler oldukça artmıştır. Bu eleştiriler sadece ordunun demokrasi ve hukuk sınırları içerisinde kalmasını arzu eden liberal-değişim yanlısı kesimler tarafından değil aynı zamanda CHP gibi mevcut rejimin değişmemesi için çaba gösteren devletçi kesimler tarafında da yapılmaktadır. Devletçi ve değişime karşı olan bu kesimler de, devleti dönüştürmeye çalışan güçlere karşı TSK’nın pasif kaldığı ve yeterince mücadele vermediği düşüncesi ile eleştiri yapmaktadır. Bu durumda TSK’nın savunuculuğunu yapacak sivil bir cepheden söz edilemez hale gelmiştir. Her kesimden gelen bu eleştiri ve kimi zaman akıl almaz iddialara karşı Genelkurmay Başkanı medya aracılığıyla başında olduğu kurumu savunma ve iddiaları yalanlama zorunda kalmıştır. Genelkurmay Başkanı’nın Ordu ile ilgili iddialara karşılık yaptığı açıklamaları samimi ve inandırıcı bulanların oranı %42, 4 iken, tam tersi düşünenlerin oranı %45’tir. Metro. POLL Araştırma 25

ORDU Son dönemlerde yaşanan çeşitli olaylar, Genelkurmay Başkanı’na ve Ordu’ya olan güveninizi nasıl etkiledi? Metro. POLL Araştırma 26

ORDU Son dönemlerde yaşanan çeşitli olaylar, Genelkurmay Başkanı’na ve Ordu’ya olan güveninizi nasıl etkiledi? (Temmuz 2009 – Ocak 2010 Karşılaştırması %) Temmuz 2009 Ocak 2010 33, 7 29, 7 9, 0 10, 0 Güvenim değişmedi 42, 9 56, 9 CY/FY 14, 4 3, 4 Olumsuz etkiledi Olumlu etkiledi Metro. POLL Araştırma 27

Genelkurmay Başkanı’na ve TSK’ya güven Son zamanlarda yaşanan Ordu ile ilgili olayların bu kurum ve Genelkurmay Başkanı’na duyulan güveni %30 civarında olumsuz etkilediği, %10 civarında da olumlu etkilediği gözlenmiştir. Bu türden olayların TSK’ya duyduğu güvende bir değişiklik oluşturmadığını belirtenlerin oranı ise %57 civarındadır. Metro. POLL Araştırma 28

ORDU 2009 yılında yaşanan gelişmeleri düşündüğünüzde sizce Türk demokrasi nasıl bir değişim göstermiştir? Metro. POLL Araştırma 29

2009 yılının demokrasi karnesi Geride bıraktığımız 2009 yılı genel olarak değerlendirildiğinde; katılımcıların %24, 5’i Türk demokrasisinin güçlendiğini, buna karşılık %37, 9’luk bir kesim ise demokrasinin zayıfladığını düşünmektedir. Demokrasi kalitesinde herhangi bir değişiklik olmadığını ifade edenlerin oranı ise %37, 6’dır. 2009 yılının demokratik açılım, Ergenekon, eylem planları ve diğer olaylarla birlikte düşünüldüğünde ne kadar zor bir yıl olduğu araştırma bulguları tarafından da desteklenmektedir. Metro. POLL Araştırma 30

Örneklemin Demografik Özellikleri I Cinsiyet Yaş Eğitim Durumu Sayı Yüzde Kadın 805 49, 9 Erkek 809 50, 1 18 -24 247 15, 3 25 -34 429 26, 6 35 -44 382 23, 7 45 -54 295 18, 3 55+ 261 16, 2 Okuryazar değil 25 1, 5 Sadece okur/yazar 30 1, 9 İlkokul mezunu 531 32, 9 Ortaokul mezunu 203 12, 6 Lise mezunu 516 32, 0 Üniversite/yüksek okul mezunu 309 19, 1 Metro. POLL Araştırma 31

Örneklemin Demografik Özellikleri II Sayı Yüzde İşçi 288 17, 8 Memur 145 9, 0 Emekli 186 11, 5 Ev hanımı 514 31, 8 Serbest meslek (Avukat, muhasebeci vb) 100 6, 2 Öğrenci 61 3, 8 İşsiz 80 5, 0 185 11, 5 4 0, 2 51 3, 2 0 – 500 TL 171 10, 6 501 -1000 TL 601 37, 2 1001 – 1500 TL 314 19, 5 1501 - 2000 TL 178 11, 0 2001 – 2500 TL 68 4, 2 2501 TL ve üstü 194 12, 0 Geliri yok 40 2, 5 Bilmiyor/CY 48 3, 0 1614 100 Küçük ve orta ölçekli ticaret Sanayi ve büyük ölçekli ticaret Meslek Gelir Çiftçi TOPLAM Metro. POLL Araştırma 32