Propedeutyka prawa mgr Rafa Chybiski Literatura Andrzej Bator
Propedeutyka prawa mgr Rafał Chybiński
Literatura • Andrzej Bator (red. ) , Włodzimierz Gromski, Stanisław Kaźmierczyk, Artur Kozak, Zbigniew Pulka, „Wprowadzenie do nauk prawnych, leksykon tematyczny”. • Jacek Srokosz, Adam Sulikowski, „Wstęp do prawoznawstwa”.
Pojmowanie prawa PRAWO Imperatywizm Pozytywizm prawniczy Realizm prawniczy Jusnaturalizm (prawo natury)
Pozytywizm prawniczy • Pozytywizm zakłada, że prawem jest zbiór norm ogólnych (tj. normy generalne i abstrakcyjne), pochodzących od organów państwa, na których straży stoi przymus państwowy.
Jusnaturalizm • Źródłem prawa w ujęciu prawnonaturalnym będzie Bóg (Katolicka koncepcja) bądź natura człowieka czy zasady współżycia w społeczeństwie (Laicka koncepcja).
Realizm prawniczy • Prawo należy do sfery bytu ( Sprowadza się do faktycznych decyzji podejmowanych przez prawników ). • W duchu realizmu amerykańskiego należy odróżnić prawo w książkach (law in books) od prawa w działaniu (law in action). Prawo zawarte w ustawie, które w rzeczywistości nie będzie stosowane, nie będzie uważane za prawo.
Przepis prawny a norma prawna Art. 431. § 1 KC: Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.
Przepis prawny a norma prawna Art. 148. § 1 KK: Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
Norma generalna i indywidualna • Norma generalna będzie określała adresata za pomocą nazwy generalnej (cechy rodzajowej). Tj. „każdy człowiek”, „żołnierz”, „Prezydent RP”. • Norma indywidualna opisuje adresata przy użyciu nazwy indywidualnej (cechy zindywidualizowanej). Tj. „Jan Kowalski”, „Uniwersytet Gdański”.
Norma abstrakcyjna i konkretna • Norma abstrakcyjna wysławia sposób zachowania bez kontekstu czasowego (będzie to zachowanie powtarzalne). Tj. „Kto zabija człowieka…”. • Norma konkretna wiąże dane zachowanie z określonym czasem (chodzi tutaj o zachowanie jednorazowe). Tj. „Wzywa się Jana Kowalskiego do dziekanatu celem podpisania odpowiednich dokumentów w dniu 23. 04 o godzinie 15: 00. ”
Obowiązywanie prawa • Prawo jest przestrzegane i stosowane, ponieważ obowiązuje.
Obowiązywanie aksjologiczne • Prawo będzie obowiązywać ze względu na pewne wartości, które za nim stoją (dobro, słuszność, sprawiedliwość). • „Przepis P jest stosowany/przestrzegany, ponieważ jest słuszny. ” • Można tutaj dostrzec pewne związki między prawem a moralnością(sposób kwalifikowania danego zachowania jako dobre albo złe)
Obowiązywanie behawioralne (faktyczne) • Prawo będzie obowiązywać ze względu na praktykę społeczną. • Jeśli ludzie zachowują się w określony sposób, można przyjąć, iż obowiązuje norma N, która nakazuje im zachowywać się w ten określony sposób. • To ujęcie obowiązywania będzie charakterystyczne dla … ?
Desuetudo (odwyknięcie) • Instytucja, która pozwala uznać normę ustanowioną przez kompetentny organ i we właściwej formie za nieobowiązującą wtedy, kiedy nie jest przestrzegana. • Nakaz meldowania się na pobyt czasowy (dot. przebywania poza stałym miejscem zameldowania dłużej niż 3 dni).
Obowiązywanie tetyczne • Zgodnie z tym ujęciem, prawo obowiązuje, ponieważ zostało ustanowione przez kompetentny organ (za prawem stoi autorytet prawotwórczy).
Obowiązywanie systemowe Zgodnie z tym ujęciem prawo będzie obowiązywać: • Jeśli zostało ustanowione przez kompetentny organ we właściwej formie (Test pochodzenia), a także weszły w życie (Ogłoszenie) i nie zostały uchylone (Derogacja). • Jeżeli nie są niezgodne z innymi normami (Reguły kolizyjne). • Nie tylko w sytuacji ich bezpośredniego ujęcia przez prawodawcę w akcie normatywnym, ale także wtedy, kiedy można daną normę dekodować za pomocą odpowiednich reguł inferencji (Wnioskowanie prawnicze).
Test pochodzenia • Pozwala odróżnić prawo od nie-prawa. Ustala się to poprzez sprawdzenie, czy konkretna norma została ustanowiona przez właściwy podmiot (autorytet prawotwórczy) w wyniku odpowiednich działań (we właściwej formie).
Ogłoszenie • Ogłoszenie jest niezbędnym warunkiem wejścia w życie aktów prawnych. • Przez prawidłowe ogłoszenie najczęściej rozumie się opublikowanie danego aktu normatywnego w urzędowym dzienniku promulgacyjnym (Dziennik Ustaw, Monitor Polski).
Derogacja (uchylenie) Nie obowiązują te normy, które zostały wyraźnie lub w sposób d • Derogacja wyraźna - uchylenie normy prawnej bądź całego aktu normatywnego przez inną normę (przepis derogacyjny). Tj. „Traci moc ustawa z dnia …”. • Derogacja dorozumiana (milcząca) - uchylenie polegające na odmiennym uregulowaniu danej materii. Brak tutaj przepisu derogacyjnego wyraźnie uchylającego konkretną normę czy akt normatywny.
Reguły kolizyjne Wskazują sposób postępowania w sytuacji wystąpienia kolizji między normami. • Lex superior derogat legi inferiori. • Lex posterior derogat legi priori. • Lex specialis derogat legi generali.
Aspekty obowiązywania prawa W ramach koncepcji obowiązywania tetycznego można wyróżnić trzy aspekty obowiązywania: • Aspekt czasowy (obowiązywanie prawa w czasie). • Aspekt terytorialny (obowiązywanie prawa w przestrzeni) • Aspekt personalny (obowiązywanie prawa względem osób)
Aspekt czasowy • Norma prawna X będzie obowiązywać najwcześniej od momentu ogłoszenia do jej wygaśnięcia bądź uchylenia (derogacja).
Vacatio legis • Jest to specjalny okres od ogłoszenia prawa do momentu jego wejścia w życie. • Art. 97 § 3 dodany ustawą z dnia 10. 06. 2016 r. , która wchodzi w życie 9. 10. 2016 r.
Aspekt terytorialny • Norma prawna X będzie obowiązywać na określonym terytorium. • Terytorium państwa - ziemia w obrębie granic państwa, wody wewnętrzne, wody terytorialne, słup powietrza nad obszarem wyodrębnionym granicami oraz słup ziemi pod tym obszarem, a także statki morskie, powietrzne i kosmiczne związane z państwem odpowiednimi przepisami rejestracyjnymi, a także tereny ambasad.
Aspekt personalny • Norma prawna X będzie obowiązywać względem konkretnej osoby (podległej władzy określonego państwa).
- Slides: 25