Ligjrata 3 Master Globalizimi dhe tregu i puns

Ligjërata 3 (Master: Globalizimi dhe tregu i punës) Globalizimi dhe institucionet e tregut të punës Prof. as. Avdullah Hoti 2011/2012 1 1

Literatura 1. 2. 3. 4. T. Boeri and P. Garibaldi (2009) Beyond Eurosclerosis, Economic Policy, July: 409 -61. G. Flaig and H. Rottmann (2011) Labour Market Institutions and Unemployment: An international comparison, CESIFO Working Paper No. 3558. H. Lehmann and A. Muravyev (2011) Labour Markets and Labour Market Institutions in Transition Economies, IZA Discussion Paper No. 5905. A. Hoti (2005) A background study on labour relations in Kosova; paper prepared at the request of “Social Dialogue” – EAR Project on Strengthening Civil Society in Kosova

Përmbajtja Globalizimi dhe tregjet e punës n Regjimet alternative të tregjeve të punës n Rregullimi i tregut të punës dhe dështimet e tregut n Institucionet e tregut të punës në Kosovë n

Globalizimi, tranzicioni dhe tregu i punës n ↑ Sovraniteti i punëdhënësit – E drejta për të marrë në punë dhe për të larguar nga puna • Mbrojtje e dobët e punësimit – Derregullim i pagave • Rritja e dispersionit të pagave – Dallimet në paga për shkak të aftësive – Rishfaqje e dallimeve në paga meshkuj-femra n Papunësia e zëvendësoi mbipunësimin/papunësinë e fshehur – Nivel i ulët i mbrojtjes sociale n Zgjedhja në mes të regjimit të tregut të punës të BE apo të SHBA-së?

Tregu i punës në BE dhe në SHBA: Diferencat në rregullativën e tregut të punës SHBA – Supremaci e ‘’laissez-faire’’ – Vendim-marrësit racional që shikojnë nga e ardhmja, në tregje që janë konkurente, gjenerojnë zgjidhje që është shoqërisht optimale • Politikat ‘punësimi në bazë të dëshirës’ – Të drejtat për punësim tek punëdhënësi – Marrëveshje bilaterale lidhur me kontratën e punësimit • Kërkon fuqizim ligjor të kontratave – gjyqe të forta – Por, kur gjyqet janë jo-efiqiente • Vetë fuqizimi përmes reputacionit?

Tregu i punës në BE dhe në SHBA: Diferencat në rregullativën e tregut të punsë Tregu i punës në BE: Hipoteza: Tregjet prodhojnë zgjidhje sub-optimale n Dështimi i tregut – Informatat asimterike • Dështimi i sinjalizimit dhe sigurimi i punësimit – Kontratat jo-komplete të punësimit • Problemet e agjentit dhe sjelljet oportunistike – “hold-up problems” n Pabarazia – Tregjet krijojnë shumë pabarazi • Pagat minimale, pensionet shtetërore – Tregjet krijojnë shumë rrezik dhe pasiguri • Sigurimet shoqërore dhe benefitet për papunësi dhe sëmundje – Shpërndarje e rrezikut dhe kros-subvencionim

Pyetje për diskutim n Nëse jeni në gjendje të zgjedhni politikat e tregut të punës që duhet aplikuar në Kosovë, cilin model do ta kishit aplikuar? Modelin e SHBA-së apo modelin e BE-së?

PROBLEMET E MODELIT TË BE-së n Niveli i lartë i rregullimit & mbrojtja sociale ka krijuar “eurosklerozën” – Mobilitet i vogël i punës dhe punëtorëve – “moral hazard” i lartë (ndarja e rrezikut) – Modeli “Insiders-outsiders” dhe segmetnimi i tregjeve të punës – Inercioni i politikave ekonomike n Nevoja për reforma neo-liberale – Nevoja për tregje më fleksibilie – De-rregullim dhe privatizim – Rregullat për konkurencë

Cilat janë rregullat e dëmshme? n n n Taksat e larta për punëtorë rrisin papunësinë Benefitet e larta dhe afatgjata për të papunët rrisin papunësinë Studimet ekonometrike tregojnë se: – Rritja e reprezentimit të punëtorëve (sindikatave) e rrit performancën ekonomike • Por mund të shkaktojnë segmentim të tregut të punës (insidersoutsiders model) n Sindikatat e forta nuk janë të dëmshme nëse marrëveshjet në mes tyre dhe bizneseve koordinohen – Por problemi i segmentimit të tregjeve

n Globalizmi i tregjeve të punës: Modeli amerikan apo evropian? Modeli amerikan – Punësim i lartë dhe papunësi e ulët – Qarkullim i lartë i punës dhe punëtorëve – Pabarazi e lartë në paga n Modeli evropian – Qarkullim i ulët i punës dhe punëtorëve • Siguri e lartë në punësim / siguri në të ardhura – Papunësi e lartë afatgjate – Pabarazi e ulët në paga • Dualitet i tregut të punës – ‘insiders’ kanë shumë fuqi?

Globalizmi i tregjeve të punës: Modeli amerikan apo evropian? n Zgjidhja: mbizotërim i modelit amerikan – Liberalizim i përgjithshëm i rregullativës të tregut të punës – De-rregullim i shoqëruar me rritje të performancës • Mbrojtje e punësimit: e dobët sidomos në SEE dhe CIS • Pragu i taksave: taksat e ulta të punës e rrisin punësimin – Taksë e sheshtë për të ardhurat nga puna • Politikat aktive të tregut të punës: – Shpenzime të ulëta në trajnim dhe mbështetje për të gjetur punë

Pyetje për diskutim Si mund të konkurrojnë në ekonominë globale vendet që kanë nivel të lartë të mbrojtjes sociale? (Si mund të konkurrojnë firmat gjermane në tregjet globale me ato amerikane, të cilat kanë shpenzime të ulëta që nuk lidhen me pagën? )

Problemi 1: RRITJA E PABARAZISË NË TREGJET E PUNËS n Rritja e pabarazisë në punësim si rezultat: – Rritja e fleksibilitetit në punësim si: • part-time dhe përkohësisht – Rritja e papunësisë • Papunësia e koncentruar tek personat e caktuar n – Rritja e pensionimit të parakohshëm ↑ pabarazisë në paga & jo-stabilitetit • Rënje relative dhe absolute në pagat e grupeve më të ulta • Rritje e madhe në paga për grupin më të lartë • Rritje e premiumit për arsim & rënie e premiumit përvojë

Rreziku nga rritja e pabarazisë në paga n Shkaktarët: – Rritja e ofertës së punës me aftësi të ulëta? – Apo rënie e kërkesës për punëtorë të tillë? n Rritja e ofertës e diskutueshme • Rënia demografike, rritja e pjesëmarrjes në arsim etj. n Hulumtimet janë koncentruar në rënien e kërkesës për punëtorë me aftësi të ulëta – Ndryshimet teknologjike që janë ‘’biased’’ në aftësi – Globalizimi i tregjeve • “Outsourcing” e punëve që kërkojnë aftësi të ulëta jashtë vendeve OECD – Faktorët institucional • Rënia e fuqisë së sindikatave • deindustrializimi • Rënia e madhësisë mesatare të firmave – Problemet e koordinimit të sindikatave

Globalizimi i tregjeve të punës Eshtë i nevojshëm një fleksibilitet më i madh për të mundësuar përfitime të plota nga: • Globalizimi • Avancimi i teknologjisë • ↑ e integrimit ekonomik Veçanërisht në BE, pasi: n Mobiliteti ndërmjet regjoneve i ulët n Aftësitë specifike të punëtorëve për vetëm një firmë apo industri e kufizojnë mobiltietin dhe rrisin kostot n Rritja e segmetimit të tregjeve të punës – ‘insiders outsiders’

Si të adresohet jofleksibiliteti i tregut të punës në një ekonomi globale?

n Histeritë e papunësisë që burojnë nga institucionet jo-fleksibile të tregut të punës Mungesa në kapital – Investime kapitale të pamjaftueshme për të punësuar fuqinë punëtore – Tranzicioni: kapitali i vjetëruara, kursimet e ulëta – Mungesa e kapitalit të mjaftueshëm: • Rritja e kërkesës shkon për mallra nga importi • Ekonomia jo-formale n “Duration theories” – Papunësia e lartë afatgjate e zhvlerëson kapitalin njerëzor n Insider – Outsider models – Insiders mbrojnë veten

Politikat për luftimin e histerive n Mungesa e kapitalit – Tërheqja e FDI, privatizimi, mikrofinancimi, remitancat n “Duration theories” – Zvogëlim i benefiteve dhe rritje e punësimit n “Insiders” – Reduktim i proteksionizmit të tregut të punës – Trajnim i të papunëve • Për të bërë zëvendësues perfekt për ‘insiders’

Komplementariteti i politikave të TP n Koordinimi i nevojshëm – Benefitet për të papunët kombinohen dhe kushtëzohen me trajnime për të papunët – Reduktimi i proteksionizmit të tregut të punës krahas rritjes së politikave aktive të tregut të punës

Institucionet e tregut të punës në SEE Shumica e vendeve kanë zhvilluar shërbimet e punësimit n Por, mungesa e fondeve n – Të kufizuara në benefite për të papunët Mungesa e strategjive për zhvillimin e tregut të punës n Dialogu ndër-social i zhvilluar deri në një masë n – Përvoja nga e kaluara

Institucionet e tregut të punës në Kosovë n ITP të vendosura në Kosovë – Më shumë të tipit amerikan – Kufizime të vogla për punëdhënësit n Përcaktimi i pagës varet nga tregu: – Taksat e ulëta në krahasime ndërkombëtare, – Deri vonë pa pagë minimale në sektorin privat – Mungesë e dialogut të mirëfilltë social

Shërbimet e punësimit në Kosovë Shtatë qendra regjionale të punësimit n Aktivitetet: n – Lidhja e bizneseve me të papunët • Megjithatë, punëdhënësit rrallë raportojnë vendet e lira të punës – Shumica e firmave janë NVM dhe punësojnë familjarët – Kurse trajnimi të mbështetura nga donatorët – Regjistrimi i personave të papunë

Shërbimet e punësimit në Kosovë n Problemet: – Mungesa e mjeteve financiare – Mungesa e stafit të trajnuar dhe me eksperiencë – Nuk ka benefite për të papunët • Efekti në numrin e të regjistruarave si të papunë

Ligji i punës në Kosovë I thjeshtë n Por që më shumë e përcjell modelin evropian n Pasojat: n – Punësim i sigurt por jo fleksibil

Pensionet dhe efektet në tregun e punës n Sistemi pensional në tri shtylla – Shtylla 1: pensioni bazik – Shtylla 2: pensioni kontributdhënës – Shtylla 3: kontributet vullnetare n Pasi është vetëm për personat 65+, nuk ka shumë efekt në tregun e punës dhe pjesëmarrjen në treg n Pensionimi i parakohshëm për punëtorët e Trepçs dhe pjesëtarët e FSK-së

Skema e asistencës sociale në Kosovë MPMS ofron asistencë sociale për familjet e varfëra n Skemë e thjeshtë: marrin vetëm familjet që janë pa të ardhura dhe pa pronë që sjell të ardhurave, familjet me fëmijë të vegjël n Efektet në tregun e punës: n – Regjistrimi si i papunë për të tërhequr asistencën

Përmbledhje Globalizimi i tregjeve të punës n Modelet e tregjeve të punës në ekonominë e globalizuar n – Tendecat të mbizotërojnë – Modeli amerikan – Modeli evropian n Institucionet e tregut të punës në Kosovë – Cilit model i ngjasojnë më tepër?