Pocztki socjologii prawa Wykad II Pocztkowo socjologia okazywaa

Początki socjologii prawa Wykład II

Początkowo socjologia okazywała obojętny, a nawet niechętny stosunek do zagadnień prawnych: Ø Auguste Comte (1798– 1856): prawo jest emanacją metafizycznego stadium rozwoju społeczeństwa. Wraz z osiągnięciem przez społeczeństwo stadium pozytywnego(naukowego) prawo po prostu zaniknie. Socjologia nie ma więc zbyt wielu powodów, aby się prawem zajmować. Ø Karol Marks był przeświadczony, że zniesienie w wyniku proletariackiej rewolucji klas i państwa doprowadzi do obumarcia prawa, które w dotychczasowej historii ludzkości było narzędziem klasowego ucisku i wyzysku. Prawo stanowiło dla niego część „nadbudowy” burżuazyjnego porządku społecznego. Traktował je jako instrument panowania klasowego i zarazem jako przejaw tego panowania. Ø Leon Petrażycki zakładał, że kiedy prawo i moralność spełnią w odległej przyszłości swoją misję adaptacyjną i edukacyjną, wówczas staną się zbyteczne w regulowaniu stosunków międzyludzkich. Ø Jewgienij Paszukanis usiłował połączyć wizję Petrażyckiego z tezami Marksa.

Ø Herbert Spencer ((1820– 1903) prawo to niewiele więcej niż „ustabilizowana forma zwyczaju”(hardened form of custom), która rozwijasię zgodnie z zasadą zróżnicowania i integracji zbiorowości społecznych. Ø Michelangelo Vaccaro 1854– 1937): pierwsza systematyczna próba zastosowania teorii darwinizmu do problematyki prawnej Socjologiczne podstawy prawa i państwa (1898 wydanie francuskie). Ø prawo jest czynnikiem adaptacji ludzi do środowiska społecznego, grupy lepiej zorganizowane, także pod względem prawnym, mają w trwającej nieustannie walce o byt większą szansę przeżycia. Ø koniec XIX wieku: okres rozwoju psychologicznego podejścia do prawa i zagadnień życia społecznego. Lester Frank Ward (1841– 1913) jeden z „ojców” amerykańskiej socjologii (Dynamic Sociology): prawo, a ściślej prawodawstwo, to seria wynalazków, których celem jest modyfikowanie skutków „rzeczywistych praw” działających w społeczeństwie. „Kompulsyw nalegislacja” powinna zostać zastąpiona przez „pobudzającą legislację” (attractive legislation), uwzględniającą wrodzone popędy człowieka.

Ø Edward Alsworth Ross (1866– 1951) w 1897 r. w American Journal of Sociology scharakteryzował prawo jako najbardziej wyspecjalizowaną maszynerię kontroli społecznej, którą od wieków posługują się ludzie. Ø William Graham Sumner (1840– 1910) w wielkiej monografii Folkways nie tylko wprowadził pojęcie grupy własnej (in group) i grupy obcej (out group), lecz także opisał zjawiska prawne jakie powstają na tle tworzenia się i oddziaływania praktyk życia codziennego. Sumner podkreślał, że prawo jest jednym z czynników „społecznej regulacji zachowania”. Ø Franklin Henry Giddings (1855– 1931). W Principles of Sociology (1896) podkreśla, że przymus społeczny, w tym także prawny, jest głównym czynnikiem każdej organizacji społecznej.

Prawnicy odkrywają socjologię Ø Georg Jellinek (1851– 1911) naukę o państwie podzielił na dwa działy: 1) społeczną naukę o państwie, która rozpatruje państwo jako zjawisko społeczne; 2) naukę o prawie państwowym opisującą państwo jako instytucję prawną. Charakteryzując porządek prawny wyróżnił trzy jego aspekty: jurydyczny, socjologiczny i etyczny. >Leon Duguit (1859– 1928), stosując socjologiczną terminologię Durkheima, usiłował wyjaśnić zjawiska prawne przez odwoływanie się do idei solidarności. Ø Enrico Ferri (1856– 1929), jeden z głównych przedstawicieli tzw. antropologicznej szkoły prawa karnego Ø Rudolf von Ihering (1818– 1892), prekursor solidaryzmu, sformułował tzw. teorię interesu. każdy człowiek kieruje się własnym interesem, co wyraża się w unikaniu przykrości i dążeniu do przyjemności. Ponieważ w społeczeństwie istnieją grupy mające odmienne interesy, to prawo powinno je uwzględniać wprowadzając rozwiązania ugodowe. Celem prawa jest ochrona interesów jednostki i społeczeństwa oraz rozstrzyganie sytuacji konfliktowych. Zmienność prawa wynika stąd, że zmieniają się interesy ludzi. > Otto von Gierke (1841– 1921) — lider niemieckiej szkoły historyków prawa, zwolennik prawa zwyczajowego jako podstawy prawodawstwa.

> powstanie na początku XXwieku szkoły „wolnego prawa”. Przeciwstawiała się ona formalizmowi tradycyjnej jurysprudencji. W 1906 r. pod pseudonimem Gnaeus Flavius ukazała się książka Hermanna Kantorowicza (1877– 1940) Der Kampf um die Rechtswissenschaft. Badanie prawa jako „sumy stosunków społecznych”. Ø pierwszą monografią, która w tytule ma nazwę „socjologia prawa”, jest książka austriackiego prawnika Eugena Ehrlicha (1862– 1922) Soziologie des Rechts. Z tego powodu Ehrlich jest często nazywany „prekursorem”, a nawet „twórcą” lub„ ojcem”, socjologii prawa. Ø socjologiczna jurysprudencja Roscoe Pound (1870– 1964), w latach 1910– 1947 profesora Harvard University. W 1911– – 1912 r. ukazał się artykuł The Scope and Purpose of Sociological Jurisprudence, „Harvard Law Review” 1911 – 1912, nr 24– 25, s. 489– 516. Zadaniem socjologicznej jurysprudencji powinno być zwracanie większej uwagi na to, jak prawo działa, a nie na to, jakie abstrakcyjne treści zawiera oraz podkreślanie celów społecznych, którym prawo służy, nie zaś skupianie się na roli, jaką pełnią sankcje prawne. Pound jest także autorem znanego przeciwstawienia: „prawo w książkach i prawo w działaniu.

Karl Nickerson Llewellyn (główny przedstawiciel realizmu prawnego); program„ rewolty przeciw formalizmowi”. 1949 Law and the Social Sciences—Especially Sociology „American Sociological Review” 1949, vol. 14, nr 4, s. 451– 46 Ø prawo, jego zdaniem, jest w ciągłym ruchu (law in flux); Ø należy więc badać zachowania osób urzędowych — „sztabu prawnego”, głównie sędziów, ustawodawców i adwokatów, należy przewidywać te zachowania i badać determinanty decyzji prawnych w postaci poglądów politycznych, religijnych, obyczajowych, rasowych itp. Ø prawo to najważniejszy czynnik integracji społecznej; Ø skuteczność prawa wyraża się w reakcji członków społeczeństwa na decyzje sztabu prawnego; Ø prawo powstaje na dwa sposoby: 1/ „uogólnienie ilościowe”. Ma on miejsce wtedy, gdy w społeczeństwie utrwaliła się pewna określona reakcja na zakłócenia w życiu społecznym i sztab prawny uznaje tę regularność reakcji za regułę prawnie wiążącą. 2/ „uogólnienie jakościowe”. Ma ono miejsce wtedy, gdy nie wytworzyła się jeszcze względna regularność reakcji na sytuację zakłócenia, lecz sztab prawny tworzy w drodze precedensu nową regułę, za którą stoi jego autorytet a nie dominujące w społeczeństwie przeświadczenie.

Emil Durkheim (1858 -1917) 1893 O podziale pracy społecznej 1895 Zasady metody socjologicznej 1897 Samobójstwo 1912 Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii 1898 zakłada L’Anne Sociologique (Rocznik Socjologiczny) stały dział: Socjologia moralności i prawa: Prawo i moralność; Systemy prawne i moralne; Prawo własności, zobowiązania; Prawo karne; Organizacja sądownictwa, procedura; Prawo międzynarodowe, moralność międzynarodowa.

Socjologizm Ø socjologiczny naturalizm: zjawiska społeczne podlegają prawom przyrody, mają jednocześnie swoiste właściwości. Ø swoistość rzeczywistości społecznej: wiedza o rzeczywistości społecznej nie może być wyprowadzana z wiedzy o życiu poszczególnych jednostek. Ø autonomia i samowystarczalność socjologii: socjologia jako nauka niezależna (przede wszystkim od psychologii) Ø socjologia to podstawowa nauka społeczna Ø porzucenie ewolucjonizmu na rzecz badań porównawczych

Socjologia to nauka o faktach społecznych „Faktem społecznym jest wszelki sposób postępowania, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; albo inaczej taki, który jest w społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji”. (Zasady metody socjologicznej) Fakty społeczne: 1/ materialne: np. prawo, architektura; 2/ niematerialne: normy i wartości (kultura); moralność, świadomość zbiorowa, wyobrażenia zbiorowe. Fakty społeczne: fakty prawne, religijne, moralne, obyczajowe; moda; samobójstwo, małżeństwo, prokreacja, język. Cechy faktów społecznych: Ø zewnętrzność Ø przymus

Koncepcja człowieka rozdwojonego Dwie sfery życia człowieka: 1/ biologiczna: jednostkowe wrażenia i doznania; 2/ społeczna: to, co łączy człowieka z innymi; stałe i powszechne: prawo, religia, moralność, myślenie pojęciowe. Koncepcja antyindywidualistyczna: Ø społeczeństwo nie jest prostą sumą jednostek Ø posiada własną rzeczywistość Ø istnieje świadomość zbiorowa; jej przejawy: kodeksy prawne, normy etyczne, dogmaty religijne

Prawo jako „rzecz społeczna”: od innych faktów społecznych różni je typ sankcji. „Wszędzie tam gdzie życie społeczne istnieje trwale, w nieunikniony sposób zmierza do przybrania określonej formy i do zorganizowania się, a prawo to nic innego niż ta organizacja i jej najbardziej trwałe i określone właściwości. Ogólne życie społeczeństwa nie może rozszerzyć się w jakimś punkcie w taki sposób, aby równocześnie i to w tym samym stosunku nie rozszerzyło się życie prawne. A zatem możemy być pewni, że w prawie znajdziemy odbicie wszystkich zasadniczych odmian solidarności społecznej” – O podziale pracy społecznej, Warszawa 1999, s. 95. „Prawo nadaje nam uprawnienia i podporządkowuje nas obowiązkom jako wywodzącym się z aktu naszej woli. W pewnych wypadkach możemy zrezygnować z uprawnień lub pozbyć się obowiązków. Niemniej jedne i drugie stanowią normalny typ uprawnień i obowiązków dotyczących danej okoliczności, i trzeba specjalnej czynności, aby to zmienić" (s. 274). Dla prawa charakterystyczne jest to, że odtwarza i wyraża formy (typy) solidarności społecznej, różnym bowiem rodzajom prawa odpowiadają odmienne rodzaje solidarności. Podstawą prawa jako takiego są według Durkheima obyczaje.

Ø „Każde społeczeństwo opiera się na moralności„. Ø „Każdemu zbiorowi norm prawnych towarzyszy zbiór norm czysto moralnych”. Ø Mają one charakter nakazowy i zmuszają jednostkę do działania nie zawsze zgodnego z jej własnymi celami i interesami. Dwa rodzaje prawa (w zależności od rodzaju sankcji): 1/ represyjne: prawo karne; nieznajomość takiego prawa nikogo nie usprawiedliwia; istnieje w świadomości społeczeństwa; 2/ restytucyjne: przywrócenie stanu rzeczy, jaki istniał przed naruszeniem prawa. Ø negatywne: relacje miedzy człowiekiem a rzeczą (prawo własności, prawo spadkowe) Ø pozytywne (kooperacyjne): współdziałanie między ludźmi (prawo pracy, prawo zobowiązań, handlowe, administracyjne, konstytucyjne, rodzinne, procesowe).

Typom prawa odpowiadają typy solidarności społecznej (typy organizacji społecznej): 1/ solidarność mechaniczna: społeczeństwa o przewadze prawa represyjnego. Ø przestępstwo to zerwanie więzi solidarności mechanicznej Ø świadomość zbiorowa ponad świadomością indywidualną Ø moralnie słuszne całkowite uczestnictwo w życiu zbiorowym Ø dominacja religii Ø tradycjonalizm 2/ solidarność organiczna: społeczeństwa zróżnicowane; przewaga prawa restytucyjnego. Ewolucja społeczeństw: od prawa represyjnego do prawa restytucyjnego. Zakłócenia ewolucji: anomia; stan „moralnej próżni”. Jednostki nie są w stanie same sobie poradzić > zachowania dewiacyjne; wzrastająca liczba samobójstw.

Typy samobójstw: 1/ egoistyczne: jednostki odosobnione od grupy i społeczeństwa; słaba integracja społeczna, poczucie utraty sensu życia; 2/ anomiczne: nagła dezorganizacja życia społecznego: 3/ altruistyczne: nadmierny związek jednostki z grupą społeczną; zbyt mocna socjalizacja; 4/ fatalistyczne: wynik nadmiernej regulacji i kontroli społecznej. Prawo samobójstw: liczba samobójstw zmienia się w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do stopnia spójności grupy społecznej, do której należy jednostka.

1900 Deux lois de I'evolution penale (Two laws of Penal Evolution 1969; Dwie prawidłowości ewolucji karnej) Ø rola państwa i władzy państwowej w oddziaływaniu na podział pracy i prawo Ø teza: toku rozwoju historycznego sankcje karne zmieniają się pod względem jakościowym i ilościowym Ø prawidłowość zmiany jakościowej prawa głosi, że: „Surowość kar prawnych jest tym większa, im mniej rozwinięte jest społeczeństwo i im bardziej władza centralna ma charakter absolutny". O tym, jaki jest stopień rozwoju społeczeństw, decyduje jego złożoność, skala jego wewnętrznego zorganizowania. Na ewolucję sankcji karnych wywiera więc wpływ nie tylko charakter społeczeństwa, tj. stopień jego rozwoju (wewnętrzne zorganizowanie i zróżnicowanie), lecz także forma rządu.

Druga prawidłowość - zmiany ilościowej prawa głosi: „Kary dotyczące ograniczenia wolności i sama wolność zmieniają się w czasie i mają tendencję, by coraz bardziej stawać się normalnym środkiem represji”. W prymitywnych społeczeństwach niemal zupełnie były znane więzienia, a w nowoczesnych kara śmierci jest stosowana coraz rzadziej. Stopniowo cała dziedzina karania sprowadza się do pozbawiania wolności na pewien czas lub na całe życie.

Intensywność kar jest tym większa, im mniej zorganizowane (złożone) jest społeczeństwo. Czyny uznawane za kryminalne we wszystkich znanych społeczeństwach można podzielić na dwie podstawowe kategorie: 1) wymierzone przeciwko „rzeczy zbiorowej" (rzeczywistej lub wyobrażonej, idealnej), to jest przeciwko władzy publicznej, obyczajom, tradycji czy religii; „przestępczość o charakterze religijnym”; 2) wymierzone przeciwko jednostce (morderstwa, kradzieże, gwałty, oszustwa); przestępczość ludzi (human criminality). Z biegiem czasu stopniowo zanikają więc religijne formy przestępczości, a wraz z nimi surowe represje karne.

Øprawo jest stałym czynnikiem organizacji życia społecznego i że zmienia się ono wraz ze zmianą prawa, Øprzekonania, które w systemie społecznym zyskują status przekonań podstawowych, zostają przekształcone w zasady i normy prawne; Øprzestępstwo i zbrodnia są zjawiskami powszechnymi, występują bowiem „(. . . ) we wszystkich społeczeństwach wszelkich typów” Øprzyczyny przestępczości tkwią w samym społeczeństwie;

Ødewiacja wyznacza granicę między zachowaniami aprobowanymi społecznie a tymi, które spotykają się z dezaprobatą; Øprawo dzięki odpowiedniej kodyfikacji może wzmacniać przekonania moralne ludzi i tym samym osłabiać skłonności do działań dewiacyjnych Økoncepcja anomii wyjaśnia etiologię przestępczości; Ømonizm społeczny i prawny (istnieje tylko prawo państwowe); Øw późniejszym okresie twórczości Durkheim nie odwoływał się już do prawa jako wskaźnika integracji społecznej ani nie posługiwał się rozróżnieniem prawa na prawo represyjne i prawo kooperacyjne; Øczynnikiem unifikującym wartości społeczne są przeżycia wolności i godności jednostki ludzkiej oraz kult indywidualizmu.

1908: Leon Petrażycki, Wstęp do nauki prawa i moralności (j. ros. )

Leon Petrażycki: psychologizm prawniczy Ø prawo nie jest jedynie zbiorem nakazów i zakazów chronionych przymusem państwowym (taki pogląd to „absolutny idiotyzm prawny”) Ø zdecydowanie przeciwstawiał się pozytywizmowi prawniczemu, który identyfikował Rechtsstadt (państwo prawne) z każdym państwem przestrzegającym swoich własnych praw, niezależnie od tego, co one stanowią; Ø w istocie prawo jest ponad państwem, a nie odwrotnie. Określenie prawa jako czegoś zewnętrznego wobec człowieka, uznawanie, że uprawnienia i obowiązki są ludziom narzucone przez „Naturę”, „Rozum”, „Ducha Narodu” czy „Państwo”, to tworzenie emocjonalnych fantazmatów, fikcji i abstrakcji; Ø zjawiska prawne istnieją niezależnie od państwa, niezależnie od takiej czy innej organizacji politycznej, gospodarczej czy społecznej posługującej się przymusem i wydającej rozkazy. Aby w naszym umyśle zrodziło się przekonanie, że jesteśmy do czegoś uprawnieni, inni zaś ludzie mają obowiązek nasze uprawnienie respektować, nie musi istnieć władza państwowa.

Ø prymat prawa nad moralnością Ø w porównaniu z moralnością przeżycia prawne silniej oddziałują na psychikę i zachowania człowieka Ø moralność jest pasywna, kształtuje przede wszystkim poczucie obowiązku, świadomość, że pewnym regułom należy się posłuch Ø prawo natomiast rozbudowuje w ludziach poczucie własnych uprawnień, kreuje człowiekaobywatela zdającego sobie sprawę z własnej godności i ceniącego swoją wolność. Prawo jest przeto społecznie cenniejsze niż moralność, odgrywa ważniejszą rolę w kształtowaniu postaw i zachowań ludzi w skali masowej

Uniwersalne tendencje w rozwoju prawa: 1/ w miarę historycznego rozwoju następuje wzrost wymagań prawnych, prawo żąda od ludzi coraz większej ilości zachowań społecznie racjonalnych; 2/ zmieniają się pobudki postępowania, do których odwołuje się prawo. Stopniowo apeluje ono do coraz wyższych, szlachetniejszych, bardziej altruistycznych motywacji ludzi. Przykładem jest choćby zmiana pobudek nakłaniających do pracy: od motywów strachu wobec przymusu i surowych kar, łącznie z karą śmierci, do poczucia obowiązku, że należy pracować dla wspólnego dobra. 3/ zmniejsza się presja motywacyjna prawa. Wraz z rozwojem społecznym surowe sankcje karne są zastępowane przez sankcje coraz łagodniejsze.

Ø realnością prawa są przeżycia psychiczne ludzi; Ø w dziedzinie badania prawa pierwszorzędną rolę odgrywa nauka psychologii; Ø aby zrozumieć istotę prawa (a także moralności) należy najpierw ustalić, jakie motywy (pobudki) kierują postępowaniem ludzi. Ø Motywami tymi są specyficzne przeżycia poznawczo-popędowe czyli emocje (impulsje). Ø Prawo istnieje w psychice człowieka jako swoiste przeżycie imperatywno-atrybutywne (nakazująco-przydzielające). Ø Jeśli jakieś reguły są przeżywane jako zobowiązanie jednej strony (moje lub innej osoby/osób) oraz uprawnione roszczenie drugiej strony (moje lub innej osoby/osób), to ma się do czynienia z prawem, z regułami prawnymi. Ø Przeżycia imperatywno-atrybutywne różnią się międzysobątym, żeodwołująsiędoodmiennychfaktównormatywnych (kodeksów, ustaw, zwyczajów, rozporządzeńwładzkościelnych, statutóworganizacji, poczuciasłuszności, sprawiedliwoś ciitp. ). Wzwiązku z tym Petrażycki podzielił prawo na kilka kategorii; cztery podstawowe to prawo pozytywne (jego podstawą są jakieś ustanowione fakty normatywne), prawointuicyjne(jegopodstawąjestpoczuciesłuszności), prawooficjalne(czyliuznawaneprzezwładzepańs twowe)iprawo nieoficjalne (czyli nieuznawane przez władze państwowe). Świadomość obowiązku prawnego, dowodzi Petrażycki

Ø Przeżycia imperatywno-atrybutywne różnią się między sobą tym, że odwołują się do odmiennych faktów normatywnych (kodeksów, ustaw, zwyczajów, rozporządzeń władz kościelnych, statutów organizacji, poczucia słuszności, sprawiedliwości itp. ). Ø W związku z tym Petrażycki podzielił prawo na kilka kategorii; cztery podstawowe to: 1/ prawo pozytywne (jego podstawą są jakieś ustanowione fakty normatywne), 2/ prawo intuicyjne (jego podstawą jest poczucie słuszności), 3/ prawo oficjalne (czyli uznawane przez władze państwowe), 4/ prawo nieoficjalne (czyli nieuznawane przez władze państwowe). Kulturowy i cywilizacyjny postęp społeczny, w którym prawo odgrywa kluczową rolę, może zostać przyspieszony i zracjonalizowany, dzięki naukowej polityce prawa.

Socjologia prawa w Polsce: uczniowie L. Petrażyckiego Jerzy Lande (1896 -1954) Prace: Norma a zjawisko prawne (1925) Sprawa teorii prawa (1933) O ocenach (1948) Nauka o normie prawnej (1953 -1954) Próby powiązania teorii L. Petrażyckiego i H. Kelsena. Teoria prawa składa się z dwóch części 1/realistycznej (społecznej) 2/ analitycznej. Metody badania prawa: socjologiczna i analityczna.

Henryk Piętka (1900 -1959) Eugeniusz Jarra (1881 -1973) Pierwszy w Polsce wykładowca socjologii prawa 1935/1936 SGH Warszawa. Próba powiązania teorii L. Petrażyckiego z pozytywizmem prawniczym. Prace: Przedmiot i metoda socjologii prawa 1933 Wstęp do nauki prawa 1947 Teoria prawa 1947 Socjologia 1949 Dla socjologii prawa właściwa jest metoda socjologiczno-psychologiczna.

Czesław Znamierowski (1888 -1967) Podstawowe pojęcia teorii prawa, cz. I. Układ prawny i norma prawna, Poznań–Warszawa–Toruń 1924 Elita i demokracja, Poznań 1928 Podstawowe pojęcia teorii prawa, cz. II. Prolegomena do nauki o państwie, Warszawa 1930 Wiadomości elementarne o państwie, Warszawa 1934 O naprawie studiów prawniczych, Warszawa 1938 Oceny i normy, Warszawa 1957 Wina i odpowiedzialność, Warszawa 1957 Zasady i kierunki etyki, Warszawa 1957 O małżeństwie, Warszawa 1958 Rozważania wstępne do nauki o moralności i prawie, Warszawa 1964 Szkoła prawa. Rozważania o państwie, Warszawa 1988 Elita, ustrój, demokracja. Pisma Wybrane, Warszawa 2001

Eugen Ehrlich (1862 -1922) 1913 Grundlegung der Soziologie des Rechts. > prawo, podobnie jak zjawiska religijne, obyczajowe czy moralne jest przede wszystkim częścią rzeczywistości społecznej i przez nią jest uwarunkowane. Ø rozwój prawa nie zależy ani od legislacji, ani od decyzji sądowych, lecz przede wszystkim od stosunków społecznych. Ø Prawem są nie tylko przepisy prawne zawarte w kodeksach, ustawach, rozporządzeniach i innych podobnych regulacjach ustanowionych przez upoważnione do tego organy państwowe, lecz nade wszystko reguły porządku społecznego, z których część jest uznawana przez oficjalne prawo, a część nieuznawana. Ø przepisy prawne są w istocie instrukcją skierowaną do sądu i urzędników administracyjnych, która mówi o tym, jaka powinna zostać podjęta decyzja w danej kwestii prawnej.

Socjologia prawa w Polsce po II wojnie światowej

Adam Podgórecki 1962 Socjologia Prawa 1971 Zarys socjologii prawa Ø socjologia prawa dąży do poznania rzeczywistości społecznej w takim zakresie, w jakim została ona stworzona przez obowiązujące prawo Ø socjologia prawa bada prawo w działaniu (jakie zmiany społeczne wywołuje prawo, jaki jest zakres tych zmian; kiedy są skuteczne) Ø zajmuje się społecznym działaniem prawa, by formułować rekomendacje socjotechniczne Ø obserwacje socjologii prawa powinny być przydatne do wdrożenia w praktyce społecznej Ø socjologia prawa usiłuje opisać empirycznie rzeczywistość społeczną, co umożliwia jej lepsze poznanie Ø socjologia prawa powinna zastąpić teorię państwa i prawa

Ważne prace polskiej socjologii prawa lat 60 -tych XX w. 1967 Maria Borucka-Arctowa O społecznym działaniu prawa 1966 Adam Podgórecki Prestiż prawa; 1969 Patologia życia społecznego 1965 Jakub Górski Rozwód. Studium socjologiczno-prawne 1961 Anna Turska Poczucie prawne a świadomość prawna 1970 Zygmunt Ziembiński Rola badań socjologiczno-prawnych dla teorii prawa i szczegółowych nauk prawnych 1965 Franciszek Studnicki Przepływ wiadomości o normach prawnych 1965 Stanisław Ehrlich O tak zwanej dogmatyce prawa – pisma polemiczne z zakresu metodologii prawa 1967 Jerzy Wróblewski Socjologia prawa a prawoznawstwo 1963 Kazimierz Opałek, Jerzy Wróblewski Współczesna teoria i socjologia prawa w Stanach Zjednoczonych

1965 Zakład Socjologii Norm i Patologii Społecznej, Instytut socjologii UW, Adam Podgórecki 1968 pierwsza Katedra Socjologii Prawa, Wydział Prawa i Administracji UJ, Maria Borucka. Arctowa Lata 70 -te XX wieku: kolejne zakłady socjologii prawa Kolejne prace: 1975 Zygmunt Ziembiński Socjologia prawa jako nauka prawna 1978 Maria Borucka-Arctowa (red. ), Poglądy społeczeństwa polskiego na stosowanie prawa od 1989 Elementy socjologii prawa. Wybór tekstów (5 tomów)

1994 Anna Gryniuk Przymus prawny. Studium socjologiczno-prawne 1998 Adam Podgórecki Socjologiczna teoria prawa. Podręczniki: 2000 Kazimierz Frieske Socjologia prawa 2000 Antoni Pieniążek, Małgorzata Stefaniuk

Max Weber (1864 -1920) przedstawiciel metodologicznego antypozytywizmu, (nauki społeczne powinny się opierać na swoistej metodologii, opartej na rozumieniu (niem. Verstehen) i konstruowaniu typów idealnych). Najważniejsze prace: Podział władzy we wspólnocie: klasy, stany, partie Etyka protestancka i duch kapitalizmu Polityka jako zawód i powołanie Trzy typy prawomocnej władzy Gospodarka i społeczeństwo

> „Dla pojęcia «prawa» , rozstrzygające jest w naszym rozumieniu istnienie pewnego wymuszające go sztabu”. Ø Empirycznym wskaźnikiem (i gwarantem) obowiązywania porządku prawnego jest istnienie owego wymuszającego sztabu. Ø „[…] z porządkiem prawnym mamy do czynienia wszędzie tam, gdzie możliwe jest posłużenie się jakimikolwiek, fizycznymi lub psychicznymi, środkami przymusu, stosowanymi przez pewien aparat przymusu[…]” Ø Jego brak oznacza, że porządek społeczny nie jest porządkiem prawnym. Ø Środki przymusu, którymi dysponuje sztab prawny w toku dziejów się zmieniały, a ich zastosowanie zawsze świadczy, że mamy do czynienia z domeną prawa. Ponadto w repertuarze środków, którymi dysponuje aparat przymusu prawnego, znajdują się nie tylko środki karzące, lecz także rekompensaty, takie jak odszkodowanie czy zadośćuczynienie, a także zapobiegawcze i kreujące nową sytuację.

Ø w socjologicznym ujmowaniu prawa chodzi przede wszystkim o odpowiedź na pytanie, co uczestnicy danej wspólnoty subiektywnie uznają i w praktyce traktują jako obowiązujące prawo, porządek prawny i zasadę prawną. Ø Motywy, które rządzą podporządkowaniem się zasadzie prawnej są, najrozmaitsze. „W większości — w zależności od okoliczności — mają one raczej utylitarny lub raczej etyczny, albo też subiektywnie konwencjonalny charakter (unikanie dezaprobaty otoczenia). Dominujący w danej sytuacji typ tych motywów ma olbrzymie znaczenie dla sposobu i szans obowiązywania samego prawa”. Ø W wypadku prawachronionego (gwarantowanego) przymusem państwowym istnieje dostatecznie wysokie prawdopodobieństwo ingerencji praktyków prawa (Rechtspraktiker), jeśli zasada tego prawa zostanie naruszona.

Postęp racjonalizacji prawa Teoretyczne «szczeble rozwoju» : 1/ charyzmatyczne objawianie prawa przez «proroków prawa» ; 2/ empiryczne tworzenie i stosowanie prawa przez notabli prawnych (kautelarne i precedensowe tworzenie prawa), 3/ narzucanie prawa przez świeckie imperium i władze teokratyczne, 4/ systematyczne ustanawianie prawa i fachowe, opierające się na literackim i formalnologicznym wyszkoleniu, «wymiaru sprawiedliwości» należącego do osób o prawniczym wykształceniu (fachowych prawników). Formalne znamiona prawa ewoluują przy tym od kombinacji uwarunkowanego magicznie formalizmu i wnoszącej przez objawienia irracjonalności w prymitywnym postępowaniu sądowym […] do coraz większego logicznego wysublimowania i dedukcyjnego rygoryzmu prawa oraz coraz bardziej racjonalnej techniki postępowania sądowego. Nie zawsze i nie wszędzie rozwój racjonalnego prawa odbywał się w przedstawionym porządku i przechodził przez wszystkie wyróżnione

Ø Racjonalność formalna prawa: w systemie prawa uwzględnia się tylko te cechy stanu faktycznego, które można jednoznacznie podporządkować wyraźnie sformułowanym przepisom prawa materialnego i regułom prawa procesowego. Ø W kontynentalnych krajach Europy Zachodniej to nie rozwój kapitalizmu był czynnikiem decydującym dla kształtowania się racjonalnego prawa, lecz upowszechnianie się w średniowiecznych uniwersytetach studiów prawa rzymskiego. Ø Badanie związków między prawem a gospodarką, (Weber jest uznawany za prekursora kierunku nazwanego „ekonomiczną socjologia prawa”. )

Ø Prawo jest gwarantem interesów ekonomicznych i hierarchii społecznej, chroni również „czysto idealne dobra”, takie jak cześć, honor, godność człowieka. Ø […]interesy ekonomiczne […] należą do najpotężniejszych tworzenie prawa[…]” czynników wpływających na Ø zmiana stosunków gospodarczych nie zawsze powoduje zmianę porządku prawnego. „[…] nowoczesny kapitalizm rozwija się równie dobrze […] nie tylko w prawnych porządkach odznaczających się […] zdecydowanie odmiennymi normami i instytucjami prawnymi […], lecz także różniących się diametralnie swymi ostatecznymi formalnymi zasadami strukturalnymi