Master Ligjrata 1 Metodologjia hulumtuese Hyrje n metodologjin

(Master) Ligjërata 1 Metodologjia hulumtuese Hyrje në metodologjinë hulumtuese Prof. dr. Avdullah Hoti 1 1

Literatura • Research methods for business students; Saunder, M. , Lewis, P. And Thornill, A. , Pearson Education Limited, Essex, 2009 – Kapitulli 1 2

Hulumtimi: Koncepti dhe rëndësia • Trajtim kompleks i çështjes – Përgjigje në pyetjet: si dhe përse? • Bazament i punës shkencore dhe përparimit intelektual 3

Metodologjia hulumtuese Procedura e zakonshme e një pune hulumtuese: 1. Teoria ekonomike 2. Grumbullimi i të dhënave 3. 4. 5. 6. – të dhënat primare ose sekondare – – – Testimi i teorisë ekonomike Parashikimi Propozimi i politikave Specifikimi i modelit matematik të teorisë Specifikimi i modelit ekonometrik të teorisë Vlerësimi i parametrave te modelit ekonometrik Kontrollimi/testimi se sa adekuat është modeli ekonometrik 7. Testimi i hipotezave/pyetjeve hulumtuese lidhur me parametrat e vlerësuar 8. Shfrytëzimi i rezultateve 4

1. Formulimi i teorisë ose hipotezave/pyetja hulumtuese • Pika startuese është teoria • Nëse nuk e dimë teorinë, atëherë nuk dimë se çfarë masim • Teoria përbën pritjet tona paraprake për efektin e X në Y • Shembull: – A ndikon edukimi në nivelin e pagës? – Pritjet tona paraprake: • Edukimi ndikon pozitivisht në nivelin e pagës 5

2. Grumbullimi/sigurimi i të dhënave • Te dhëna primare: vet të grumbulluara • Sekondare: të grumbulluara nga të tjerët (institute, firma, raporte, internet, etj. ) • Të dhëna kuantitative: çmimet, të hyrat, shpenzimet, etj. • Të dhëna kualitative: gjinia, i/e punësuar, martuar, shkolluar, etj. – Regjistrimet (census) – Mostra përfaqësuese e popullacionit. 6

Llojet e të dhënave 1. Të dhëna të serive kohore (time series): të grumbulluara rregullisht në intervale të rregullta kohore: ditore, mujore, tremujore, vjetore. 2. Të dhëna për njësi (cross-section): një ose më shumë të dhëna të grumbulluara në një moment të caktuar. 3. Të dhëna pooled: p. sh. të dhënat për GDP per vendet e BE per 10 vite me radhe. 4. Të dhëna Panel: një firm ose familje intervistohet nëpër kohë (ditë, muaj, vite, etj. ). – Panel i balancuar ose pabalancuar

Të dhëna nëpër seri kohore (time series) Paga minimale, papunësia dhe të dhena të tjera për Puerto Rico-n

Të dhëna për individ/firma/qytete etj (cross section) Të dhëna për vende të ndryshme për një vit: rritja ekonomike; konsumi qeveritar, pjesëmarrja e të rinjëve në popullsi)

Të dhënat panel • Baze e te dhenave ku sjellja e entiteteve (firma, shtete, indidivide etj. ) observohet pergjate kohes.

3. Specifikimi i modelit matematik • Hedh të dhënat në diagrame – Shembulli i edikumit dhe pagës: 1, 000 individë, pagat e tyre dhe arsimi • Lidhje pozitive: me rritjen e nivelit të edukimit rritet paga. • B 1 dhe B 2 janë parametra B 1 = intersepti/konstantja që tregon pagën nëse personi nuk ka edukim fare/i pashkolluar. B 2 = është pjerrësia (slope), që tregon normën e ndryshimit të pagës për njësi ndryshimi në nivelin e edukimit (vite) B 2 > 0 me rritjen e nivelit të edukimit rritet paga mesatare B 2 < 0 niveli i edukimit ndikon negativisht në madhësinë e pagës. 11

4. Specifikimi i modelit ekonometrik • Lidhje jo plotësisht lineare = forca të tjera përvec dy hipotezave të ngritura. • Duhet të lejohet ndikimi edhe i faktorëve/variablave të tjera përmes u. • U = gabimi random – përfshin të gjitha forcat e tjera që mund të ndikojnë në madhësinë e pagës e që nuk janë përfshirë në model, gabimet ne mates dhe faktin se jo cdo gje mund te shpjegohet (sjellja e njeriut eshte jo gjithmone e parashikuar). • Në anën e majtë është variabla e varur • Në anën e djathtë janë variablat shpjeguese të pavarura • Por, kjo nuk nënkupton shkakun, pasi duhet mbështetur me teori. 12

5. Vlerësimi i prametrave • Paga = paga mesatare e shprehur në Euro për një orë punë. • Edukimi = matur me vitet në edukim • Nëse niveli i edukimit rritet për një vit, – në mesatare paga për një orë rritet për 0. 55 Euro – Edukimi ka ndikim pozitiv në pagë • Nëse punëtorët nuk janë të shkolluar (vitet e edukim=0), atëherë paga mesatare për një orë pune është 1. 5 Euro. 13

6. Specifikimi i modelit Sa adekuat është modeli? • Teoria tregon se cilat variabla ndikojnë në variablën me interes • Prej regresionit të thjeshtë në atë të shumëfishtë. • Duke mbajtur konstant/të pandryshuar nivelin e edukimit, – Atëherë, me rritjen e përvojës në punë për një vit, në mesatare, paga për një orë pune rritet për 0. 10 euro – Duke mbajtur konstant/të pandryshuar përvojën në punë, me rritjen e nivelit të edukimit për një vit, në mesatare, paga për një orë pune rritet për 0. 40 euro 14

7. Testimi i hipotezave • Testimi i hipotezave nënkupton shqyrtimin e çështjeve në vijim: – Nëse modeli ka kuptim ekonomik – Nëse rezultatet janë në pajtueshmëri me teorinë ekonomike • Testimi individual i hipotezave – Cilin model duhet përdorur? 15

8. Shfrytëzimi i rezultateve Rezultatet përdoren për tri qëllime: 1. Testimi i teorisë ekonomike – A ka lidhje sinifikante në mes të edukimit dhe pagës? 2. Parashikimi – Sa do të ishte paga mesatare për orë pune duke ditur nivelin e edukimit dhe përvojën në punë. 3. Propozimi i politikave – Si duhet të veprohet me edukimin për të rritur pagat? 16

Ceteris paribus • Ky term është me rëndësi në ekonometri dhe propozimin e politikave. • Nënkupton mbajtjen fiks të faktorëve tjerë • Në shembullin e edukimit dhe pagës: – Nëse përvoja e punës nuk ndryshon, koeficienti para edukimit tregon për sa rritet paga për një rritje për njësi të edukimit. 17

Detyre • Konceptoni nje problem hulumtues dhe filloni ta strukturoni ate ne perputhje me kete metodologji hulumtuese. 18