MACRO EN MICROSOCIOLOGIE COLLECTIVISME EN INDIVIDUALISME MACROMICRO PARADOXEN

MACRO- EN MICROSOCIOLOGIE COLLECTIVISME EN INDIVIDUALISME MACRO-MICRO PARADOXEN WOUT ULTEE VOORDRACHT VOOR DE STUDENTENVERENIGING SOCIOLOGIE ZONDER OOGKLEPPEN AMSTERDAM 21 MAART 2007

Mijn betoog gaat Eerst over betere vragen in de sociologie Dan over betere theorieën in de sociologie Tenslotte over beter onderzoek in de sociologie Ultee: vragen gaan vooraf aan theorieën Een theorie die veel vragen opwerpt moet worden afgeschreven Wilterdink & Van Heerikhuizen, Samenlevingen, p. 17: Theorieën sturen het onderzoek; ze leveren de problemen, te toetsen hypothesen en de begrippen waarmee de gegevens worden geïnterpreteerd

SOCIOLOGIE GAAT OVER SAMENLEVINGEN Hierover zijn de Amsterdamse sociologie en de Nijmeegse sociologie het eens DE TERM MACROSOCIOLOGIE IS EEN PLEONASME DE TERM MICROSOCIOLOGIE IS INTERN TEGENSTRIJDIG

Een omschrijving van de sociologie als de wetenschap van de manieren waarop mensen met elkaar samenleven is minder gelukkig Omdat het zeer beslist tot de taak van de sociologie behoort om na te gaan waarom mensen elkaar soms naar het leven staan De Swaan, Mensenmaatschappij: Hoe mensen onderling verbonden zijn Hoe mensen hun inspanningen op elkaar afstemmen Hoe mensen gezamenlijk taken volbrengen Hoe mensen samenwerken volgens regels en bevelen

MAAR WELKE VRAGEN STELLEN SOCIOLOGEN OVER SAMENLEVINGEN? Hierover zijn de Amsterdamse sociologie en de Nijmeegse sociologie het oneens Wilterdink & Van Heerikhuizen, Samenlevingen, blz. 41: ‘Het terrein van de sociologie is uitgestrekt en onoverzichtelijk’ Dat is veel te gemakkelijk gezegd en nog gemakkelijker gedacht

Ultee, Arts & Flap, Sociologie: Het terrein van de sociologie is overzichtelijk te maken door ervan uit te gaan dat de stichters van de sociologie een aantal hoofdvragen over samenlevingen te berde hebben gebracht En sociologen in de loop van de tijd steeds meer deelvragen van deze hoofdvragen zijn gaan bestuderen Soms ook ontdekten zij fouten in hoofdvragen Waarna zij de hoofdvragen vervolgens beter in het vat goten

DRIE STICHTERS EN HUN HOOFDVRAGEN Marx ongelijkheid Durkheim cohesie Weber rationalisering MAAR WAAR ZIJN DE DEELVRAGEN?

ONGELIJKHEID ALS HOOFDVRAAG MET DEELVRAGEN Ferguson scheve verdelingen van goederen Millar verhoudingen van onder- en bovenschikking bij man en vrouw, ouder en kind, meester en knecht, heerser en onderdaan Marx bij vrije arbeid worden verdelingen schever, hoe kan dat? Sombart Behalve scheve verdelingen en onder- en bovenschikking ook mobiliteit Lipset waarom in VS evenveel (absolute) intergenerationele vader-zoon mobiliteit als in Europa? Goldthorpe verschillen industrielanden in relatieve mobiliteit?

COHESIE ALS HOOFDVRAAG MET DEELVRAGEN Hobbes hoe is vreedzaam samenleven mogelijk? waarom is er niet altijd een oorlog van allen tegen allen? en als er staten zijn waarom is er niet altijd oorlog tussen staten? Durkheim waarom hangt een samenleving niet altijd als los zand aan elkaar? meer banden door arbeidsverdeling? waarom zelfdoding? meer banden door godsdienst? ? familiebanden?

RATIONALISERING ALS HOOFDVRAAG MET DEELVRAGEN Smith waarom in sommige landen welvaart hoger? Weber waarom in Westen vrije markten en welvaart? waarom formalisering van staten? waarom in Westen wiskundig-experimentele wetenschap? waarom kunsten met technische vindingen? Elias waarom scherpere maatstaven voor beschaafd gedrag? Kempers Waarom professionalisering in de kunsten?

EEN BETERE HOOFDVRAAG OVER RATIONALISERING Weber kon zeggen wat vrije markten doen maar niet wat formele staten doen Samuelson: Optimale productie van individuele goederen door vrije markten, optimale productie van collectieve goederen (vermijding van negatieve externe effecten) door de wetgeving van democratische staten? De Swaan: armoede heeft negatieve externe effecten en epidemieën bedreigen de volksgezondheid hoe kwam het dat staten de zorg hiervoor op zich namen?

WELKE THEORIEËN HEEFT DE SOCIOLOGIE OM DEZE VRAGEN OVER SAMENLEVINGSKENMERKEN TE BEANTWOORDEN? Twee soorten theorieën: collectivistische en individualistische theorieën De strijd tussen collectivisme en individualisme is onheilzaam Zonder bijkomende veronderstellingen impliceren uitspraken over individuen nooit uitspraken over collectiviteiten De Amsterdamse oplossing ‘noch individu noch samenleving maar figuraties’ is een schijnoplossing De Nijmeegse oplossing: er zijn theorieën die zowel op samenlevingen als individuen betrekking hebben

DE TREND-UITSPRAKEN VAN DE AMSTERDAMSE SOCIOLOGIE ZIJN GEEN THEORIEËN MAAR (QUASI-)ONDERZOEKBEVINDINGEN VOORBEELDEN: TUSSEN 1500 EN 1850 IN WEST-EUROPA EEN TREND NAAR SCHERPERE OMGANGSREGELS (ELIAS) VANAF HET BEGIN VAN DE MENSHEID, ZIJ HET MET TERUGSLAGEN, EEN TREND NAAR GROTERE AFHANKELIJKHEDEN TUSSEN DE MENSEN (GOUDSBLOM)

TREND-UITSPRAKEN ZIJN ER OM TE WORDEN VERKLAARD EN ALS ER EEN VERKLARING IS IS DUIDELIJK DAT DE TREND NIET ALTIJD OPGAAT ALS DE TREND NAAR SCHERPERE OMGANGSREGELS ER DOOR VOORTSCHRIJDENDE STAATSVORMING IS DAN ZAL ZE OPHOUDEN ALS DE STAATSVORMING STOKT

DE TREND-UITSPRAAK VAN ELIAS HAD BETREKKING OP SAMENLEVINGEN, DIE VAN GOUDSBLOM NIET WILTERDINK KOMT BIJ DE VERKLARING VAN TRENDS IN INKOMENSONGELIJKHEID IN DE MOEILIJKHEDEN OMDAT ZIJN BEVINDINGEN DUIDELIJK OP SAMENLEVINGEN (STATEN) BETREKKING HEBBEN EN ZIJN THEORIEËN NIET TOT 1975 NAMEN DE ECONOMISCHE AFHANKELIJKHEDEN BINNEN LANDEN ALS NEDERLAND TOE, NA DE VERGROTING VAN INTERNATIONALE MARKTEN WERDEN ZE KLEINER WEL WERDEN DE WERGEVERS UIT EEN LAND AFHANKELIJK VAN WERKNEMERS UIT ANDERE LANDEN

EEN OGENSCHIJNLIJKE ZUIVERE MACRO-THEORIE IS DE MODERNISERINGSTHEORIE BIJVOORBEELD VERWOORD DOOR NISBET DOOR DE INDUSTRIËLE EN DEMOCRATISCH REVOLUTIES WERD IN DE LANDEN WAAR DEZE REVOLUTIES ZICH ALS EERSTE VOORDEDEN HET STRATIFICATIESTELSEL MINDER RIGIDE EN WERD IN DIE LANDEN DE ROL VAN GODSDIENSTEN KLEINER

DE MODERNISERINGSTHEORIE OVER STRATIFICATIE IS MET EEN BEETJE GOEDE WIL EEN BIJZONDER GEVAL VAN LENSKI’S ECOLOGISCH EVOLUTIONISME: HOE HOGER HET TECHNOLOGISCH PEIL VAN EEN SAMENLEVING, DES TE MEER RIGIDE HAAR STRATIFICATIESTELSEL EN HOE ACTIVISTISCHER DE IDEOLOGIE VAN EEN SAMENLEVING, DES MINDER RIGIDE IS HAAR STRATIFICATIESTELSEL LENSKI, ECOLOGICAL EVOLUTIONISM, THEORY AND APPLICATIONS, 2005

Lenski’s technologiehypothese en ideologiehypothese zijn macro-hypothesen en kunnen worden afgeleid uit een macromicrohypothese: Hoe onevenwichtiger de machtverhoudingen tussen de leden van een samenleving zijn, des minder scheef zijn de goederen in die samenleving over de leden van die samenleving verdeeld en des te meer mobiliteit van personen is er in die samenleving

DE MICRO-MICRO HYPOTHESE ACHTER DE MACRO-MICROHYPOTHESE LUIDT: ALS EEN PERSOON MEER MACHT OVER EEN ANDERE PERSOON HEEFT, DAN HEEFT DIE PERSOON EEN HOGERE LEVENSTANDAARD DE MICRO-HYPOTHESE ACHTER DE MICRO HYPOTHESE IS WEER: MENSEN GEBRUIKEN HULPBRONNEN ZO DAT ZO EEN ZO GOED MOGELIJK LEVEN HEBBEN

DEZE MICRO-MICRO HYPOTHESE VAN LENSKI EN VAN ULTEE, ARTS & FLAP LIJKT ERG OP DE INTERDEPENDENTIE- OF BINDINGSHYPOTHESE VAN DE AMSTERDAMSE SOCIOLOGIE MAAR DE AMSTERDAMSE SOCIOLOGIE HEEFT VEELEER EEN INTERDEPENTIEBEGRIP DAN EEN INTERDEPENDENTIEHYPOTHESE EN TERWIJL WILTERDINK & VAN HEERIKHUIZEN ECONOMISCHE, POLITIEKE, AFFECTIEVE EN SOCIALE BINDINGEN ONDERSCHEIDEN WIJST DE SWAAN EROP DAT MENSEN WAT BETREFT HUN GEZONDHEID VAN ELKAAR AFHANKELIJK ZIJN WAT EROP DUIDT DAT DE AMSTERDAMSE MICRO THEORIE NOG NIET GOED IS DOORDACHT

SAMENVATTEND WAT BETREFT DE MEEST ALGEMENE MICROHYPOTHESE ZIJN DE AMSTERDAMSE SOCIOLOGIE EN DE NIJMEEGSE SOCIOLOGIE HET MET ELKAAR EENS

DE MICRO-UITSPRAAK DAT MENSEN MET MEER HULBRONNEN EEN BETER LEVEN LEIDEN KOMT NEER OP HET BEGINSEL DAT MENSEN RATIONEEL HANDELEN MOET UIT DAT BEGINSEL, MET PASSENDE BIJKOMENDE MICROMACRO VERONDERSTELLINGEN IN DE SOCIOLOGIE ELKE MACROHYPOTHESE WORDEN AFGELEID? NEEN!

ALTERNATIEF VOOR HET RATIONALITEITSBEGINSEL: MENSEN DENKEN NIET ZOZEER LOGISCH, MENSEN DENKEN IN ANALOGIEËN EN HUN HYPOTHESEN OVER HET ONBEKENDE BERUSTEN OP ANALOGIEËN MET HET BEKENDE EN VOOR HET VOORTBESTAAN VAN BELANG ZIJNDE ZOALS DE TECHNOLOGIE VAN EEN SAMENLEVING MOOR, ULTEE & NEED GEBRUIKEN DIT ALTERNATIEF IN EEN BINNENKORT IN SOCIOLOGIE TE VERSCHIJNEN ARTIKEL OVER GODSBEELDEN IN DE 186 SAMENLEVINGEN VAN MURDOCKS ETNOGRAFISCH ATLAS

WILTERDINK EN VAN HEERIKHUIZEN ZEGGEN DAT ER EEN NAUWE BAND BESTAAT TUSSEN FAMILIES VAN VRAGEN EN THEORIEËN IN DE SOCIOLOGIE EN DE ONDERZOEKSMETHODEN DIE IN DIE BENADERING WORDEN GEBRUIKT ULTEE BEWEERT DAT ALS ER BANDEN BESTAAN DIE BESLIST NIET LOGISCH ZIJN

VOLGENS WILTERDINK & VAN HEERIKHUIZEN IS DE SCIËNTISTISCHPOSITIVISTISCHE SOCIOLOGIE ZOU KWANTITATIEF-STATISTISCH HET ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF HISTORISCH-VERGELIJKEND DE MICROSOCIOLOGIE KWALITATIEF -INTERPRETEREND

DIT IS EEN VEEL TE STATISCHE OPVATTING MAAR ZE WORDT ZELFS TEGENGESPROKEN DOOR HET WERK VAN DE GRONDLEGGERS VAN DE SOCIOLOGIE GOUDSBLOM: KIES DE METHODE DIE HET BESTE BIJ JE VRAAG PAST DAT IS EEN DOODDOENER, WANT EEN ONDERZOEKER KIEST GEEN METHODEN UIT EEN BESTAAND REPERTOIRE EEN ONDERZOEKER ONTWIKKELT ALTIJD METHODEN

ONTWIKKELING ONDERZOEKSMETHODEN BIJ DE INHOUDSANALYSE VAN GESCHRIFTEN VAN ÉÉN BEPAALD SOORT WEBER VERWIJZINGEN NAAR PREEKBOEKEN ZONDER DUIDELIJKE JAARTALLEN ELIAS TRENDS CITATEN UIT ETIQUETTEBOEKJES MET JAARTALLEN KORZEC CITATEN UIT MARGRIET WEET RAAD ZONDER TREND ? ? VERGELIJKENDE BEOORDELING VAN SCHERPTE ETIQUETTEREGELS DOOR PERSONEN DIE JAARTAL REGEL NIET WETEN

MARX BEHOORT TOT HET ONTWIKKELINGSPERSPECTIEF MAAR ZIJN ONDERZOEK WAS NIET ENKEL HISTORISCH-VERGELIJKEND HET WAS KWANTITATIEF DRONKERS & ULTEE IS SCIËNTISTISCH EN BESCHRIJFT EN VERKLAART MET KWANTITATIEFSTATISTISCHE MIDDELEN ONTWIKKELINGEN TOETSINGEN VAN DE LABELLINGTHEORIE UIT DE INTERPRETATIEVE STROMINGEN WERDEN STEEDS MEER KWANTITATIEF-STATISTISCH HETZELFDE GELDT VOOR ONDERZOEK NAAR DE LEVENSLOOP VAN MENSEN

ULTEE’S SAMENVATTENDE STELLING ONDERZOEKERS MOETEN ALTIJD PROBEREN SYSTEMATISCHER TE ZIJN DAN HUN BESTE VOORGANGERS ALS ZE DAT DOEN WORDT HUN ONDERZOEK BIJNA VANZELF MINDER KWALITATIEF EN MEER KWANTITATIEF ZOWEL WAT BETREFT DE ANALYSE VAN DE VERZAMELDE GEGEVENS ALS WAT BETREFT DE VERZAMELING ZELF EN WAT BETREFT DE KEUZE VAN DE EENHEDEN WAAROVER GEGEVENS WORDEN VERZAMELD

ULTEE’S STELLING DAT GROOTSCHALIG ENQUÊTE-ONDERZOEK VOOR ÉÉN GEVAL WAT OPLEVERT OF EEN ENQUÊTE IN NEDERLAND NU ONDER 1000 OF ONDER 2000 ASELECT GEKOZEN PERSONEN PLAATS HEEFT, DE ENQUÊTES LEVEREN ALLEEN GEGEVENS OP VOOR ÉÉN LAND DAAROM IS MACROSOCIOLOGIE ALTIJD ONDERZOEK MET EEN BEPERKT AANTAL EENHEDEN DE EENHEID WAAROP VRAGEN BETREKKING HEBBEN ZIJN NIET INDIVIDUEN MAAR SAMENLEVINGEN

KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE GEGEVENS ZIJN ER NIET ALLEEN OM HYPOTHESEN MEE TE TOETSEN OF OP HUN HOUDBAARHEID TE ONDERZOEKEN MAAR OOK OM PROBLEMEN GOED TE STELLEN HOBBES’ VRAAG HOE VREEDZAAM SAMENLEVEN MOGELIJK IS KAN VERKEERD ZIJN: ZO VREEDZAAM IS HET SAMENLEVEN NIET DE VRAAG IS WELLICHT VEELEER OF VREEDZAAM SAMENLEVEN MOGELIJK IS

DE HISTORICUS BLOM HEEFT DE VRAAG OPGEWORPEN WAAROM HET TIJDENS DE DUITSE BEZETTING OMGEBRACHTE PERCENTAGE JODEN VOOR NEDERLAND IN VERGELIJKING MET ANDERE DOOR DUITSLAND BEZETTE LANDEN ZO HOOG IS DAT DEZE VRAAG TERECHT IS MAAKT HIJ DUIDELIJK MET EEN LIJSTJE PERCENTAGES

BLOMS ANTWOORD OP DEZE VRAAG DOET EEN BEROEP OP DE MENTALITEIT VAN VERZUILING IN HET VOOROORLOGSE NEDERLAND ER IS OP ZICH NIETS MIS MET DEZE HYPOTHESE MAAR WIL BLOM BEWEREN DAT DEZE HYPOTHESE HET GEHELE VERSCHIL TUSSEN NEDERLAND ENERZIJDS EN BIJVOORBEELD BELGIË EN FRANKRIJK ANDERZIJDS VERKLAART? ZO NIET, DAN WORDT DUIDELIJK DAT EEN KWANTITATIEVE VRAAG EEN KWANTITATIEF ANWOORD VEREIST OF BLOM MOET DE CIJFERS ZUIVER RETORISCH HEBBEN GEBRUIKT

DE SWAAN, ZORG EN DE STAAT, STELT OP BLZ. 163 DAT HET MOMENT EN HET MOMENTUM VAN DE SOCIALE ZEKERHEIDSWETGEVING IN VIJF LANDEN TE WILLEN VERKLAREN DAARBIJ VIJF SOORTEN SOCIALE WETTEN ONDERSCHEIDEND DEZE VRAAG KLINKT KWANTITATIEF EN IS DAT OOK MAAR DE GEGEVENS OM DUIDELIJK TE MAKEN DAT NEDERLAND ‘EEN LANGE SISSER EN EEN LATE KNAL’ WAS, ONTBREKEN

DE GEGEVENS ZIJN ALS VOLGT IN EEN TABEL WEER TE GEVEN JAAR VAN INVOERING VAN VIJF WETTEN IN VIJF LANDEN WET 1 WET 2 WET 3 WET 4 WET 5 LAND 1 1892 AA BB CC DD LAND 2 TT -- -- LAND 3 XX -- -- LAND 4 YY -- -- LAND 5 ZZ -- --

IS HET ZINNIG DAT TE DOEN? JA, DAN IS DUIDELIJK OF DE VRAAG TERECHT IS EN IS DUIDELIJK HOE MOMENT EN MOMENTUM GEMETEN KUNNEN WORDEN EEN JAARTAL IS EEN METING: VROEGER OF LATER INVOEREN IN ENE OF ANDERE LAND VERSCHILLEN TUSSEN JAARTALLEN VOOR ÉÉN LAND STAAN VOOR HET MOMENTUM

ER ZIJN TALRIJKE ONDERZOEKEN WAARIN JAARTAL VAN INVOERING DE TE VERKLAREN KWANTITATIEVE VARIABELE IS RECENTELIJK ZO EEN KWANTITATIEVE ANALYSE VAN KORPI & PALME TER BEANTWOORDING VAN DE VRAAG OF IN 18 LANDEN NA 1985 SOCIAAL-DEMOCRATISCHE REGERINGEN MEER OP DE ZEKERHEID HEBBEN BEZUIDIGD DAN ANDERE REGERINGEN

ACHTER MACRO-BEVINDINGEN KUNNEN MACRO-MICRO PARADOXEN STEKEN WEBERS VRAAG GING UIT VAN DE BEVINDING DAT IN PROTESTANTE LANDEN HET BEDRIJFSKAPITALISME ALS EERSTE EEN HOGE VLUCHT NAM EN ZONDER DRALEN NAM HIJ AAN DAT PROTESTANTEN OVERVERTEGENWOORDIGD WAREN BIJ DE BEDRIJFSVOERDERS TERWIJL HET BEST ZO KAN ZIJN DAT PROTESTANTSE LANDEN JODEN MEER VRIJHEDEN BODEN EN JODEN DE BEDRIJFSVOERDERS WAREN

RECENTE MICRO-MACRO PARADOXEN INGLEHART & NORRIS: HOE KAN DAT IN WESTEN SECULARISATIE, MAAR AANTAL GODSDIENSTIGEN NEEMT TOE? HOGERE HUWELIJKSVRUCHTBAARHEID! FIREBAUGH: HOE KAN DAT, IN ALLE LANDEN VAN DE WERELD NEEMT DE INKOMENSONGELIJKHEID TOE MAAR OVER DE HELE WERELD GEREKEND NEEMT DE INKOMENSONGELIJKHEID AF? INKOMENSONGELIJKHEIDMATEN GAAN VOORBIJ AAN GEMIDDELD INKOMEN IN EEN LAND!

NOG EEN MACRO-MICRO PARADOX ALS IN BEDRIJVEN MEER VROUWEN WERKEN WORDT ER IN DIE BEDRIJVEN MEER GEVLOEKT VLOEKEN VROUWEN MEER DAN MANNEN? NEEN! MANNEN VLOEKEN OVERAL MEER DAN VROUWEN EN VLOEKEN OVERAL VOORAL TEGEN VROUWEN DAARTOE HEBBEN MANNEN MEER GELEGENHEID IN BEDRIJVEN MET MEER VROUWEN

MACRO-MICRO PARADOXEN ONTSTAAN VAAK ALS MACROUITSPRAKEN RECHTSTREEKS IN MICRO UITSPRAKEN WORDEN ‘VERTAALD’: PROTESTANTSE LANDEN – PROTESTANTSE MENSEN OPKOMST BEDRIJFSKAPITALISME IN EEN LAND - BEDRIJFSVOERDERS

OPLOSSINGEN VAN MACRO-MICRO PARADOXEN POSTULEREN ALS VERKLARINGSGRONDEN VAAK NIET ALLEEN INDIVIDUELE KENMRKEN MAAR OOK KENMERKEN VAN DE MACRO -EENHEID WAARTOE EEN PERSOON BEHOORT ZOALS HET AANTLA VROUWEN IN HET BEDRIIF WAAR EEN MAN WERKT

ALGEMENER: MENSELIJK HANDELEN HANGT NIET ALLEEN AF VAN MOTIVATIES MAAR OOK VAN GELEGENHEDEN

NOG EEN MACRO-MICRO PARADOX HET IS ZEER WEL MOGELIJK DAT ALLE INWONERS VAN EEN LAND HECHTE BANDEN HEBBEN MET ANDERE INWONERS MAAR DAT DE COHESIE VAN DIT LAND BEPERKT IS OMDAT MENSEN ALLEEN BANDEN HEBBEN MET MENSEN VAN HUN EIGEN SOORT ‘BOWLING ALONE’ VERSUS ‘BOWLING APART’ NIET GEZIEN DOOR PUTNAM WEL DOOR VAN DER MEULEN, MENS EN MAATSCHAPPIJ, 2006

Mijn betoog ging over betere vragen, betere theorieën en beter onderzoek in de sociologie De betere vragen handelen over samenlevingen, omvatten een groter aantal deelvragen en zijn macro-micro paradoxen De betere theorieën zijn macro-micro uitspraken Het betere onderzoek is meer systematisch dan het beste bestaande onderzoek

OOK TE ZIEN OP MIJN WEBSITE TYPE IN GOOGLE WOUT ULTEE EN U HEBT HET GOEDE ADRES