ROZWJ MOWY DZIECKA Co nas cieszy a co

ROZWÓJ MOWY DZIECKA Co nas cieszy a co niepokoi?

Tematyka Prawidłowy proces rozwoju mowy dziecka Opóźnienie rozwoju mowy Zaburzenia mowy a wady wymowy Przyczyny nieprawidłowości w rozwoju mowy

Mowa ludzka jest nie tylko kluczem do wiedzy, jest ona także ważnym czynnikiem kształtującym osobowość ludzką. Nie jest ona jednak zdolnością wrodzoną. Dziecko rozwijające się w izolacji od mowy głosowej nie będzie umiało się nią posługiwać. Mowa kształtuje kontakt słowny z otoczeniem. Pierwszym ważnym środowiskiem każdego dziecka jest rodzina. Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się nieco inaczej, ma swoje własne tempo i rytm tych przemian, które wynikają z możliwości jego organizmu i warunków opiekuńczowychowawczych, które stwarza mu środowisko rodzinne.

Jak powstaje mowa ? Niemowlę ma wrodzone dyspozycje, które pozwalają mu w ciągu kilku początkowych lat życia nauczyć się wymawiania i zrozumienia słów. Dzieje się tak wówczas, kiedy jego mózg i narządy mowne są genetycznie gotowe do wykonania tej funkcji. Ukształtowanie mowy dziecka musi odbywać się w otoczeniu innych ludzi, od których dziecko uczy się słów i sposobu ich wypowiadania, sposobu łączenia w zdania tworzące system słownego komunikowania się z otoczeniem. Im więcej i częściej osłuchuje się ono z serdecznymi wypowiedziami rodziców i opiekunów, tym szybciej zaczyna mówić. A więc rozwój mowy odbywa się wówczas, kiedy dziecko ma możliwości obcowania z mową.

Najważniejsze zjawiska występujące w procesie kształtowania i rozwoju mowy dziecka. Okres kształtowania i rozwoju mowy 1 Okres melodii ( od 0 -1 roku urodzenia ) Zjawiska występujące w danym okresie 2 Wokalizacja odruchowa Głużenie – trening narządów artykulacyjnych (języka, warg, podniebienia, szczęki) Gaworzenie – wypowiadanie sylab z kontrolą słuchową. Echolalia fizjologiczna Rozumienie mowy Przybliżony czas występowa nia 3 0 - 6 tydz. 2 - 6 m-c 6 - 9 m-c 9 - 11 m-c 10 - 12 m-c

Rozwój mowy dziecka –cd. Okres wyrazu (1 - 2 rok ) Zjawisko onomatopei; wypowiadanie pierwszych słów ; wymawianie samogłosek: a, o, u, i, y, e ; spółgłosek: p, pi, b, bi, m. , mi, t, d, n, l ; wymawianie około 300 słów, przy znacznie bardziej obszernym słowniku biernym 12 - 18 miesiąc 18 - 24 miesiąc

ROZWÓJ MOWY DZIECKA – cd. Okres zdania ( 2 - 3 rok ) Najbardziej gwałtowny 24 - 36 miesiąc rozwój słownictwa, opanowanie około 1000 słów; Stopniowe 3 lata swobodne posługiwanie się mową za pomocą zdań złożonych, mowa w 80% zrozumiała dla otoczenia; Wymawianie samogłosek ę i ą, spółgłosek: w, wi, f, fi, ś, ź, ć, dź, ń, k, ki, g, gi, chi, j, ł, s, z, dz, czasem pojawienie się głosek : sz, cz, ż, dż, r.

ROZWÓJ MOWY DZIECKA - c. d. 1 okres swoistej mowy dziecka ( 3 - 5 rok ) 2 Neologizmy, okres pytań, niepłynność mówienia; Pojawienie się i utrwalenie głosek: sz, cz, ż, dż, r; różnicowanie głosek : s, z, c, dz – ś, ź, ć, dź; sz, ż, cz, dż oraz i- l – r; uproszczenia grup spółgłoskowych, Wypadanie dźwięków (elizje ), skróty wyrazowe, zlepki wyrazowe ; Dziecko wymawia poprawnie wszystkie głoski; buduje zdania poprawne gramatycznie. 3 3– 5 rok życia

ROZWÓJ MOWY DZIECKA – c. d. 1 Dojrzałość szkolna ( 6 rok ) 2 Dziecko mówi zupełnie poprawnie, zachowuje właściwy akcent, rytm i melodię. Rozpoczęcie nauki szkolnej powoduje radykalne zmiany w życiu dziecka. Musi ono sprostać nowym zadaniom, związanym z rygorem szkolnym. Często dowiaduje się dopiero w szkole, że ma zaburzoną artykulację i próbuje pokonać tę barierę, utrudniającą mu wiele czynności. 3 6 lat - podjęcie nauki szkolnej

Czynniki warunkujące prawidłowy rozwój mowy Prawidłowa czynność analizatora wzrokowego i słuchowego Sprawność centralnych ośrodków mowy i głosu Sprawność systemu motoryczno – kinetycznego Motywacja i czynniki środowiskowe Prawidłowy rozwój psychosomatyczny

Narządy mowy

Co powinno niepokoić rodziców? Gdy niemowlę ma stale otwartą buzię, Gdy często trzyma język na zewnątrz jamy ustnej, Gdy oddycha przez usta, Gdy czubek języka nie jest zaokrąglony, lecz ma kształt serduszka, Gdy nie reaguje na bodźce dźwiękowe, Gdy ma 6 mies. i nie gaworzy, gdy skończyło 1 r. życia i nie mówi ani jednego słowa

Opóźnienie rozwoju mowy W codziennych kontaktach z dziećmi często spotykamy się z grupą zaburzeń mowy zwaną opóźnionym rozwojem mowy. Istnieją dwa podstawowe typy opóźnień w rozwoju mowy: 1) proste opóźnienie rozwoju mowy (SORM) 2) opóźnienie rozwoju mowy (NORM)

Samoistne i niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy Proste opóźnienie rozwoju mowy – syn. alalia prolongata, zwykłe opóźnienie rozwoju mowy, zespół opóźnienia mowy czynnej, wycinkowe opóźnienie rozwoju mowy, samoistne opóźnienie rozwoju mowy – SORM, będące jedynie naturalną odmianą rozwojową.

Istota SORM: Mowa kształtując się na normalnej podstawie powstaje później i wolniej niż zwykle. Jednakże w końcowej fazie rozwojowej osiąga swój zwykły poziom ( Sovák ). W takich przypadkach rozwój mowy odbywa się z opóźnieniem w stosunku do wieku, przy niezaburzonej percepcji słownej ( Dilling – Ostrowska).

Objawy i dynamika rozwoju W przypadku prostego opóźnienia rozwoju mowy pierwsze wyrazy pojawiają się w końcu drugiego, a nawet trzeciego roku życia, lub też do tego czasu dziecko posługuje się zaledwie kilkoma bądź kilkunastoma wyrazami o prostej budowie fonetycznej.

Przyczyny SORM Przyczyny prostego ( samoistnego ) opóźnienia rozwoju mowy nie są w pełni rozpoznane i wciąż stanowią przedmiot badań. Jedni autorzy szczególne znaczenie przypisują czynnikom środowiskowym, warunkom społecznym inni zaś uważają, że SORM jest przejawem braku dojrzałości układu nerwowego mowy.

Przyczyny SORM Nieprawidłowe wzorce i postawy językowe dorosłych, błędna wymowa, stosowanie nieprawidłowych form gramatycznych, nieadekwatne, ubogie słownictwo, naleciałości gwarowe przejmowane przez dzieci, wzmacnianie własnym zachowaniem błędów wymowy dziecka poprzez uznawanie ich za rozczulająco dziecinne bądź naśladowanie sposobu wysławiania się dziecka (tzw. mowa nianiek);

SORM Takie podejście pozwala na włączenie do samoistnego opóźnienia rozwoju mowy : - wycinkowe ORM, - zespół opóźnienia mowy czynnej - opóźnienie rozwoju artykulacji - rozwojową niepłynność mowy.

Rozwojowa ( fizjologiczna ) niepłynność mowy to opóźnienie rozwoju ekspresyjnego aspektu mowy. Według Z. Tarkowskiego jest to zaburzenie swobodnego przechodzenia od jednego elementu wypowiedzi do drugiego oraz zakłócenie jej tempa i rytmu w następstwie desynchronizacji procesu formowania trzech poziomów wypowiedzi, tj. treści, formy językowej i substancji fonicznej, występujące w okresie intensywnego rozwoju językowego dziecka (Tarkowski). Niepłynność ta nie ma jednak podłoża patologicznego.

Rozwojowa ( fizjologiczna ) niepłynność mowy Nie należy zatem utożsamiać jąkania z normalną niepłynnością mowy, która jest zjawiskiem nie mającym – poza powtarzaniem sylab, wyrazów czy fraz – z nim żadnych wspólnych cech. Objawy normalnej niepłynności mówienia wiążą się jedynie z nieustabilizowaną organizacją motoryki mowy, z nie zakończonym dojrzewaniem struktur układu nerwowego warunkujących płynność mowy.

SORM Specyfika dynamiki rozwoju mowy dzieci z prostym ORM polega na tym, że prawie do 5 roku życia poziom rozwoju mowy odbiega od normy wiekowej, po czym nagle zaczynają mówić i szybko wyrównują opóźnienie, a ich dalszy rozwój przebiega zupełnie prawidłowo.

Niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy Opóźnienie rozwoju mowy – syn. opóźniony rozwój mowy, niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy – NORM, będące zjawiskiem logopedycznym o charakterze patologicznym, towarzyszącym różnym zaburzeniom rozwoju ( głuchocie, niedosłuchom, upośledzeniu umysłowemu, zaburzeniom rozwoju motoryki ), specyficznym zaburzeniom rozwoju mowy bądź wchodzących w skład całościowych zaburzeń rozwojowych ( np. autyzmu ).

Opóźnienie rozwoju mowy - przyczyny zaniedbanie środowiskowe, wady wrodzone, uszkodzenia , okołoporodowe, defekty aparatu mowy, zaburzenia słuchu.

Istota NORM Istotnie niższy jest poziom sprawności językowej ( zarówno mówienia, jak i rozumienia ) w okresie kształtowania się mowy dziecka

Zaburzenia mowy a wady wymowy Wada wymowy dotyczy tylko jednego poziomu języka a mianowicie artykulacji, czyli sposobu wypowiadania jednej głoski, niektórych lub wszystkich głosek języka polskiego. Istnieje ogromna ilość i różnorodność wad wymowy począwszy od przeróżnych rodzajów seplenień, rerań przez nieprawidłową wymowę głoski l, kappacyzm i gammacyzm (problemy z wymową k i g ), mowę bezdźwięczną i inne dziwne deformacje, a skończywszy na bełkocie (mowa zupełnie niezrozumiała ).

Zaburzenia mowy a wady wymowy Zaburzenia mowy dotyczą nie tylko poziomu wymowy. Mogą dotyczyć odmiany wyrazów w zdaniach, pozycji wyrazu w zdaniach, związków i zależności zachodzących między wyrazami i zdaniami. Dzieci z zaburzeniami mowy mogą więc w ogóle nie mówić, mówić mało, niegramatycznie - " po swojemu„. Zamiast używać zdania mogą posługiwać się kilkoma zniekształconymi wyrazami. Dzieci te często do osiągnięcia celów komunikacyjnych używają języka ciała: gestów, mimiki twarzy, wyrazu oczu.

DYSLALIA zaburzenia mowy polegające na niemożności prawidłowego wymawiania jednego, bądź kilku dźwięków. Jest to zaburzenie dźwiękowej strony języka, wyrażające się w formie zniekształcenia głosek.

Najczęstsze przyczyny dyslalii : zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego: nieprawidłowa budowa języka, nieprawidłowa budowa podniebienia, zniekształcenia zgryzu, anomalie zębowe, przerost trzeciego migdałka, polipy, skrzywienie przegrody nosowej,

Przyczyny dyslalii - c. d. nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy: niska sprawność języka, zakłócona sprawność mięśni napinających i przywodzących, brak pionizacji języka

Przyczyny dyslalii –c. d. nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządów słuchu: zaburzenie analizy i syntezy słuchowej, wybiórcze upośledzenie słuchu, obniżenie słyszalności, zaburzenia słuchu fonematycznego.

Przyczyny dyslalii –c. d. niesprzyjające warunki do uczenia się mowy związane z czynnikiem społecznym: nieprawidłowe wzorce wymowy.

Kiedy po pomoc do logopedy? Bardzo ważne jest jak najwcześniejsze zapewnienie dziecku odpowiedniej pomocy. Profilaktyka i korekcja wad wymowy oraz stymulacja rozwoju mowy we wszystkich aspektach to jednoczesne zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym.

Bibliografia: 1. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Logopedia. Pytania i odpowiedzi, Opole 1999 2. I. Styczek, Logopedia, Warszawa 1981. 3. Z. Tarkowski, Rozwijanie mowy dziecka, Lublin 1999. 4. T. Zaleski, Opóźniony rozwój mowy, Warszawa 1992. 5. B. Surygała, Przyczyny i rodzaje opóźnionego rozwoju mowy przygotowała Grażyna Banach – neurologopeda Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Brzegu