ZAJCIA ORGANIZACYJNE POJCIE I SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO PODMIOTY

ZAJĘCIA ORGANIZACYJNE. POJĘCIE I SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO. PODMIOTY PRAWA CYWILNEGO. mgr Maciej Bieszczad Zakład Prawa Cywilnego i Prawa Międzynarodowego Prywatnego Umowy w obrocie gospodarczym – zajęcia 1

Stosowanie prywatnoprawnej metody regulacji Wybór metody prywatnoprawnej: - założenia aksjologiczne, zasady i wartości systemu politycznego i państwa prawnego, - zapewnienie swobody gospodarczej, - realizacja idei wolności jednostki w sferze zachowań prawnych, - adaptacyjność występujących w obrocie stosunków prawnych do zmieniających się warunków funkcjonowania społeczeństwa (przejmowanie przez system prawny instytucji wykształconych w praktyce obrotu). 2

Prawo prywatne a prawo cywilne Czy wyróżniać prywatnego? prawo cywilne z prawa - z punktu widzenia kryterium metody regulacji – tożsamość prawa prywatnego i cywilnego, - niektóre regulacje prywatnoprawne służebne względem prawa cywilnego (np. prawy prywatne międzynarodowe), - niektóre regulacje o charakterze prywatnoprawnym nie pozostają w bezpośrednim i ścisłym związku z instytucjami prawa prywatnego (np. prawo pracy). 3

Pojęcie prawa cywilnego Prawo cywilne – gałąź prawa obejmująca zespół przepisów normujących stosunki prawne (majątkowe i niemajątkowe) pomiędzy równorzędnymi i autonomicznymi podmiotami prawa cywilnego (osobami fizycznymi, osobami ustawowymi, osobami prawnymi). 4

Systematyka prawa cywilnego - KC nie obejmuje wszystkich instytucji charakterystycznych dla prawa cywilnego, - najważniejsze kodyfikacje prawa cywilnego a Europie zawierały także regulację prawa rodzinnego. PYTANIE Czy należy poszerzać regulację kodeksu o nowe instytucje wprowadzane do systemu prawnego? 5

Czy należy poszerzać regulację kodeksu o nowe instytucje wprowadzane do systemu prawnego? ZALETY WADY - kompleksowość kodeksowych unormowań - brak spójności i przejrzystości materii kodeksowej - elastyczność w podejściu do kodyfikacji - nadmierna kazuistyka - otwartość na zestawienie tradycyjnych rozwiązań z nowoczesnymi potrzebami - mniejsza czytelność - usunięcie wątpliwości interpretacyjnych - arbitralne oceny szczegółowości regulacji 6

Struktura Kodeksu cywilnego 1. Księga pierwsza (art. 1 – 125 KC „Część ogólna”) - podstawowe reguły stosowania przepisów Kodeksu, instytucje o charakterze uniwersalnym (nie tylko dla KC, ale dla całego prawa cywilnego) 2. Księga druga (art. 140 – 352 KC „Własność i inne prawa rzeczowe”) - reguluje formy korzystania z rzeczy w postaci majątkowych praw podmiotowych bezwzględnych oraz faktyczne władztwo nad rzeczą 7

Struktura Kodeksu cywilnego c. d. 3. Księga trzecia (art. 353 – 92116 KC „Zobowiązania”) - reguluje stosunki prawne typu względnego (zindywidualizowane dwustronnie), dotyczące np. . wymiany dóbr i usług, korzystanie z cudzych rzeczy 4. Księga czwarta (art. 922 – 1087 KC „Spadki”) - reguluje przejście praw i obowiązków majątkowych zmarłej osoby fizycznej na inne podmioty 8

Kodeks cywilny jako źródło prawa prywatnego - KC nie jest formalnie hierarchicznie wyższym źródłem prawa od pozakodeksowych regulacji cywilnoprawnych (nie znajduje zastosowania zasada lex superior derogat legi priori) Dlaczego więc KC jest podstawowym aktem normatywnym w dziedzinie prawa prywatnego? 1. Powszechność oddziaływań konstrukcji prawa cywilnego na całość prawa prywatnego (np. wadliwości czynności prawnych, dobra osobiste, wina) 2. Walor powszechności umożliwia bezpośrednie stosowanie instytucji KC do pozakodeksowych stosunków prawnych 9 3. Walor powszechności umożliwia wypełnianie luk przez analogię legis i analogię iuris.

Podmioty prawa cywilnego - pojęcie Wskazani w treści norm prawnych adresaci tych norm (tj. adresaci uprawnień lub obowiązków prawnych), jak również wymienione w sformułowaniach norm prawnych osoby, na których rzecz ma być podjęte nakazane adresatowi normy zachowanie. Przykład: Art. 537 § 2 k. c. Sprzedawca, który otrzymał cenę wyższą od ceny sztywnej, obowiązany jest zwrócić kupującemu pobraną różnicę. 10

Podmioty prawa cywilnego - rodzaje Art. 1 KC – Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi Art. 331 § 1 KC – Do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. 11

Podmioty prawa cywilnego – pojęcie zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych Zdolność prawna – zdolność podmiotu prawa umożliwiająca nabycie przez niego cywilnoprawnych praw i obowiązków przez zdarzenie prawne, nie można się jej zrzec ani ograniczyć. Zdolność do czynności prawnych – zdolność do samodzielnego nawiązania, zmiany i zniweczenia stosunków prawnych własnymi działaniami i we własnym imieniu (np. skutecznego zawierania, zmiany lub wypowiedzenia umów własnym działaniem). 12

Podmioty prawa cywilnego – osoby fizyczne Regulacja dotycząca osób fizycznych - art. 8 – 32 KC - zdolność prawna osób fizycznych – od momentu urodzenia (tzw. urodzenia żywego) do chwili śmierci, - zagadnienie warunkowej zdolności prawnej nasciturusa, - zdolność do czynności prawnych osób fizycznych: - pełna – z chwilą uzyskania pełnoletniości lub przez zawarcie małżeństwa, - ograniczona – małoletni, którzy ukończyli 13 r. ż oraz ubezwłasnowolnieni częściowo, 13 - brak – osoby, które nie ukończyły lat 13 oraz ubezwłasnowolnieni całkowicie.

Podmioty prawa cywilnego – osoby fizyczne Pełna zdolność czynności prawnych do Ograniczona zdolność do czynności prawnych Brak zdolności czynności prawnych - składanie oświadczeń woli i wiedzy w pełnym zakresie - czynności o charakterze przysparzającym, - zawieranie umów w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, - czynności rozporządzające zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy inaczej postanowi - czynności rozporządzające przedmiotami majątkowymi oddanymi do swobodnego użytku niemożność samodzielnego dokonania jakiejkolwiek czynności prawnej, wyjątek: umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego działanie przez przedstawicieli ustawowych 14 do

Podmioty prawa cywilnego – osoby prawne Regulacja dotycząca osób prawnych - art. 33 – 43 KC - osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną - np. Naczelna Rada Adwokacka (art. 10 ustawy Prawo o adwokaturze), uczelnia (art. 12 Prawa o szkolnictwie wyższym) - powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy (a organizację i sposób działania w zakresie określonym w tych przepisach – ich statut) - np. art. 151 – 300 KSH – powstanie, ustrój i ustanie spółki z o. o. 15

Podmioty prawa cywilnego – osoby prawne Chwila uzyskania osobowości prawnej: - wpis do właściwego rejestru (zasada wpisu konstytutywnego), - zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych jako atrybut osobowości prawnej (pełna zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych od chwili powstania) Zagadnienie reprezentacji osób prawnych: - działanie osób prawnych przez organy (teoria organu) - przesłanki skutecznej reprezentacji – jednostka pełni funkcję organu, działa w granicach kompetencji, działanie podjęte jako działanie organu 16

Podmioty prawa cywilnego – osoby ustawowe Regulacja dotycząca osób ustawowych - art. 331 KC - odpowiednie stosowanie przepisów o osobach prawnych do jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (normatywna metoda regulacji), - przykład: osobowe spółki handlowe – art. 8 § 1 KSH – Spółka osobowa może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana - przykład: kapitałowe spółki handlowe „w organizacji” - art. 11 § 1 KSH 17

Dobra osobiste – art. 23 i 24 KC Definicja dóbr osobistych: - dobra niematerialne przysługujące każdemu człowiekowi od momentu nabycia zdolności prawnej, - dobra osobiste osób prawnych – wartości niemajątkowe, dzięki którym osoba prawna może funkcjonować zgodnie ze swym zakresem zadań (wyr. SN z 14. 11. 1986 r. , II CR 295/86), - konstrukcja dóbr osobistych oparta o koncepcję obiektywną, - prawa podmiotowe niematerialne, niezbywalne, niedziczne, - prawa bezwzględne – skuteczne erga omnes, - katalog w art. 23 KC – enumeracja przykładowa (np. zdrowie, wolność, cześć, twórczość naukowa i artystyczna). 18

Dobra osobiste Ochrona dóbr osobistych: - przesłanki dochodzenia roszczeń niemajątkowych: - zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego, - bezprawność zachowania naruszyciela. - przesłanki dochodzenia roszczeń majątkowych: - naruszenie dobra osobistego, - bezprawność zachowania naruszyciela, - wyrządzenie szkody majątkowej. 19

Dobra osobiste Roszczenia ochronne z art. 24 KC: - w przypadku zagrożenia dobra osobistego: a) żądanie zaniechania działania, - w przypadku naruszenia dobra osobistego: a) żądanie zaniechania działania b) dopełnienie czynności niezbędnych do usunięcia skutków naruszenia, c) zadośćuczynienie pieniężne, d) zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny, 20 e) zapłata odszkodowania za szkodę majątkową wyrządzoną na skutek naruszenia dobra osobistego.

Konsumenci i przedsiębiorcy Definicja konsumenta (art. 221 KC) – osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Definicja działalności gospodarczej (art. 2 u. s. d. g. ) zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa, a także poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż wykonywane w sposób zorganizowany i ciągły. 21

Konsumenci i przedsiębiorcy Definicja przedsiębiorcy (art. 431 KC) – osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 KC prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Zasady prawa firmowego – art. 432 – 4310 KC a) firma traktowana jest jako dobro osobiste przedsiębiorcy; prawo do firmy jest to prawo podmiotowe osobiste o charakterze bezwzględnym, skuteczne erga omnes. Służy podmiotowemu wyróżnieniu przedsiębiorcy. 22

Konsumenci i przedsiębiorcy Zasady prawa firmowego – art. 432 – 4310 KC - ochrona prawa do firmy: b) przesłanki: - zagrożenie / naruszenie prawa do firmy, - bezprawność grożącego lub naruszającego prawo do firmy działania (objęta domniemaniem). Okoliczności wyłączające bezprawność naruszenia: - zgoda uprawnionego, - wykonywanie własnych praw podmiotowych, - działanie w ramach porządku prawnego, 23 - działanie w celu ochrony uzasadnionego interesu.

Konsumenci i przedsiębiorcy Roszczenia przysługujące poszkodowanemu (art. 4310 KC): a) zagrożenie prawa do firmy: - żądanie zaniechania działania, b) naruszenie prawa do firmy: - żądanie zaniechania działania, - żądanie usunięcia skutków działania, - żądanie złożenia oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie, 24 - żądanie naprawienia na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub wydania korzyści przez osobę, która dopuściła się naruszenia.

Źródła 1. E. Gniewek, P. Machnikowski (red. ), Kodeks cywilny. Komentarz, 2. E. Gniewek (red. ), P. Machnikowski (red. ), Zarys prawa cywilnego, 3. K. Osajda (red. ), Kodeks cywilny. Komentarz, 4. Z. Radwańki, M. Safjan [w: ] M. Safjan (red. ), Prawo cywilne – część ogólna System Prawa Prywatnego tom 1. 25

Przepisy do opanowania Art. 1 – 4310 KC Str. 3 -11, 47 -89 – Zarys prawa cywilnego, E. Gniewek (red. ), P. Machnikowski (red. ), Warszawa 2016, wyd. 2 26