Procesy orientacji w otoczeniu percepcja uwaga pami Elementarne

Procesy orientacji w otoczeniu – percepcja, uwaga, pamięć

Elementarne procesy przetwarzania danych • Percepcja, uwaga i pamięć należą do grupy elementarnych procesów poznawczych. • Procesy elementarne stanowią sekwencję przetwarzania informacji ściśle związaną z odbieraniem, interpretowaniem i gromadzeniem informacji. • PERCEPCJA – zestaw procesów psychicznych, za pomocą których ludzie rozpoznają, organizują, syntetyzują i nadają znaczenie wrażeniom otrzymywanym od bodźców z otoczenia w narządach zmysłów. • UWAGA - poznawcze ogniwo pomiędzy ograniczoną ilością informacji, którymi manipulujemy umysłowo w danym momencie i ogromną ilością informacji dostępnej za pośrednictwem zmysłów, przechowywanych w pamięci i pochodzących z innych procesów poznawczych. • PAMIĘĆ – proces, za pomocą którego człowiek sięga do wiedzy z przeszłości, w celu wykorzystania jej w teraźniejszości; zestaw dynamicznych procesów powiązanych z przechowywaniem i wydobywaniem informacji.

Procesy percepcji • Percepcja (spostrzeganie) - w wąskim znaczeniu – odbiór wrażeń zmysłowych • W szerokim znaczeniu - rejestracja (uchwycenie) przedmiotów i zdarzeń środowiska zewnętrznego - odbiór wrażeń, percepcja identyfikacja i rozpoznawanie oraz organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych w celu zrozumienia otoczenia, jak i przygotowanie do reakcji. • Spostrzeżenie jest nie tylko rezultatem analizy percepcyjnej, ale także analizy znaczenia emocjonalnego • Procesy dół – góra: analiza informacji ze zmysłów, na końcu interpretacja w oparciu o pamięć • Procesy góra – dół: przy niepełnych inf. sensorycznych największa rolę odgrywają procesy pamięci (wyszukiwanie figur ukrytych w tle)

Doświadczanie świata zewnętrznego • Wzrok: obraz - fizyczny przedmiot w świecie zewnętrznym (bodziec dystalny) tworzony na siatkówce oka (bodziec proksymalny) • Słuch - trzy wymiary psychologiczne: • Wysokość dźwięku: wyznaczana przez jego częstotliwość • Głośność: fizyczna intensywność dźwięku (duża vs mała amplituda) • Barwa dźwięku (tembr) składniki złożonej fali (np. dźwięki fortepianu a dźwięk fletu) • Węch: odczuwanie i rozróżnianie molekuł zapachowych • Potężny pośrednik w aktywnym porozumiewaniu się: feromony • Smak: podczas jedzenia smak i zapach działają razem • Słodki, gorzki, kwaśny i słony • Umami (MSG) • Dotyk i wrażenia skórne • Wrażenia nacisku, ciepła i zimna

Doświadczanie świata zewnętrznego • Zmysł równowagi: ukierunkowanie w stosunku do siły przyciągania ziemskiego • Receptory równowagi znajdują się w uchu wewnętrznym • Utratę zmysłu równowagi można częściowo kompensować posługując się zmysłem wzroku • Choroba lokomocyjna: sygnały pochodzące z układu wzrokowego wchodzą w konflikt z sygnałami pochodzącymi ze zmysłu równowagi • Zmysł kinestetyczny: informacja zwrotna o tym, co robi ciało w trakcie aktywności motorycznej np. chwytanie kamienia (dotyk); stwierdzenie, że jest to duży kamień powoduje napięcie mięśni • Receptory w stawach • Receptory w mięśniach i ścięgnach • Ból: reakcja organizmu na działanie bodźców szkodliwych • Sieć włókien zmysłu bólu pokrywa całe ciało • Czy stan psychiczny może wpływać na odczuwaną intensywność bólu?

Organizacja percepcji (np. jak wygląda ten przedmiot? ) • Integrowanie dochodzących danych z wcześniejszą wiedzą na temat świata • Stworzenie umysłowej reprezentacji bodźca, np. • Procesy organizowania wzrokowego dostarczają oszacowania wielkości obiektu, kształtu, ruchu, itd. • Te działania umysłu zazwyczaj zachodzą bez udziału świadomości • Procesy uwagi (koncentracja świadomości na pewnym obszarze informacji dostępnych percepcji): • Selekcja ukierunkowana na cel– odzwierciedla wybory obiektów, na które jednostka chce zwrócić uwagę ze względu na własne cele (czekoladki w złotych papierkach) • Pochwycenie przez bodziec - pająk na ścianie (może być silniejsze od selekcji ukierunkowanej na cel) • Procesy organizujące – psychologia postaci

Zasady grupowania percepcyjnego - Gestalt • Zjawiska psychologiczne to zorganizowane, ustrukturalizowane całości, a nie elementy otoczenia • Gestalt – postać, całość, konfiguracja, istota § Prawa percepcji w teorii Gestalt: składanie kawałków świata we właściwy sposób: Prawo bliskości, Prawo podobieństwa, Prawo ciągłości, Prawo domykania, Prawo wspólnego losu

Percepcja wg psychologii postaci (Gestalt) • Zasady organizowania materiału wzrokowego: • Pregnancja – postrzeganie zbioru bodźców, w taki sposób, który najprościej organizuje je jako stabilną i spójna całość. • Figura – tło – w spostrzeganiu niektóre obiekty zdają się wyodrębniać, stanowiąc wyrazistą figurę, a część pola cofa się tworząc tło. • Bliskość – tendencja do spostrzegania bodźców będących blisko, jako stanowiących spójne grupy i całości. • Podobieństwo – tendencja do grupowania obiektów na podstawie podobieństwa. • Ciągłość – tendencja do spostrzegania kształtów i obiektów, jako łagodnie zmieniających się i ciągłych, a nie przerywanych i gwałtownie zmieniających kształt. • Zamknięcie – percepcyjny mechanizm zamykania czy uzupełniania obiektów, które w rzeczywistości nie są zamknięte. • Symetria – skłonność do postrzegania obiektów, jako lustrzanych odbić, mniej więcej w części środkowej.

Prymat całości nad częściami

Koncepcja figury i tła 10

Wpływ kontekstu na spostrzeganie Złudzenie Zoellnera Złudzenie Müllera-Lyera

Uwaga jako proces poznawczy • Uwaga (definicja) to zdolność do koncentracji na jednym zadaniu pomimo działania bodźców dystrakcyjnych • Pozwala dokładniej rejestrować pewne aspekty otoczenia • Umożliwia uczenie się • Pozwala na szybkie reagowanie • Funkcje uwagi: • Selektywność – zdolność wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji czy ciągu myśli, kosztem innych • Czujność – zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowanie pozostałych bodźców, zwanych szumem • Przeszukiwanie – proces aktywny (w przeciwieństwie do czujności), polegający na systematycznym badaniu pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium • Kontrola myśli jednoczesnych np. teoria zasobów uwagi (D. Kahneman) • Właściwości bodźca ogniskowania uwagi: • wyrazistość, • intensywność, • nowość • Kontekst, w jakim występuje bodziec

Uwaga mimowolna, dowolna, wtórna • Uwaga mimowolna - zależna od siły i wielkości działających bodźców. • • • wrodzona reakcja na bodźce nowe i nieznane ich pojawienie hamuje wykonywanie innych czynności w danej chwili. Uwaga mimowolna jest formą odruchu orientacyjnego. • Uwaga dowolna – celowe ukierunkowanie na wykonanie określonego zadania. • • wymaga świadomego działania i wysiłku woli. przydatna w warunkach działania dystraktorów • Uwaga wtórna – polegająca na utrzymaniu uwagi na jakimś zadaniu przez włączenie się zainteresowań • • • § § § nie wymaga dodatkowego wysiłku inne uboczne bodźce nie stanowią źródła zakłóceń Posiada ona właściwości mimowolności i dowolności Przetwarzanie automatyczne Nie angażuje świadomości Małe zapotrzebowanie na zasoby uwagi Ma charakter równoległy Duża szybkość Zadania dobrze znane i łatwe Wykorzystuje proste procesy poznawcze § § § Przetwarzanie kontrolowane Angażuje świadomość Duże zapotrzebowanie na zasoby uwagi Ma charakter sekwencyjny Mała szybkość Zadania nowe i trudne Wykorzystuje złożone procesy poznawcze

TRZY PROCESY PAMIĘCIOWE 1. Kodowanie – wprowadzenie informacji do pamięci 2. Przechowywanie – utrzymanie w pamięci zakodowanego materiału 3. Wydobywanie – odzyskiwanie przechowywanej informacji

WYKORZYSTANIE PAMIĘCI • JAWNE – świadome procesy poznawcze mające na celu wydobycie lub zakodowanie informacji • UTAJONE – procesy poznawcze przebiegające bez świadomych wysiłków w celu zakodowania lub wydobycia informacji • DEKLARATYWNE – to co wiem: pamięć informacji • PROCEDURALNE – pamięć tego, jak robi się różne rzeczy

NIETRWAŁE SPOSOBY WYKORZYSTANIA PAMIĘCI • Pamięć ikoniczna – system pamięci doznań wzrokowych, przechowywanych w pamięci przez bardzo krótki czas • Ikona (pamięć wzrokowa) trwa około ½ sekundy • Pomięć ikoniczna jest pojemna • Nie jest tożsama z “pamięcią fotograficzną” • Pamięć krótkotrwała – mechanizm do skupiania nowych zasobów poznawczych i wydobywania informacji z pamięci długotrwałej • Pojemność pamięci krótkotrwałej jest ograniczona – wymusza koncentrację uwagi • Wzmacnianie kodowania informacji w pamięci krótkotrwałej: powtarzanie i porcjowanie • Pamięć operacyjna – procesy poznawcze wykorzystywane do wykonywania różnych zadań np. rozumowanie i rozumienie języka • Pomaga utrzymać psychologiczną teraźniejszość • Służy jako kanał dla informacji płynącej “z” i “do” pamięci długotrwałej

PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA • Magazyn dowiadczeń danej osoby na temat świata i jej samej • Procesy poznawcze związane z przechowywaniem informacji, do których można mieć dostęp w dowolnym czasie • Wszystko to, co zostało przyswojone przez pamięć sensoryczną i krótkotrwałą

WYDOBYWANIE INFORMACJI Z PAMIĘCI • Wspomnienia są odnajdywane dzięki wykorzystaniu wskazówek do wydobywania tj. bodźców dostępnych w trakcie poszukiwania określonej informacji (wspomnienia) • Odtwarzanie – reprodukowanie wcześniej prezentowanej informacji (np. pamięciowy opis cech) • Rozpoznawanie – uświadomienie sobie, rozpoznanie, słyszanego lub widzianego wcześniej bodźca (pokazanie zdjęć np. domniemanych przestępców) • Wpływ kontekstu na pamięć: specyficzność kodowania

ZAPOMINANIE: DLACZEGO ZAPOMINAMY? • Badania Hermana Ebbinghausa • Interferencja – krótkie doświadczenia współzawodniczące ze sobą powodujące słabsze zapamiętywanie bodźców; • interferencja proaktywna: informacja nabyta wcześniej utrudnia przyswajanie nowej informacji • interferencja retroaktywna: nabywanie nowej informacji utrudnia odtwarzanie starej • Jak możemy usprawnić zapamiętywanie? • wzbogacenie kodowania informacji (elaboratywne powtarzanie) • mnemotechniki

WIEDZA ZORGANIZOWANA: STRUKTURY PAMIĘCIOWE • Najbardziej podstawowa umiejętność: umiejętność kategoryzowania indywidualnych doświadczeń • Pojęcia – reprezentują sumaryczną jednostkę doświadczeń ze światem; umysłowe reprezentacje tworzonych kategorii, np. pies, dom, gra w karty, prawda, mądrzejszy • Niektóre egzemplarze danej kategorii są mniej lub bardziej typowe dla tej kategorii • Który egzemplarz będzie bardziej typowy dla kategorii ptak? Struś czy wróbel?