Nicel Aratrmalarda Temel Kavramlar n n n n

  • Slides: 37
Download presentation
Nicel Araştırmalarda Temel Kavramlar n n n n Evren Örnekleme Değişken Kontrol Grubu Deney

Nicel Araştırmalarda Temel Kavramlar n n n n Evren Örnekleme Değişken Kontrol Grubu Deney Grubu Hipotez Sayıltı

Evren n Araştırma sonuçlarından elde edilen verilerin (bulgu) genellenmek istenilen bütününe “evren” adı verilir.

Evren n Araştırma sonuçlarından elde edilen verilerin (bulgu) genellenmek istenilen bütününe “evren” adı verilir. Diğer bir deyişle belli bir özelliği taşıyan canlı ya da cansız elemanlar bütünüdür. Bu doğrultuda evren milyonlarca kişiyi kapsayacak kadar geniş ya da birkaç yüz kişiyi kapsayacak kadar olabilir. Evrenin sınırlandırılması ve tanımlanması araştırmacının amacı doğrultusunda ve onun istegi ile olmaktadır. Evreni belirleyen araştırmanın amaçlarıdır.

Evren iki grupta tanımlanabilir. 1. Genel Evren/ Hedef Evren n n Tanımlanması kolay ama

Evren iki grupta tanımlanabilir. 1. Genel Evren/ Hedef Evren n n Tanımlanması kolay ama ulaşılması güç olan evrendir. Örneğin öğretmenleri bir evren olarak alan bir araştırmacının tüm öğretmelere ulaşması para, denetim gibi sebeplerden dolayı zordur.

2. Çalışma Evreni n n Ulaşılabilen somut bir evrendir. Araştırmacı evrenin tümünden ya da

2. Çalışma Evreni n n Ulaşılabilen somut bir evrendir. Araştırmacı evrenin tümünden ya da onu temsil edebilecek küçük bir guruptan toplayacağı veriler çalışma evrenini temsil eder. Ancak bu durumda sonuçların da çalışma evrenine genellenmesi gerekir.

Örneklem Araştırılmak istenen bir olayla ilgili evrenden, belli kurallara göre seçilmiş, evreni temsil ettiği

Örneklem Araştırılmak istenen bir olayla ilgili evrenden, belli kurallara göre seçilmiş, evreni temsil ettiği varsayılan küçük bir küme örneklem olarak adlandırılır. n Örneklem evreni oluşturan varlıkların alt parçalarından oluşur.

Örneklem Örn: Liselerdeki disiplin suçları araştırırken; n okul listesinden okullar seçilirse küme örnekleme, n

Örneklem Örn: Liselerdeki disiplin suçları araştırırken; n okul listesinden okullar seçilirse küme örnekleme, n öğrenci listesinden öğrenci seçilirse � eleman örnekleme n

Örneklem üzerinde çalışmanın üç temel nedeni vardır. Bunlar: 1. Maliyet güçlükleri, n 2. Kontrol

Örneklem üzerinde çalışmanın üç temel nedeni vardır. Bunlar: 1. Maliyet güçlükleri, n 2. Kontrol güçlükleri ile n 3. Etik (moral) zorunluklardır. n

Genel evren Çalışma Evreni Örneklem Genel Evren Çalışma Evreni Örneklem

Genel evren Çalışma Evreni Örneklem Genel Evren Çalışma Evreni Örneklem

Örnekleme n n Bütün evreni yansıtabilecek, evrenin bir kısmını seçme işlemidir. Örnekleme ile yapılacak

Örnekleme n n Bütün evreni yansıtabilecek, evrenin bir kısmını seçme işlemidir. Örnekleme ile yapılacak bir araştırmanın en önemli özelliği evrendeki gerçek durumu ortaya çıkarabilmesi için en önemli koşul örneklemin evreni temsil edebilmesidir.

Örnekleme Eğer örneklem: n Yeterli sayıda ve çoklukta değilse n Seçiminde yanlı olunmuş ise

Örnekleme Eğer örneklem: n Yeterli sayıda ve çoklukta değilse n Seçiminde yanlı olunmuş ise n Yanlış ve uygun olmayan yöntemlerle seçilmiş ise araştırma sonuçlarına bakarak doğru kararlar almak olası değildir.

Örnekleme n n Örneklem almanın, yani örneklemenin belli ve bilinen kuralları vardır. Ancak o

Örnekleme n n Örneklem almanın, yani örneklemenin belli ve bilinen kuralları vardır. Ancak o zaman, alınan örneklemin evreni temsil edebileceği kabul edilebilir. ÖRNEKL EME EVREN Evrendeğer(Parametre ÖRNEKLEM X SS. . . Örneklemdeğer(istatistik)

Örnekleme Yöntemlerinin Sınıflandırılması n Evren biriminin seçiminin; n –Olasılıklı olma Olasılıklı örnekleme; evrenden belirli

Örnekleme Yöntemlerinin Sınıflandırılması n Evren biriminin seçiminin; n –Olasılıklı olma Olasılıklı örnekleme; evrenden belirli olasılıklarla çekilen birimler n –Olasılıklı olmama Olasılıklı olmayan örnekleme; Evrenden örneklem için birim çekmede olasılık yoktur

Örnekleme Yöntemlerinin Sınıflandırılması n Evren biriminin seçiminin; n –Olasılıklı olma Olasılıklı örnekleme; evrenden belirli

Örnekleme Yöntemlerinin Sınıflandırılması n Evren biriminin seçiminin; n –Olasılıklı olma Olasılıklı örnekleme; evrenden belirli olasılıklarla çekilen birimler n –Olasılıklı olmama Olasılıklı olmayan örnekleme; Evrenden örneklem için birim çekmede olasılık yoktur

Örnekleme Yöntemlerinin Sınıflandırılması Tek aşamalı örnekleme, örnek için evrenden birim çekme işleminin tek aşamada

Örnekleme Yöntemlerinin Sınıflandırılması Tek aşamalı örnekleme, örnek için evrenden birim çekme işleminin tek aşamada tamamlanması Çok aşamalı örnekleme ise, iki ya da daha fazla aşamada tamamlanması

Örnekleme Teknikleri n 1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme n n n Basit Olasılıklı (Rasgele)

Örnekleme Teknikleri n 1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme n n n Basit Olasılıklı (Rasgele) Örnekleme Tabakalı Örnekleme Küme Örneklemesi İki Aşamalı Rasgele Örneklem Sistematik Örnekleme

Örnekleme Teknikleri n 2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme n n n n Tipik Durum

Örnekleme Teknikleri n 2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme n n n n Tipik Durum Örneklemesi Kritik Durum Örneklemesi Homojen Örnekleme Aykırı Durum Örneklemesi Uygun Durum Örneklemesi Kartopu Örneklemesi Maksimum Çeşitlilik

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme A- Basit Olasılıklı (Rasgele) Örnekleme: Katılımcıların evrenden rasgele yöntemle

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme A- Basit Olasılıklı (Rasgele) Örnekleme: Katılımcıların evrenden rasgele yöntemle seçildiği örnekleme türüdür. Rastgele Sayılar Tablosu, Çekiliş Yöntemi Kullanılır Avantajları: n n n Evrendeki her elemanın eşit seçilme şansı vardır Evren çok büyük ve karmaşık değilse seçme işlemi kolaydır Bu yöntemle yapılan örneklemede istatistiksel işlemler ağırlıksız olarak yapıldığı için değerlendirme işleminde kolay olur.

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme A- Basit Olasılıklı (Rasgele) Örnekleme: Dezavantajları n n n

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme A- Basit Olasılıklı (Rasgele) Örnekleme: Dezavantajları n n n Evren çok büyükse evreni listelemek ve seçmek güçtür. İncelenen özellik evrendeki elemanların bazı özelliklerine göre değişiklik gösterebilir. Örnekleme seçilecek bireyler çok geniş bir bölgede dağınık bir şekilde yerleşmiş olabilirler.

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme B- Tabakalı Örnekleme: Katılımcıların belirli özellikleri göz önüne alınarak

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme B- Tabakalı Örnekleme: Katılımcıların belirli özellikleri göz önüne alınarak evreni temsil edecek seçilmesi tabakalı örneklemedir. Belirli özellikler, evreni temsil edici tabaka ve alt tabakalar anlamındadır. Bu yöntemin etkin olabilmesi için tabakalardaki birimlerin kendi içinde homojen olması ve tabakalar arasında gerçek bir farklılık bulunması gerekir. Örnek: Bir ilin merkez ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören öğrencilerin herhangi bir konuda görüşleri alınmak istendiğinde, çeşitli okul türlerinin (meslek lisesi, anadolu lisesi, fen lisesi vb) araştırmaya dahil edilmesi

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme B- Tabakalı Örnekleme: Bu yöntemin sakıncalı yanları çok azdır.

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme B- Tabakalı Örnekleme: Bu yöntemin sakıncalı yanları çok azdır. Bunlar; n n Tabakalardaki birey sayısının bilinmediği durumlarda seçim işlemlerinin güçleşmesi, Örnekleme seçilecek birimlerin çok büyük bir bölgede dağınık olarak oturması durumunda araştırmanın uygulama aşamasının güçleşmesidir.

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme C- Küme Örneklemesi: Örnek: Bir ortaöğretim kurumunda 1. ,

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme C- Küme Örneklemesi: Örnek: Bir ortaöğretim kurumunda 1. , 2. ve 3. sınıf öğrencilerde araştırma yapılmak isteniyorsa bunlar bir grup ya da küme oluşturur. Araştırmanın amacına göre bunlar seçildikten sonra her üç sınıf içerisinde de kümeler seçilerek araştırmaya dahil edilir. Bir okulda öğrencilerin sahip olduğu kitap sayılarını tahmin etmek amacıyla sınıfların her biri bir küme olarak düşünülüp birkaç sınıf seçilerek tahmin yapılabilir. Özel üniversitelerdeki öğretim üyesi profili konusundaki bir çalışmada özel üniversitelerin her biri bir küme olarak düşünülebilir.

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme D-İki Aşamalı Rasgele Örneklem: Evrenden birden fazla grup gelişigüzel

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme D-İki Aşamalı Rasgele Örneklem: Evrenden birden fazla grup gelişigüzel seçilir ve daha sonra da bu gruplardaki bireyler yine basit rasgele seçilir. Örnek: Basit rasgele tekniği ile 15 ilköğretim okulu seçilir. Her okuldan 5. sınıf öğrencileri seçilerek araştırmaya dahil edilir.

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme E- Sistematik Örnekleme: n Örneklem seçim işlemlerinin kolay olması

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme E- Sistematik Örnekleme: n Örneklem seçim işlemlerinin kolay olması nedeniyle özellikle evren büyük olduğunda kullanılan bir örnekleme yöntemidir. Bu yöntemin en çok kullanıldığı durumlar: n n Çok sayıda birim içeren kayıt sistemlerinin incelenmesinde. Örneğin, hasta dosyaları, hasta ya da işçi kayıtları, kayıt defterleri, fişler , listeler gibi. Birim sayısı çok fazla olduğu için listelenmesi güç ya da olanaksız olan durumlarda. Örneğin, büyük bir kentte ev seçimi, sokak seçimi, işyeri seçimi otomobil seçimi gibi.

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme E- Sistematik Örnekleme: n n Seçim işlemlerinde evren büyüklüğü

1. Olasılığa Dayalı (Gelişigüzel) Örnekleme E- Sistematik Örnekleme: n n Seçim işlemlerinde evren büyüklüğü ( N ) örneklem büyüklüğüne (n ) bölünerek kaç birimde birimin örnekleme alınacağı saptanır. Örneğin, 15 000 hasta dosyası bulunan bir arşivden 500 dosya örnekleme seçilecekse ( 15 000 / 500 = 30) her 30 dosyada bir dosya örnekleme alınacaktır. Başlangıç sayısı rastgele sayılar tablosundan 1 – 30 arasında bir sayı seçilerek bulunur. Seçilen sayı 8 ise önce 8’inci dosya örnekleme alınır, sonra her 30 dosya 1 dosya örnekleme alınır. Böylece örnekleme çıkan dosya numaraları 8, 38, 68, 98, …… 14 978 olacaktır.

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme A- Tipik Durum Örneklemesi: n n Standart, tipik ya

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme A- Tipik Durum Örneklemesi: n n Standart, tipik ya da temsil edici olarak gösterilen kişi ya da kişilerin araştırmaya dahil edilmesine tipik örnekleme denir. Sıra dışı olmayan, ortalama, tipik bir durum seçimi. Örneğin, Şehir merkezinde görece geneli yansıtabilecek birkaç okulun seçimi

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme B- Kritik Durum Örneklemesi: n n Sıra dışı bir

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme B- Kritik Durum Örneklemesi: n n Sıra dışı bir grup ya da kişiler ortaya çıktığında, bunların araştırmaya dahil edilmesi kritik durum örneklemesidir. Örneğin, gözleri görmediği halde resim yapan bir ressamın hayat öyküsünün derinlemesine incelenmesi bu tür örneklemeye girer.

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme C- Homojen Örnekleme: n n Tanımlanmış belirli niteliklere sahip

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme C- Homojen Örnekleme: n n Tanımlanmış belirli niteliklere sahip bireylerin seçilerek araştırmaya dahil edilmesine homojen örnekleme denir. Örneğin, aynı sınıfta öğrenim gören üstün zekalı öğrencilerin çalışma alışkanlıklarının incelenmesinin amaçlandığı bir araştırmada kullanılacak örnekleme yöntemi homojen örneklemedir.

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme D- Aykırı Durum Örneklemesi: n n n Normal niteliklerinden

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme D- Aykırı Durum Örneklemesi: n n n Normal niteliklerinden farklı olarak ya da normal özelliklerine benzerlik göstermeyen birey ya da grupların seçilerek araştırmaya dahil edilmesine aykırı durum örneklemesi denir. Bu tip örneklemede araştırılacak kişilerin sayısı sınırlı tutulmalıdır, çünkü bu kişilerin deneyim, duygu ve düşünceleri detaylı bir şekilde incelemeye tabi tutulacaktır. Örneğin, örneklemdeki okulların, en yüksek ve en düşük başarı düzeyindeki okullardan seçilmesi

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme E- Uygun Durum Örneklemesi: n n Araştırma yapılacak birey

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme E- Uygun Durum Örneklemesi: n n Araştırma yapılacak birey ya da grupların araştırma sürecine dahil edilmesinin daha kolay ya da bunlara daha kolay ulaşılabilmesi ile ilişkilidir. Örneğin, bir araştırmacının kendi çocuğu üzerine uzun bir dönem araştırma yapması uygun durum örneklemesidir.

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme F- Kartopu Örneklemesi: n Araştırmacının derinlemesine bilgi kaynağı olabilecek

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme F- Kartopu Örneklemesi: n Araştırmacının derinlemesine bilgi kaynağı olabilecek kişi ya da kişiler ile ilk görüşmesinden sonra benzer özelliğe sahip bireyleri onların tavsiyesi ile öğrenmesi, daha sonra da bunlardan başka kişilerin öğrenmesi ile devam eder.

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme n n n F- Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi Farklı özellik

2. Olasılık Dışı (Amaçlı) Örnekleme n n n F- Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi Farklı özellik gösteren durumların, problemle ilgili olabilecek bireylerin çeşitliğinin araştırmaya dahil edilmesi değerlidir. Örnek: İlkokullarda yaşanan sorunlarla ilgili çalışma yapmak isteyen bir araştırmacı maksimum çeşitlilik tekniği ile örneklemini kırsal, varoş ve kent merkezindeki okullardan oluşturabilir

Değişken n Gözlemden gözleme farklılık gösteren özelliklere değişken denir. Nitel-nicel ya da bağımlı-bağımsız olarak

Değişken n Gözlemden gözleme farklılık gösteren özelliklere değişken denir. Nitel-nicel ya da bağımlı-bağımsız olarak gruplandırılabilir. n n Nicel değişken: Matematiksel sembollerle ifade edilen ve derecelendirilebilme özelliğine sahip değişkenlere nicel değişkenler denir. Örn; bir öğrencinin KPSS den aldığı puanlar, fen dersinden aldığı puanlar vs. Nitel değişken: Daha çok sözcük ve sembollerle ifade edilen ve gözlemden gözleme değişiklik gösteren değişkenlere nitel değişkenler denir. Örn; bir öğrencilerin KPSS den aldığı puanlar cinsiyet bazında karşılaştırıldığı bir araştırmada bayan ve erkek değişkenleri nitel değişkenlerdir. 33

Değişken Bağımlı Değişken: Bağımlı değişken neden-sonuç ilişkisindeki “sonuç” anlamına gelmektir. Bu ilişki matematikte Y=

Değişken Bağımlı Değişken: Bağımlı değişken neden-sonuç ilişkisindeki “sonuç” anlamına gelmektir. Bu ilişki matematikte Y= f(x) olarak gösterilir ve Y bağımlı değişkeni temsil eder Bağımsız Değişken: Bir araştırmada, bağımlı değişken üzerindeki etkisi incelenen değişkene bağımsız değişken denir. Bağımsız değişken araştırmacının değişimlediği (manipüle ettiği) değişkendir. Matematikteki Y= f(x) eşitliği temel alınırsa, x bağımsız değişkendir. Bireylerin eğitim seviyeleri ile aldıkları maaş veya ekonomik durumları arasındaki ilişki nasıldır?

Hipotez n n Araştırmalarda denenmek (sınanmak, teste tabi tutulmak) üzere geliştirilen ifadelere ya da

Hipotez n n Araştırmalarda denenmek (sınanmak, teste tabi tutulmak) üzere geliştirilen ifadelere ya da yargılara hipotez (denence) denir. Hipotezler bazen ön araştırma yaptıktan sonra kurulur, ki bu tür hipotezlerin güçlülük oranı oldukça yüksektir. Bazen de kaynak taraması yapıldıktan sonra kuramsal olarak oluşturulur. 35

Sayıltı-Varsayım q Araştırmada doğru olarak kabul edilmiş yargılar, genellemelerdir. Bunlar şekil ve ifade bakımından

Sayıltı-Varsayım q Araştırmada doğru olarak kabul edilmiş yargılar, genellemelerdir. Bunlar şekil ve ifade bakımından denencelere benzerler ancak denenmelik ve test edilmek için değildirler. q Araştırmacı kanıtlanması güç ya da olanaksız görülen kişisel görüş ve inançlara göre değişebilen bazı konularda kendi kişisel tercihini ortaya koyarak çalışmasındaki temel dayanakları belirleyebilir. Bu varsayımlar: [ [ Değerlere, probleme, kuramlara Kontrol değişkenine [ Araştırma yöntem ve tekniklerine ilişkindir. 36

Örnek Varsayımlar q Ölçme aracının yeteri kadar geçerli ve güvenilir olduğu, q Evrenden alınan

Örnek Varsayımlar q Ölçme aracının yeteri kadar geçerli ve güvenilir olduğu, q Evrenden alınan örneklem grubunun evreni temsil ettiği, q Cevaplayıcıların anket sorularına doğru yanıt verdiği, q Belli bir kontrol değişkeninin deney ve kontrol gruplarını farklılaştırmadığı q Varsayım olarak kabul edilebilir.