Sawomir odziski Zakad Socjologii Oglnej Instytut Socjologii UW

Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Wybrane problemy socjologii etniczności (nr 2): Etniczność – wprowadzenie

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2 1. Etniczność jako: • etniczność jest jedną z głównych zasad klasyfikacyjnych w życiu społecznym („swoi” i „obcy”) oraz rodzaj dyskursu społecznego łączącego i dzielącego nas (ludzi) • etniczność jest pojęciem kulturowym, odnoszącym się do wspólnoty norm, wartości, przekonań, symboli i praktyk kulturowych; • etniczność kształtuje się poprzez sposób, w jaki mówimy o tożsamościach grupowych i identyfikujemy się ze znakami i symbolami, które ja ustanawiają; • etniczność jest pojęciem „relacyjnym”, związanym ze zjawiskami samoidentyfikacji i przypisania społecznego, dlatego to, co uważamy za nasza tożsamość, jest uzależnione od tego, kim – naszym zdaniem – nie jesteśmy; • zjawisko społeczne „miękkie” i „twarde”, związane z relacjami władzy, zjawisko, które podlega instytucjonalizacji.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2 2. Atrybuty – elementy etniczności: - wspólne pochodzenie etniczne, geograficzne, przodkowie itd. (wspólnota pochodzenia); - wspólna kultura (obyczaje, literatura, folklor, muzyka , preferencje kulinarne itp. ), język (dialekt), wartości i etos, religia, cechy fizyczne lub rasowe; - poczucie wspólnoty losów jako rodzaju „pamięci historycznej”; - więzi przekraczające granice pokrewieństwa rodzinnego, grupy sąsiedzkiej i społeczności lokalnej; - świadomość ”my”, poczucie lojalności, wspólnoty grupowej , wewnętrzne poczucie odrębności itp. , odrębne instytucje; - postrzeganie odrębności przez otoczenie zewnętrzne; - status migracyjny, status mniejszości lub podporządkowania.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2 3. Etniczność „amerykańska” i „europejska”: - „etniczność amerykańska”: - źródła konfliktu: podważenie modelu WASP przez nie - WASP-ów; - nierówności społeczne: głównie o charakterze rasowym; - stały konflikt: zmiana etniczna społeczeństwa amerykańskiego w kierunku New American Ethno-Racial Pentagon. - „etniczność europejska”: - źródła konfliktu: podważanie modelu państwa narodowego (społeczeństwa państwowego) ; - nierówności społeczne: wynikające z przynależności do mniejszości narodowych i religijnych; - stały konflikt: napięcia między koncepcją Europy państwa-narodów a federalną koncepcją Europy regionów (w tym regionów „etnicznych”).

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2 4. Etniczność jako zjawisko primordialne („pierwotne”): • niektóre typy więzi społecznej podtrzymujące grupy społeczne są uważane za wcześniejsze, mniej podatne na zmiany i „ważniejsze” od innych; • są to najczęściej więzi o charakterze psychologicznym, oparte na uczuciu, o wysokim stopniu zaangażowania emocjonalnego; • dominują w grupach pierwotnych (Gemeinschaft) oraz odwołują się do przekonań o wspólnocie pochodzenia, czy pokrewieństwa, zawartych w mitach wspólnej krwi i ziemi; • grupy, w których dominują „więzi pierwotne”, budowane są „od wewnątrz” przez swoich członków, którzy sami ustalają zasady przynależności oraz granice oddzielające ich od innych grup, przy pomocy kryteriów wyrażających „naturalny” porządek rzeczy; • w logice primordialistycznej jednostka nie ma wyboru i przez urodzenie oraz więzi pokrewieństwa jest przypisana do grupy.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2 5. Etniczność jako zjawisko sytuacyjne: • miejsce jednostki jest określone przez świadomą i dobrowolną identyfikację z daną zbiorowością; • dopuszcza się tutaj uczestnictwo w wielu równoprawnie traktowanych zbiorowościach; • jest to więź osiągana. Jednostka oczywiście nie ma tutaj pełnej dobrowolności wyboru, gdyż zależy także od akceptacji grup, do których jednostka aspiruje. • akceptację tę można zdobyć przez przyjęcie wzorów danej kultury, wartości, zachowań itp. ;

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2 6. Primordializm „twardy” i „miękki”: • „twardy”– związek oparty na relacjach biologicznych (bliskie pokrewieństwo), bezdyskusyjna lojalność i oddanie na zasadzie bliskości powiązań, związek automatyczny, naturalny, wcześniejszy oraz ważniejszy od innych związków o charakterze społecznym; • „miękki” – eksponowanie społecznych, a nie biologicznych podstaw więzi pierwotnej, „wspólnota krwi” jako symbol przynależności do tej samej grupy, pokrewieństwo symboliczne może mieć również duże znaczenie emocjonalne, w takim ujęcie więzi te są bardzo zależne od aktualnych okoliczności; • w takiej interpretacji odwołanie się do „pierwotności” więzi etnicznej nie neguje, a wręcz wzmacnia znaczenie czynników społecznych i kulturowych, ujęcie „pierwotności” ma znaczenie epistemologiczne (jest ono wyłącznie elementem świadomości społecznej). Siła tych związków wyprowadza poza nas ramy życia jednostkowego „tu i teraz”, dając mu wizję życia związków z przeszłością i przyszłością.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2 7. Etniczność primordialistyczna a sytuacyjna: • więź pierwotna (primordialistyczna) a więź sytuacyjna ma charakter modelowy ; • stanowią one krańce kontinuum i powinny być widziane jako wzajemnie się uzupełniające (komplementarne): • pierwsze ujęcie – primordialistyczne - zwraca uwagę na świadomościowe aspekty przynależności do grupy oraz ich kryteria; • drugie – sytuacyjne - wskazuje na fakt, że etniczność nie pojawia się bez celu, lecz zawsze jest “po coś” (spełnia określone funkcje) i potrzebuje ona pewnych trwałych form organizowania się dla wyrażania swojej niepowtarzalnej tożsamości.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2 8. Stanowisko primordialne (aprioryczne): Stanowisko sytuacyjne (aposterioryczne): • • • • Uczuciowe Statyczne Trwałe Niezniszczalne Stałe Bierne Ahistoryczne Racjonalne Dynamiczne Czasowe Względne Zmienne Mobilizacyjne Historyczne

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2 9. Etnia/etnos: • zespół cech charakteryzujących kulturę grupy , która jest odrębna etnicznie; • często używane jako synonim „grupy etnicznej”, bliskie również pojęciu tożsamości etnicznej (a często narodowej); • nacisk na odrębność i dojrzałość kultury (już ponadplemiennej); • określana jako „matecznik” etniczności; • zróżnicowany charakter siły kultury etnicznej – siły „etni”.

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2 10. Charakterystyka „grupy etnicznej”: • grupa etniczna to społeczność, którą konstytuuje głównie wiara we wspólne pochodzenie, która nie wynika wyłącznie ze stosunków rodzinnych; • trwa, o ile chcą tego jej członkowie oraz działają na rzecz jej trwania i utrzymania, a także o ile sobie uświadamiają oni granice grupowe między jej członkami i nie-członkami; • elementy grup etnicznej: – wspólna właściwa „nazwa” – identyfikuje i wyrazić „esencję” wspólnoty; spełnia dwie funkcje: określa „swoich” i rozgranicza od „obcych”; – mit „wspólnego pochodzenia” – bardziej mit niż rzeczywistość, zawiera ideę wspólnego powstawania w czasie i przestrzeni, daje grupie poczucie „fikcyjnego pokrewieństwa” („super – rodzina”);

Wybrane problemy socjologii etniczności – nr 2 11. Elementy grup etnicznej (cdn. ): • wspólnie podzielana pamięć historyczna – wspomnienia o wspólnej przeszłości (przeszłościach), włączając w to bohaterów, ważne osoby, czy wydarzenia i ich upamiętnienia (pomniki); • element (-y) wspólnej kultury, który nie musi być w sobie samym szczególny, ale wyróżnia grupę (religia, zwyczaje, język itp. ); • powiązania z „ojczyzną terytorialną” – nie tylko bezpośrednie przebywanie, ale symboliczne przywiązanie do kraju przodków; • poczucie „solidarności” wobec całej lub też części grupy (jej członków).