Onderzoeksmethoden Kwalitatief onderzoek Martine van Selm Sectie Methoden

Onderzoeksmethoden Kwalitatief onderzoek Martine van Selm, Sectie Methoden & Technieken Radboud Universiteit Nijmegen, M. van. Selm@maw. ru. nl

programma • kwalitatief onderzoek – doel – kenmerken • aspecten van waarnemen – vormen – interviewen • kwalitatieve analyse – stappen – van segmentniveau naar respondentniveau – voorbeeld • focus-groep onderzoek

Wat is kwalitatief onderzoek? kwantitatief kwalitatief • iets met cijfers • iets met teksten • gaat om kwantiteiten (spreiding) • gaat om kwaliteiten (aard) • deductief • inductief • theorie toepassen en toetsen • theorie formuleren, aanpassen

wanneer ? (Maso & Smaling, 1998) • beschrijving van het bijzondere • weinig voorkennis: men kent de relevante variabelen en de relaties daartussen niet • bij tegenstrijdige onderzoeksuitkomsten en daarop gebaseerde theorieën • exploreren van betekeniswereld achter sociale processen, interacties, sociale relaties etc.

hoofdvormen van kwalitatief onderzoek (Wester & Peters, 2004) • kwalitatief survey • casestudy • etnografie

ontwerp survey Conceptueel Model: theorie Empirisch Model: operationalisering Evaluatie: rapportage Waarneming: eenmalig Analyse

ontwerp kwalitatief onderzoek analyse waarneming reflectie

uitgangspunten gefundeerde theoriebenadering • doel: – theorieontwikkeling • kenmerken – interpretatief (achterhalen van evaringen, beleving, betekenisverlening) – veldbetrokken vraagstellingen – sensitizing concepts – theoretical sampling, saturation – constant comparison method

objectiviteit • objectiverende benadering – afstand van verschijnselen – object karakter van de onderzochte eenheden • interpretatieve benadering – identificeren met object van onderzoek – onderzochten worden als subjecten opgevat

betekenissen objectiviteit • intersubjectiviteit – overeenstemming, toetsbaarheid, navolgbaarheid, kritiseerbaarheid • bias & error • waardevrijheid • onpartijdigheid

objectiviteit in kwalitatief onderzoek • recht doen aan object van onderzoek • confirmeerbaarheid

basisvormen gegevensverzameling • observeren – handelingen van mensen • interviewen – interpretaties, meningen, evaringen, beleving • verzamelen van bestaande documenten – betekenisstructuren van collectiviteiten

databronnen • keuze afhankelijk van zijnsvisie: wat zijn betekenisvolle componenten binnen de sociale werkelijkheid (zie Mason, 2002) • generating vs. collecting data • betekenis ‘method’

participerende observatie • • • directe waarneming door deel te nemen aan het sociale leven klassieke onderzoeksstrategie geen nauw omschreven methode – via intensieve en gevarieerde contacten inzicht opbouwen • onderzoeksrol: doen van waarnemingen – vertekening vermijden – juiste mate van distantie

waarnemen • Wat doe je? – observeren van, praten over en deelnemen aan ‘handel en wandel’ • Hoe doe je dat? – notities maken, luisteren, meepraten, gericht gesprekken voeren, interviewen, documenten verzamelen, systematisch tellen, vergelijkingen maken • Wat produceer je? – veldaantekeningen – registraties van gebeurtenissen en gesprekken – observatieverslagen

interviewen • interview = een waarnemingssituatie waarin de onderzoeker via het stellen van vragen het gespek met de onderzochte stuurt

soorten open interviews (Baarda, de Goede & Teunissen, 2001) • vrije attitude interview – volledig ongestructureerd, één beginvraag, vrij doorvragen • half gestructureerd – vragen en antw. cat. liggen niet vast, onderwerpen wel, doorvraagaspecten ook • gedeeltelijk gestructureerd – gesloten vragen, enkele open vragen • ‘focused’ – individueel of via groepen, n. a. v. van gezamenlijke gebeurtenis • elite of expert interviews – sleutelfiguren met informant-status • retrospectief/biografisch interview – vertekening door veranderde situatie en weglaat-effect

opstellen interview guide • • • probleemstelling is richtinggevend informatie over thema verzamelen concept guide opstellen uittesten guide krijgt vorm, logische volgorde aanbrengen in basisschema

onderzoekstraject ONDERZOEKSTRAJECT Onderwerp/vraag (van opdrachtgever) KERNVRAGEN Wat is precies het probleem? Doelstelling onderzoek Welke oplossingsrichting/plan kies ik? Wat moet ik bereiken (verschil tussen feitelijke en gewenste toestand)? Vraagstelling onderzoek Welke kennis is nodig om het onderzoeksdoel te bereiken? Gegevensbronnen en gegevensverzameling Waar (bij wie) haal ik de benodigde/gewenste informatie? Hoe verzamel ik de gegevens? Doel van het interview Wat moet ik in dit interview bereiken? Onderwerp(en) van het interview Waarover moet ik met die persoon praten? Welke hoofdvragen stel ik? Onderwerpaspecten Welke hulpvragen stel ik? Interviewvragen Hoe formuleer ik de vragen?

vuistregels interview guide • introductie – afstemming doel van interview - doel onderzoek • begin: persoonsgegevens (gestructureerd) – gemak voor beide partijen • makkelijke vragen gaan vooraf aan moeilijke – wennen aan elkaar en interviewsituatie vergt enige tijd • neutrale vragen voor gevoelige onderwerpen – ook: eerst naar handelingen/activiteiten daarna na gevoelens daarbij of beleving ervan • topics in (chrono)logische volgorde – naar tijd, nabijheid • van breed naar smal, soms andersom – afhankelijk van wel of geen standpunt

beoordelen interview guide • kwaliteit uitwerking van introductie • gespreksonderwerpen (topics) – herleidbaarheid naar probleemstelling – hulpmiddel: boomdiagram • hoofdvraag bij elk topic – kwaliteit formulering • verschillende ingangen tot topics – herleidbaarheid naar probleemstelling • doorvraagaspecten – herleidbaarheid naar probleemstelling – kwaliteit formulering • lay-out

(Kvale, 1996: 131)

(Mason, 2002: 72)

(Baarda, de Goede & Van der Meer-Middelburg, 1996: 27)

kenmerken interviewer • inhoudelijk – thema en doel onderzoek • interviewtechnisch – hanteren van interview guide • contactueel – omgaan met asymmetrische relatie • onderzoeksmatig – reconstructie van belevingswereld onderzochte

vertrekpunt analyse vandaag • • interviews uitgevoerd analyse op segmentniveau: – open coderen (gericht en samenvattend lezen) – formuleren van dimensies – concept-indicator model • open codes en dimensies binnen CAQDAS Kwalitan • perspectiefwisseling: van segmentniveau naar niveau van de eenheid (= respondent)

voorbeeld Vrouwen op het binnenhof, interviews met Nederlandse politica’s Wouke van Scherrenburg (2006)

Natuurlijk wil ik de volgende periode verder. Als fractievoorzitter, als minister… Het maakt eigenlijk niet uit in welke functie. visie op eigen werk ambitieus carrière In de krant stond ooit de kwalificatie: ‘Halsema is een humorloze functionaris. ’ Dat heb ik me aangetrokken. Ik heb toen geleerd wat meer humor erin te brengen, wat meer te lachen, maar dat imago is niet makkelijk van je af te schudden. media pers maakt je imago schadelijk persoonlijk geraakt In ons gezin was het politieke bewustzijn groot. Het was de tijd van polarisatie tussen Den Uyl en Wiegel. Mijn grootvader, nota bene eigenaar van een groot schoonmaakbedrijf, was voor Den Uyl; hij was socialist in hart en nieren. Mijn vader stemde Wiegel; mens, dat gaf me een ruzies… gezin vroeger groot politiek bewustzijn tegenstellingen ruzie Eén incident is funest geweest voor mijn beeldvorming: Tineke Netelenbos was toen staatssecretaris van Onderwijs en wilde fors bezuinigen. Den Haag Vandaag vroeg mij om een reactie voor de camera, maar Netelenbos, die vermoedde dat ik tegen die bezuinigingen was, kwam juist op dat moment voorbij, trok me weg bij de camera en riep tegen de journalisten: ‘Durven jullie wel, zo’n nieuw meisje!’ Eén haal van Tineke en het hele beeld dat iedereen van me had, strijdvaardig en dapper, was verwoest. Het heeft me jaren gekost om dat te boven te komen. Want de pers papegaait elkaar na, en de magie van Sharon Dijksma was verbroken. media schadelijk incident beeldvorming moeilijke tijd

Perspectief op eigen baan in de politiek worsteling -moest beloftes nakomen -kamerwerk is harde leerschool -kiem gelegd in politiek bewust gezin -koos bewust voor politiek -wil aardig gevonden worden -is volksvertegenwoordiger -minister kan maar geen droom -stelt eisen -is parlementariër -wil geen minister worden -oppositie werk is belangrijk cadeau -baan in politiek: gevraagd te solliciteren -ongeloof over verkiesbaarheid -komt niet uit politiek gezin -wil best takkenwijf zijn -wil minister worden -kamerwerk is heerlijk werk -gevraagd voor politiek -vond zichzelf onervaren -wil niet arrogant zijn -wil in kamer blijven (ministerschap niet aan de orde) -meegevraagd naar Den Haag

Ervaren rol van media valkuil -te hoge verwachtingen bij pers -schadelijk incident beeldvorming -schijnwerpers maken je kwetsbaar -incident: journalisten die onwaarheid meldden -imago ‘CDA’ meisje -pers vertekent werkelijkheid -pers oordeelt te snel -pers creëert jouw imago -pers raakt je persoonlijk -door media anonimiteit kwijt instrument -alleen ten eigen bate gebruiken -pers inhoudelijk en instrumenteel gebruiken -media als instrument -goede relatie met media -blijft zelf baas over mediaoptreden -publiciteit is belangrijk -veel in beeld is doel ambivalent -BNers lotgenotencontact -niet sterk gericht op media -interviews voor publicatie goed lezen -imago van hard schreeuwen

worsteling perspectief op eigen baan in politiek Sharon Dijksma -moest beloftes nakomen -kamerwerk is harde leerschool -kiem gelegd in politiek bewust gezin -koos bewust voor politiek -wil aardig gevonden worden -volksvertegenwoordiger -minister worden kan, maar geen droom Femke Halsema -kiem gelegd in politiek bewust gezin -koos bewust voor politiek -stelt eisen -kamerwerk is harde leerschool -wil aardig gevonden worden -parlementariër -wil geen minister worden Bibi de Vries cadeau -baan in politiek: gevraagd te solliciteren -ongeloof over verkiesbaarheid -komt niet uit politiek gezin -wil best takkenwijf zijn -wil minister worden Agnes Kant -kamerwerk is harde leerschool -oppositiewerk is ook belangrijk -komt niet uit politiek gezin -meegevraagd naar Den Haag door Jan Marijnissen -wil minister worden Mirjam Sterk -wil niet arrogant zijn -kamerwerk is heerlijk werk, wil in Kamer blijven -komt niet uit politiek gezin -gevraagd voor politiek -vond zichzelf onervaren -ongeloof over verkiesbaarheid

Ziet politiek werk als niet gemakkelijke, maar maatschappelijk belangrijke manier om belangen van burgers te behartigen. Had daar in jeugd al belangstelling voor. Ziet politiek werk als niet gemakkelijke maar weloverwogen keuze om maatschappelijke belangen te behartigen. Had daar in jeugd al belangstelling voor. Ziet politiek werk als interessante onverwachte wending in carrière waarin zij graag hogerop wil komen Ziet politiek werk als interessante, maatschappelijk belangrijke maar niet gemakkelijke baan waarin zij is ingerold. Wil in politiek hogerop komen. Ziet politiek werk als interessante onverwachte wending in carrière waarin zij graag hogerop wil komen.

variabele: perspectief op baan in politiek roeping Sharon x Femke x uitdaging x Bibi Agnes Mirjam carrière x x

ervaringen met de media valkuil ambivalent Sharon Dijksma -(te) hoge verwachtingen bij pers -schadelijk incident beeldvorming -pers vertekent werkelijkheid -pers oordeelt snel Femke Halsema -pers creëert jouw imago -pers raakt je persoonlijk -door media anonimiteit kwijt -BNers lotgenotencontact Bibi de Vries instrument -niet sterk gericht op media -gebruiken ten eigen bate Agnes Kant -schadelijk incident beeldvorming: documentaire -heeft imago van hard schreeuwen -pers inhoudelijk en instrumenteel gebruiken -media als instrument -goede relatie met de media -blijft zelf baas over mediaoptreden Mirjam Sterk -imago ‘CDA-meisje’ -schijnwerpers maken je kwetsbaar -incident: journalisten die onwaarheid meldden -interviews voor publicatie goed lezen -publiciteit is belangrijk voor kamerlid -veel in beeld zijn is doel

Ziet de media als relevante factor waarvoor je op je hoede moet zijn. De gevolgen van media-aandacht liggen buiten je controle en kunnen schadelijk zijn Ziet de media als relevante factor waarvoor je op je hoede moet zijn. De gevolgen van media-aandacht kunnen je persoonlijk hinderen Ziet de media als onbelangrijke factor die zijn alleen instrumenteel ten eigen bate gebruikt Ziet media voornamelijk als instrument om eigen politieke doelen te bereiken Ziet media als instrument (met negatieve keerzijde) om eigen politieke doelen te bereiken

variabele: ervaren rol van media valkuil Sharon x Femke x instrument Bibi x Agnes x x Mirjam

variabele: ‘perspectief op baan in politiek’ roeping uitdaging carrière variabele: ‘ervaren rol van media’ valkuil Sharon x x Femke x x x Bibi Agnes Mirjam x instrument x x hypothese: je baan zien als roeping hangt samen met het idee van de media als valkuil; je baan zien als uitdaging of carrière hangt samen met het idee van media als instrument

analysestappen • exploratiefase, specificatiefase, reductiefase, integratiefase • analyse op segmentniveau: – concept-indicator model (hoofdbegrip met trefwoorden die dit indiceren) • analyse op respondentniveau (einde specificatiefase, begin reductiefase) – ontwikkelen van bijv. typologie

specificatiefase • van dimensies naar variabelen • verandering analyseniveau: van segmenten naar document (hier: interview met een respondent)

kwaliteitscontroles • controle op kwaliteit data – member en peer checks • controle op kwaliteit interpretatie – member en peer checks, literatuuronderzoek, systematische reflectie, theoretisch sampling • controle op kwaliteit onderzoeksprocedures – triangulatie en replicatie, computerondersteuning, theoretisch sampling

methodenparagraaf onderzoeksverslag • onderzoekseenheden – redenering rondom en resultaat van theoretische steekproef • meetinstrument – interview guide – doel en werkwijze interviewtraining • analyseprocedure – (open) coderen = het toekennen van trefwoorden aan segmenten – vergelijkingen maken: van trefwoorden naar concept-indicator model – software

focusgroep-onderzoek • Definitie Morgan (1997: 6): ‘A research technique that collects data through group interaction on a topic determined by the researcher. It is the researcher’s interest that provides the topic, whereas the data themselves come from the group interaction’

focusgroep-onderzoek • gedachten-experiment • gevolgen voor – – vraagstelling samenstellen groepen waarneming analyse

vraagstellingen • vaak gericht op – achterhalen moeilijk te begrijpen of vage verschijnselen op groepsniveau – onderwerpen die normatief geladen zijn

samenstelling groepen • doel van het onderzoek – doelgericht & theoretisch samplen – principe van verzadiging • wisselwerking thema en groep – homogeen/heterogeen – bestaande of gelegenheidsgroepen

waarneming • randvoorwaarden – fysiek – gespreksvoering • vastleggen van gegevens • traceerbaarheid van bijdragen afzonderlijke deelnemers

analyse • zoals gefaseerde aanpak in gefundeerde theorie benadering • groepssessie biedt contexteenheid analyse