Materiay Wspczesnych Technologii Grzegorz Karwasz Wykad XV Toru

Materiały Współczesnych Technologii Grzegorz Karwasz Wykład XV Toruń, 09. 06. 2016

Metale, stopy Fe: stale, żeliwa Cu: mosiądze, brązy Aluminium, tytan, nikiel http: //www. razetocasareto. com http: //www. alibre. com/images/gallery/small/Soetikno 1. jpg Materiały wykład 1

Ceramiki, szkła Szkła (Si. O 2) Cofanetto da toeletta di Merit Nuovo Regno, XVIII dinastia, regno di Amenofi II-III (1428 -1351 a. C. ) Legno (sicomoro) con recipienti di alabastro, vetro e ceramica Ceramiki Cementy Materiały wykład 1

Polimery, kompozyty 1) Jednorodne 2) Chemoutrwardzalne (żywice) Kompozyty Nanopolimery The thermal protection system of spaceshuttles consists of various materials. Reinforced Carbon (RCC) components protect the shuttle’s nose section, wing leading edges and chin panel from extreme heat. Materiały wykład 1

Ebonit, bakelit … ad 1) ebonit (1843) – guma, 30 % siarki polietylen ad 2) bakelit (1907) fenol + aldehyd mrówkowy http: //www. bakelitemuseum. de/

Materiały nowoczesnych technologii – podglądanie natury Nauka o materiałach jest taka stara jak cywilizacja. • W starożytnych piecach do wypalania żelaza, dymarkach, znanych w Egipcie w III tysiącleciu p. n. e w umiejętny sposób wykorzystywano fakt, że żelazo z domieszką węgla topi się w niższej temperaturze (nawet 1154ºC) niż czyste żelazo (1538ºC) ; dziś nie bardzo potrafimy odtworzyć proces dymarkowy • odlewanie brązu, na pomniki lub dzwony, jest jeszcze trudniejsze • sekrety produkcji porcelany były strzeżone przez tysiąclecia Okazuje się, że natura jest nie mniej pomysłowa niż człowiek. Drewno, muszla czy nić pajęcza pozostają prawie niedościgłymi wzorami…

Beton, stal, porcelana i muszle • Badania mikroskopowe materiałów pokazują, że wiele z nich ma podobną strukturę, nawet jeśli są one pozornie bardzo różne • Najbardziej odporne materiały konstrukcyjne: - beton zbrojony - chińska porcelana - hartowana stal - kompozyty polimerowe mają strukturę składającą się z dwóch faz – jednej włóknistej (pręty zbrojeniowe w betonie, włókna Al 2 O 2 w porcelanie, wydłużone kryształy martenzytu w stali, włókna węglowe lub szklane w polimerach), odpornej na rozciąganie i drugiej wypełniającej (beton, mulit, austenit, żywica), odpornej na zgniatanie • Okazuje się, że muszle małż też mają podobną strukturę, wapiennoorganiczną, jak to pokazują wyniki naukowe poniżej

Biomateriały (1) The nanostructural unity of Mollusc shells * Y. Dauphin UMR 8148 IDES, bât. 504, Université Paris XI-Orsay, 91405 Orsay cedex, France * E-mail: yannicke. dauphin@u-psud. fr ABSTRACT Calcite and aragonite shell layers of the main classes of Molluscs are composed of monocrystalline units (prisms, tablets, laths or fibres). Scanning electron and atomic force microscopy studies show these units are composed of small round granules with a thin cortex (amorphous calcium carbonate and/or organic matrix). These granules are organo-mineral composites. A comparison of the size and shape of the granules in different taxa (Mollusca, Brachiopoda) suggests a possible relationship with taxonomy and/or phylogeny. http: //www. beg. utexas. edu/mainweb/publications/graphics/calcite. htm

Red abalone Haliotis rufescens ang. Red abalone pol. Słuchotka kalifornijska – do 30 cm http: //www. gastropods. com/5/Shell_965. shtml

Haliotis rufescens Macromolecular structure of the organic framework of nacre in Haliotis rufescens: Implications for growth and mechanical behavior Jiddu Bezaresa, Robert J. Asaroa, , and Marilyn Hawleyb a Department of Structural Engineering, University of California, San Diego, CA 92093, USA b Materials Science and Technology Division, Los Alamos National lab. , Los Alamos, NM 87545, USA Journal of Structural Biology Volume 163, Issue 1, July 2008, Pages 61 -75 Fig. 1. (a and b) SEM images of fractured nacre from H. rufescens illustrating tiles on nearly parallel lamella. The “terrace” consisting of one interlamellar layer of nacre is shown at higher magnification in (b), where the black arrow points to a central region discussed below and referred to in Mutvei (1979). (c) Flat pearls grown on a glass slide inserted into the mantle of a live red abalone (described below). Note the “stack of coins” arrangement with a smaller tile (or tiles) nucleated at the top of each stack. (d) SEM image of a cross section of H. rufescens organic matrix, demineralized in EDTA, illustrating individual and apparently porous interlamellar layers

Haliotis rufescens

Klasy krystalograficzne (0 -a): trygonalny (trigonal, ≈rhombohedral) = sześcian skrzywiony jednakowo w 3 D Korund (Al 2 O 3) http: //en. wikipedia. org/wiki/Corundum α-kwarc (Si. O 2) Cynober (Hg. S) http: //en. wikipedia. org/wiki/Cinnabar

Klasy krystalograficzne (0 -a): trygonalny (trigonal, ≈rhombohedral) = sześcian skrzywiony jednakowo w 3 D Kalcyt (Ca. CO 3) Własności anizotropowe: - dwójłomność światła, tj. dwie różne prędkości propagacji światła w różnych kierunkach (kalcyt) - efekt piezoelektryczny, tj. powstawanie napięcia elektrycznego w trakcie ściskania (kwarc)

Kryształ regularny: chlorek sodu Układ regularny ściennie centrowany dla Cl- (zielone) z jonami Na+ (szare) w lukach oktaedrycznych RNa+< RCl- http: //pl. wikipedia. org/wiki/S%C 3%B 3 l_kamienna

Kryształ regularny: diament Zn. S – blenda cynkowa (sfaleryt) Układ regularny, ściennie centrowany Kubisch flächenzentrierte Kristallstruktur (fcc) des Diamant. Jedes Kohlenstoffatom ist gleichwertig mit vier Nachbaratomen kovalent gebunden, http: //de. wikipedia. org unten links in der Zeichnung hervorgehoben.

Własności materiałów (1) Skala twardości Mohsa Materiał twardszy zostawia rysę na materiale miększym. Paznokieć ma twardość ok. 2. 5, szkło 5. 5, pilnik do paznokci ok. 6. 5. All. About. Gemstones. com

1 talk http: //www. mii. org/Minerals/Minpics 1/Talc%202. jpg http: //www. microphotonics. com/talc%20 powder. jpg

2 gips (alabaster) Ca. SO 4 http: //www. dkimages. com/discover/previews/953/35003342. JPG

3 kalcyt (wapień, szpat islandzki) Ca. CO 3 http: //skywalker. cochise. edu/wellerr/mineral/calcite/6 calcite-cleavage 2. jpg http: //www. gvstones. com. br/brazil_orange_compact_calcite_bocc 05_f 09. JPG

4 fluoryt Ca. F 2 http: //www. sciencehelpdesk. com/img/science 1_5/Fluorite. jpg http: //www. healingcrystals. com/images/cards/Fluorite. jpg

5 apatyt Ca 5(PO 4)3 http: //www. rockcutters. us/cut-images/apatite-green-oval. jpg http: //www. matsminerals. com/apatite. CM-13. jpg

6 ortoklaz KAl. Si 3 O 8 http: //www. thomsonminerals. com/images/JBW 615 CORTHOCLASENC 1. jpg http: //www. prettyrock. com/php/images/facet-rough/orthoclase-04302007 -1 -1. jpg

7 kwarc (Si. O 2) http: //www. pitt. edu/~cejones/Geo. Images/1 Minerals/1 Igneous. Mineralz/Quartz. Rose. jpg http: //earthnet-geonet. ca/images/dynamic/minerals/smokey_quartz. jpg http: //perso. wanadoo. es/maquinalmatheus/ima/ametiste_rectifiee. jpg

8 topaz Al 2 Si. O 4 http: //blog. bolderworld. com/wp-content/uploads/2009/04/topaz. jpg http: //webmineral. com/specimens/Topaz. jpg

9 korund Al 2 O 3 tlenek glinu, Al 2 O 3 – papier ścierny - domieszkowany jonami Fe: szafir - domieszkowany jonami Cr: rubin Źródło: Wikipedia

10 diament http: //loopable. files. wordpress. com/2007/07/diamant. gif http: //www. diamondgeezer. com/diamond-buyers-guide/images/diamond-shape. jpg http: //www. worldwidediamonds. info/oppenheimer%20 diamond%20 yellow%20 crystal. jpg http: //famousdiamonds. tripod. com/steinmetzpinkdiamond. html

Kamienie szlachetne granaty wszystkie kolory, oprócz niebieskiego

Kamienie szlachetne turmalin

Kamienie szlachetne Szmaragd Be 3 Al 2(Si. O 3)6

Metale, rodzime Miedż, srebro, kalcyt Złoto, miedź, srebro

Metale, rodzime (2) Żelazo, ołów, platyna Arsen, antymon, bizmut, tellur

Zestawienie modułów Younga i temperatury topnienia Metal Temperatura topnienia (OC) Moduł Younga (GPa) Pb 327 14 Zn 420 43 Mg 649 45 Al 660 71 Ag 962 76 Au 1064 82 Cu 1085 124 Ni 1455 214 Fe 1538 196 Cr 1863 289 Mo 2623 324 W 3422 411

Wpływ zawartości węgla na temperaturę przejścia w stan kruchy stali niestopowej o strukturze ferrytyczno - perlitycznej Burns, K. W. and Pickering, F. B. , Deformation and fracture of ferrite-pearlite structures, J. Iron and Steel Inst. , 1964, 202: 899 -

Kruchość stopów lutowniczych [NASA 1965]

Stopy – poprawa własności mechanicznych, obniżenie temperatury topnienia „próba 750” „próba 916” srebro jubilerskie http: //www. metallurgy. nist. gov/phase/solder/agcu. html http: //www. andrzejbaranowski. pl/cechy. html http: //cst-www. nrl. navy. mil/lattice/alloys/aucu. html

Brąz - stop miedzi i cyny http: //www. metallurgy. nist. gov/phase/solder/cusn. html

„Epoka żelaza” • Historia – dymarki, rudy żelaza Wypalanie w dymarkach odbywało się przypuszczalnie w temperaturze około 1200ºC i dawało „kęs” żelaza. Podlegał on dalszej obróbce termicznej, redukcji (? ), przekuwaniu. Jaki był skład chemiczny tego „kęsa” i dalsza obróbka, tego nie wiemy http: //welniaczki. nazwa. pl/Wolow_eu-Dymarki/

Stal: stop żelaza i węgla http: //www. calphad. com/iron-carbon. html

Żelazo „czyste”: ferryt = α-Fe bcc (<0. 028%C@738ºC) http: //www. metallograf. de/start. htm Czyste żelazo jest miększe od miedzi!

Przy większej zawartości C pojawiają się dwie fazy: alfa-ferryt (88 wt%) cementyt (12%) - igły http: //en. wikipedia. org/wiki/Pearlite http: //www. sv. vt. edu/classes/MSE 2094_Note. Book/96 Class. Proj/analytic/frontan. html#BE The group and their : "contracts": Chris Lattin Kurt Eaton Victor Simkovic Ike Eikenlaub

Przy jeszcze więszej zawartości C: Ferryt →Perlit→Sorbit http: //www. metallograf. de/start. htm

Stal wysokogatunkowa: ferryt i austenit Źródło: Prowans, Struktura stopów

Hartowanie stali • The martensite is formed by rapid cooling (quenching) of austenite which traps carbon atoms that do not have time to diffuse out of the crystal structure • martensite has a body centered tetragonal crystal structure, whereas austenite has a face center cubic (FCC) structure. Martensite in AISI 4140 steel 0. 35%C Steel, water-quenched from 870°C http: //en. wikipedia. org/wiki/Martensite

Kaloryfery, ruszty pieców = żeliwo (czyli do 4% węgla) Źródło: Prowans, Struktura stopów

Brązy fosforowe Phosphor bronze is an alloy of copper with 3. 5 to 10% of tin and a significant phosphorus content of up to 1%. The phosphorus is added as deoxidizing agent during melting. These alloys are notable for their toughness, strength, low coefficient of friction, and fine grain. The phosphorus also improves the fluidity of the molten metal and thereby improves the castability, and improves mechanical properties by cleaning up the grain boundaries. Phosphor bronze propellor salvaged from 1940 s American warship Bauhaus Walstein tenor saxophone manufactured in 2008 from phosphor bronze http: //www. alibaba. com/showroom/Bronze_Spring_Wire. html http: //en. wikipedia. org/wiki/Phosphor_bronze Acoustic guitar string wrapped with phosphor bronze

Stopy mennicze Monety polskie: • 1, 2, 5 gr - Cu 59 Zn 40 Mn 1 • 10, 20 , 50 gr i 1 zł - Cu 75 Ni 25 • 2 zł : Cu 92 Al 6 Ni 2 - zewn. , Cu 75 Ni 25 - wewn. Euro: • • stalowe, pokryte Cu 10, 20, 50 cents Cu 89 Al 5 Zn 5 Sn 1 (nordic gold – szwedzkie złoto) • inner: Cu 75 Ni 25 outer Cu 75 Zn 20 Ni 5 Piotr Gramza. http: //www. monetki. friko. pl/wiad/stopy. html

Al-Zn-Mg… - super-stopy lotnicze • faza między-metaliczna Al 7 Cu 2 Fe i nierozpuszczony Mg 2 Si • dendrytyczna sieć Al 3 Zr • wzrost twardości po hartowaniu • wzrost moduły Younga pod wpływem obciążenia

Stopy dentystyczne Fig. 2. Morphology of fct precipitates in the fcc palladium solid solution matrix of as-cast S-S. (a) Bright-field micrograph. (b) Higher-magnification bright-field micrograph of the striations within the precipitates. Fig. 4. Bright-field micrograph showing dislocations in the palladium solid solution matrix of Super Star after heat treatment simulating the firing cycles for a dental porcelain. Fig. 1. Dark-field micrographs showing the morphologies of a dendrite (a) and the eutectic structure (b) in as-cast Super Star. For the two- Fig. 3. Dark-field micrograph of heat-treated beam condition used to obtain (b), the fct Super Star, showing discontinuous fct lamellae of the eutectic structure have a bright precipitates, which have rectangular platelet appearance and the fcc lamellae (i. e. , the dark morphology. Dislocations are present in both the regions between the fct lamellae) are not imaged. adjacent fcc palladium solid solution matrix and within the precipitates.

Krzemionka: Si. O 2 1) Luźne tetrahedry Si. O 4 -2 otoczone Fe+, Al. + itd: granaty 2) Struktura płaska (mika, glina) 3) Struktura przestrzenna (kwarc) http: //www. visionlearning. com/library/module_viewer. php? mid=140 http: //www. pitt. edu/~cejones/Geo. Images/1 Minerals/1 Igneous. Mineralz/Micas/Muscovite 1. JPG http: //www. jdavisproductions. com/images/quartz. jpg

Skład szkła (%) - przykłady Szkło Si. O 2 Zn. O B 2 O 3 vycor* 96 3 pyrex 80 -81 12 -13 crown Zn 55 -65 crown Ba 31 Crown 75 crown Pb 75 ciężki flint 65 żelazowe 67 włókna opt. 54 sodowe (okienne) 75 5 -15 Fe 2 O 3 Na 2 O Al 2 O 3 0. 4 <1 Ba. O Ca. O Pb. O 8 13 4 kilka 12 8 9 3 48 11 16 35 15 18 8 15 17 22 8 *porowatość 28% Źródło; CRC i M. Blicharski, Wstęp do inżynierii…

rzymskie szkło butelkowe (niebiesko- zielone) Table 1. Sample analyses G 61 06 G 131 25 G 36 22 G 141 14 G 141 31 Si. O 2/wt% 69. 0 69. 4 67. 1 Al 2 O 3/wt% 2. 3 2. 6 2. 3 2. 1 2. 6 Fe 2 O 3/wt% 0. 49 0. 64 0. 80 0. 74 0. 33 Mg. O/wt% 0. 49 0. 59 0. 48 0. 47 0. 55 Ca. O/wt% 6. 2 6. 7 6. 3 6. 0 9. 3 Na 2 O/wt% 18. 2 17. 3 17. 4 18. 2 16. 6 K 2 O/wt% 0. 52 0. 74 0. 50 0. 52 Ti. O 2/wt% 0. 08 0. 10 0. 08 0. 05 P 2 O 5/wt% 0. 09 0. 12 0. 10 0. 09 0. 08 Mn. O/wt% 0. 35 0. 51 0. 46 0. 37 0. 92 Roman blue-green bottle glass: chemical–optical analysis and high temperature viscosity modelling SO 3/wt% 0. 37 0. 22 0. 36 0. 30 0. 23 Cl/wt% 1. 4 1. 1 1. 2 1. 6 Sb 2 O 3/wt% 0. 37 0. 28 0. 35 0. 43 0. 00 P. A. Binghama, , and C. M. Jacksonb a. Department of Engineering Materials, University of Sheffield, Sir Robert Hadfield Building, Mappin Street, Sheffield, South Yorkshire S 1 3 JD, UK b. Department of Archaeology and Prehistory, University of Sheffield, Northgate House, West Street, Sheffield S 1 4 ET, UK Fig. 3. Reflection-corrected, normalised visible wavelength optical absorption spectra. Journal of Archaeological Science Volume 35, Issue 2, February 2008, Pages 302309

Szkła – amorficzne ? Bo Zhang and Xiang Cheng/University of Minnesota Glassy materials are characterized by their irregular structure. However, new 3 D imaging experiments show that the positions of particles within a colloidal glass made from a suspension of micrometer-sized particles aren’t completely random. http: //physics. aps. org/synopsis-for/10. 1103/Phys. Rev. Lett. 116. 098302

Korund (topaz, rubin) = Al 2 O 3 Twardość Mohsa 9 temp. topnienia 2044ºC http: //en. wikipedia. org/wiki/Corundum Struktura Al 2 O 3: heksagonalna jonów O 2 z jonami Al 3+ w 2/3 luk struktury

Materiały ogniotrwałe: Al 2 O 3: Si. O 2 Kaolinit Al 2 Si 2 O 5(OH)4 (tj. Al 2 O 3 • 2 Si. O 2 • 2 H 2 O) 500 -600º 2 Al 2 Si 2 O 5(OH)4 —> 2 Al 2 Si 2 O 7 + 4 H 2 O 925 -950º 2 Al 2 Si 2 O 7 —> Si 3 Al 4 O 12 + Si. O 2 (spinel) 1050º 3 Si 3 Al 4 O 12 —> 2 Si 2 Al 6 O 13 + 5 Si. O 2 (mulit + krystobalit)

Mulit http: //webmineral. com/crystal/Orthorhombic-Dipyramidal. shtml Copyright © Dave Barthelmy

Porcelana Skład: kaolin Al. 2 Si 2 O 5(OH)4 – „ Kao-Lin” główny składnik = lepiszcze glina (kaolin z domieszkami, np. Fe 2 O 3) skaleń (niem. Feldspat, ang. feldspar, np. ortoklaz (K, Na)2 Al 2 O 3 • 6 Si. O 2 lub plagioklaz Ca. O • Al 2 O 3 • Si. O 2 ) - topnik kwarc Si. O 2 zapewnia zeszkliwienie Influence of macroscopic residual stresses on the mechanical behavior and microstructure of porcelain tile Journal of the European Ceramic Society Volume 28, Issue 13, September 2008, Pages 2463 -2469 Agenor De Noni Jr. a, Dachamir Hotzab, Vicente Cantavella Solerc and Enrique Sanchez Vilchesc a. Instituto Maximiliano Gaidzinski (IMG), 88845 -000 Cocal do Sul, SC, Brazil b. Universidade Federal de Santa Catarina (UFSC), 88040 -900 Florianópolis, SC, Brazil c. Instituto de Tecnologia Cerámica (ITC), 12006 Castellón, Spain W wygrzanej strukturze zwraca uwagę obecność wytrąceń kwarcu (ciemne)

Ceramiki dentystyczne (Zr. O 2) Journal of Applied Oral Science Print version ISSN 1678 -7757 J. Appl. Oral Sci. vol. 12 no. spe Bauru 2004 doi: 10. 1590/S 1678 -77572004000500004 Dental ceramics and the molar crown testing ground Van P. Thompson. I; Dianne E. Rekow. II IDepartment of Biomaterials and Biomimetics, New York University College of Dentistry IIDivision of Basic Sciences , New York University College of Dentistry

Inne tlenki (Ti. O 2) Ti. O 2 – rutyl, anatase (biały pigment do farb) Ti. O 2 nanorurki nanowłókna z Ti. O 2 http: //www. flickr. com/photos/argonne/4093068264/in/set-72157622133780690/

Porowaty węgiel http: //physics. aps. org/articles/v 9/16

Polietylen (PE) http: //www. primus. com. pl/gim/galeria/udir_1/ko nkursstrony/2008 strony/3/polietylen. jpg http: //wwwnt. if. pwr. wroc. pl/kwazar/materia/146187/polietylen. jpg • Stosuje się go jako tworzywo powłokowe, w produkcji folii i innych opakowań, do wyrobu rur, wyrobu elementów gospodarstwa domowego.

Polipropylen - PP http: //www. primus. com. pl/gim/galeria/udir_1/konk ursstrony/2008 strony/3/polipropylen. jpg http: //www. linotex. olkusz. pl/images/oferta/ duze/liny_krecone_polipropylenow. jpg • Ma zastosowanie w produkcji elementów, osłon i obudów maszyn, wykładzin, opakowań, pojemników na chemikalia, rur, folii, włókien, itp

Polistyren - PS http: //www. plastech. pl/images/news/2498/basfkrones. jpg http: //www. fpintl. pl/images/super-8. jpg • Zastosowanie: do wyrobu materiałów elektroizolacyjnych, części samochodów, rowerów, lodówek, naczyń, pojemników, zabawek, galanterii, a także biżuterii. Można z niego otrzymać styropian.

Polichlorek winylu - PVC Jest stosowany w różnych gałęziach gospodarki: • w budownictwie: do produkcji wykładzin podłogowych, stolarki okiennej i drzwiowej, akcesoriów (w postaci różnych listew wykończeniowych), rur i kształtek do wykonywania instalacji w budynkach, jako elewacja (siding) itp. • w medycynie: dreny, sondy, cewniki, strzykawki • w energetyce: materiał elektroizolacyjny • do wyrobu opakowań (głównie przezroczystych) do cieczy i proszków używanych w gospodarstwie domowym i kosmetyce • jako igelit, stosowany do pokrywania nawierzchni skoczni narciarskich, stoków zjazdowych, peronów kolejek linowych i wyciągów narciarskich • w sporcie: do pokrywania boisk piłki siatkowej, koszykowej, ręcznej, halowej piłki nożnej • do wyrobu kart ID (bankomaty, dostępu, rozliczania czasu pracy) • do wyrobu folii dachowych

Poliamidy (nylony) - PA • Zastosowanie jako tworzywa konstrukcyjne szeroko stosowane w przemyśle. Wytwarzane w postaci folii, żyłek, włókien, proszku i bloków do obróbki mechanicznej.

Polimerkylan metylu - PMMA • Znany też jako szkło akrylowe (pleksiglas). • Zastosowanie: wytwarzanie płyt, szyb lotniczych, soczewek, szkieł odblaskowych i zegarowych, reflektorów, elementów dekoracyjnych.

Policzterofluoroetylen - PTFE http: //toolmonger. com/wpcontent/uploads/2008/05/Teflon. Tape 450. jpg • Nazywany teflonem. • Stosowany do nakładania powłok ochronnych, uszczelniania, do wykonywania zaworów, membran pomp itp. http: //www. faqs. org/photo-dict/photofiles/list/4334/5774 teflon_frying_pan. jpg

Mylar, kapton, itd. Polyethylene terephthalate (mylar) Opakowania żywności, żagle słoneczne, Metalizowane Al jak filtry słoneczne http: //en. wikipedia. org/wiki/Bo. PET poly-oxydiphenylene-pyromellitimide (kapton) Izolacja kabli w kosmosie i w próżni laboratoryjnej (0 -700 K) http: //en. wikipedia. org/wiki/Kapton

Dimery kwasu mrówkowego Total Energy = -236967. 26 kcal/mol ZPVE = 45. 93 kcal/mol Electron affinity EA = -21 kcal/mol EA with ZPVE corr. = -18, 68 kcal/mol (HCOOH)2 H Wiązanie poprzez uwspólnienie atomu wodoru, tzw. wiązanie „wodorowe” Gęstość elektronów wokół atomu wodoru jest mała, oznacza to, że jest to praktycznie „goły” proton. C O O gęstość elektronowa Karwasz i in. 2007 H

„Polimery” wody (klastery) -95446. 11 -286368. 62 -143177. 69 -238639. 12 -90909. 90 -334101. 62 -381756. 16 Wiązanie „wodorowe” czyli protonowe Dimery wody zostały właśnie (2015) odkryte w atmosferze Karwasz i in. , 2004

Dodatek: Jak należy kręcić ciasto? Mama mówi, że zawsze w jedną stronę? A co mówi fizyka współczesna? Dobrze wymieszane ciasto, to emulsja , czyli mieszanina wody i tłuszczu, w której tworzą się długie łańcuchy molekuł. Zmiana kierunku mieszania powoduje rozerwanie tych łańcuchów. when the stirring direction is reversed, particles are pulled out of contact with each other http: //physics. aps. org/synopsis-for/10. 1103/Phys. Rev. Lett. 115. 228304