ZABURZENIA ROZWOJU MOWY Opracowaa Monika Haligowska ROZWJ MOWY

ZABURZENIA ROZWOJU MOWY Opracowała: Monika Haligowska

ROZWÓJ MOWY I okres melodii: od urodzenia do 1 roku życia dziecka • głużenie: między 2 -3 miesiącem życia wydawanie różnego rodzaju dźwięków nieartykułowanych, poprzez które dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne, • gaworzenie: między 6 -7 miesiącem życia powtarzanie dźwięków zasłyszanych od otoczenia, będące ćwiczeniem słuchu, • ok. 8 miesiąca: dziecko reaguje aktywnie na mowę, • ok. 12 miesiąca: dziecko dużo rozumie, wypowiada pierwsze słowa.

ROZWÓJ MOWY II okres wyrazu: między 1 -2 rokiem życia dziecka • liczba wypowiadanych znaczących słów gwałtownie wzrasta, dziecko wypowiada ok. 300 słów, a rozumie znacznie więcej, • w 18 miesiącu życia dziecko zaczyna używać równoważników zdań.

ROZWÓJ MOWY III okres zdania: między 2 -3 rokiem życia dziecka • w 2 roku życia dziecko powinno potrafić wypowiedzieć poprawnie proste zdanie, • ok. 30 miesiąca życia dziecko powinno prawidłowo używać zaimka „ja”, • w 3 roku życia powinno wymawiać od 1000 do 1500 słów i wykazywać znajomość prawie wszystkich części mowy, • ok. 3 roku życia dziecko powinno wypowiadać zdania dłuższe, złożone z 4 -5 słów.

ROZWÓJ MOWY IV okres swoistej mowy dziecięcej – od 3 do 7 lat • w wieku 4 lat dziecko powinno umieć opowiedzieć zdarzenie czy bajkę, • wymowa dziecka 6 - letniego powinna być już poprawna pod względem artykulacyjnym, • dziecko 7 - letnie powinno prawidłowo mówić pod względem gramatycznym i składniowym.

Pojęcie „ZABURZENIE ROZWOJU MOWY” oznacza, że w procesie nabywania kompetencji językowych – komunikacyjnych występują jakieś odchylenia od normy rozwojowej o znanej lub nie znanej etiologii.

OBJAWOWA KLASYFIKACJA ZABURZEŃ MOWY wg I. Styczek (1979) • zaburzenia egzogenne: wywołane czynnikami środowiskowymi, np. styl wychowawczy, atmosfera rodzinna, wzorzec językowy; • zaburzenia endogenne: wewnątrzpochodne a) dysglosja, b) dyzartria (anatria), c) dyslalia (alalia), d) afazja, e) jąkanie.

ZABURZENIA ENDOGENNE a) dysglosja: zniekształcaniu dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania z powodu nieprawidłowej budowy narządów mowy lub obniżenia słyszalności, b) dyzartria (anatria): zniekształcenie dźwięków mowy bądź niemożność ich wytwarzania z powodu uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne (artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe),

ZABURZENIA ENDOGENNE c) dyslalia (alalia): opóźnienie w przyswajaniu sobie języka wynikające z uszkodzenia struktur korowych lub wolniejszego wykształcania się funkcji pewnych struktur mózgowych; wady wymowy; d) afazja: częściowa lub całkowita utrata znajomości języka bądź jego rozumienia na skutek uszkodzenia struktur korowych; e) jąkanie: zaburzenie płynności mowy, tj. rytmu i tempa, przejawiające się skurczami mięśni artykulacyjnych, fonacyjnych, oddechowych; przyczyny powstawania nie są znane; f) schizofazja: mowa osób mających zaburzenia myślenia spowodowane chorobami psychicznymi.

ZABURZENIA ROZWOJU MOWY 1) alalia złożona: zaburzenia mowy spowodowane organicznym opóźnieniem struktur korowych mózgu, które wystąpiło w okresie prenatalnym, okołoporodowym lub postnatalnym do końca 1 roku życiu; 2) niedokształcenie mowy o typie afazji: zaburzenia spowodowane organicznym uszkodzeniem struktur korowych mózgu, które nastąpiło w okresie rozwoju mowy; 3) afazja dziecięca: zaburzenia mowy spowodowane organicznym uszkodzeniem struktur korowych mózgu, które nastąpiło po zakończeniu procesu rozwoju mowy, tj. po 7 roku życia; (Jastrzębowska, 1999)

OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY według G. Jastrzębowskiej „pojęcie ORM to najogólniejszy termin określający zjawisko występujące u dzieci, polegające na wolniejszym niż u rówieśników wykształcaniu się zdolności ekspresyjnych lub/i percepcyjnych, co powoduje, że dynamika ich rozwoju jest odmienna od normalnej”.

H. Spionek wyróżniła trzy grupy dzieci, u których rozwój mowy przebiega nieprawidłowo: 1) dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem, ale ich wymowa od razu była prawidłowa, 2) dzieci, które zaczęły mówić we właściwym czasie, ale ich wymowa długo była nieprawidłowa, 3) dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem i długo wymawiały nieprawidłowo różne dźwięki.

Gdy mowa dziecka nie rozwinie się do 3 roku życia należy podejrzewać jej opóźniony rozwój (Zaleski, 1993). Przejawy opóźnionego rozwoju mowy: - późniejsze pojawienie się gaworzenia, - późniejsze pojawienie się pierwszych słów, - ubogi zasób słownictwa (biernego i czynnego), - opóźnienie w zakresie gramatycznej budowy zdań, - opóźnienie artykulacji głosek, - przestawianie kolejności głosek i sylab, - opuszczanie sylab i głosek, - przekręcanie wyrazów lub używanie niewłaściwego wyrazu, -uporczywe utrzymywanie się wadliwej wymowy wyrazów. WW. symptomy wpływają na powstanie niepowodzeń szkolnych.

Dwa podstawowe typy opóźnień rozwoju mowy: 1) samoistne opóźnienie rozwoju mowy: SORM 2) niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy: NORM

SAMOISTNE OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY: SORM • występuje u 3 % dzieci, w tym 70 % chłopców; • najczęściej dotyczy opóźnienia mowy czynnej; • występuje u dzieci, które z niewyjaśnionych przyczyn zaczęły mówić później, a dalszy rozwój mowy może przebiegać u nich z trudnościami; • zachowany jest u nich dobry poziom rozumienia mowy; • dziecko prawidłowo słyszy, a jego funkcje intelektualne są w normie; • charakterystycznym objawem jest opóźnienie występowania stadiów rozwoju mowy o ok. 1, 5 – 2 lat;

SAMOISTNE OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY: SORM • O SORM można mówić po wyeliminowaniu głuchoty, upośledzenia rozwoju psychicznego, zaburzeń psychotycznych, afazji rozwojowej. MOŻLIWE PRZYCZYNY: - dziedziczność w linii męskiej, - ogólna niska sprawność motoryczna, - niedojrzałość kinestezy artykulacyjnej, - nieustalona lateralizacja, - wcześniactwo płci męskiej u bliźniąt, - dwujęzyczność, - niska stymulacja środowiska, - stres, choroba szpitalna, - nadmierna opiekuńczość, rodzina nadmiernie wymagająca,

NIESAMOISTNY OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY: NORM • opóźniony rozwój mowy, który towarzyszy innym zaburzeniom rozwojowym / chorobom psychiatrycznym; • najczęściej współwystępuje z upośledzeniem umysłowym; • współwystępuje również: - przy uszkodzeniach mózgu powstałych w okresie prenatalnym, okołoporodowym, postnatalnym; - z upośledzeniem słuchu i głuchotą, z mózgowym porażeniem dziecięcym; - przy niewłaściwie leczonych chorobach metabolicznych (fenyloketonuria, hypotyreoza); - w chorobach neurologicznych i psychicznych, w psychozach, w padaczce, autyzmie, w mutyzmie, w ADHD;

Skutki opóźnienia rozwoju mowy u dzieci w 1 klasie: - mały zasób słów, - trudności w werbalizowaniu myśli, - agramatyzmy (utrzymywanie nieprawidłowej struktury gramatycznej), - trudności z uczeniem się prostych wierszyków na pamięć, - trudności w czytaniu i pisaniu z powodu niedokształceń słuchu fonematycznego, w tym obniżonej analizy i syntezy słuchowej. (Sawa, 1990; Zaleski, 1992, 1993; Jastrzębowska, 1999)

ZABURZENIA W ROZWOJU MOWY A INNE NIEPRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJOWE. Poważne zaburzenia / opóźnienia rozwoju mowy mogą być wywołane przez następujące czynniki: - upośledzenie rozwoju lub uszkodzenie struktur korowych (ośrodków mowy w mózgu), powstałe przed zakończeniem rozwoju mowy, - zaburzenia metabolizmu, - napady padaczkowe, - uszkodzenia narządu słuchu, - niedorozwój umysłowy, - autyzm dziecięcy.

LITERATURA: G. Jastrzębowska (1999). Zakłócenia i zaburzenia rozwoju mowy w: (red. ) T. Gałkowski, G. Jastrzębowska. Logopedia. Pytania i odpowiedzi – podręcznik akademicki. Interdyscyplinarne podstawy logopedii. Opole Uniwersytet Opolski. B. Sawa (1990). Dzieci z zaburzeniami mowy. Warszawa WSi. P. H. Spionek (1981). Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa PWN. T. Zaleski (1992). Opóźniony rozwój mowy. Warszawa PZWL. T. Zaleski (1993). Opóźniony rozwój mowy w: (red. ) T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski. Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. Lublin Wyd. UMCS.