FOLKLOR KAO KOMUNIKACIJA TEORIJA PERFORMANSA KA NOVIM KONCEPTIMA

FOLKLOR KAO KOMUNIKACIJA TEORIJA PERFORMANSA KA NOVIM KONCEPTIMA O FOLKLORU

KA NOVIM KONCEPTIMA O FOLKLORU U savremenim proučavanjima ističu se različite dimenzije i koncepti folklora, koji se sagledava kao: Ekspresivni deo kulture Estetska kontaktna komunikacija Dinamičan proces i aktivna tradicija Značajan vid svesti i ponašanja u konstrukciji identiteta Proces kroz koji se konstruišu, organizuju i saopštavaju kolektivna iskustva i deljena značenja i vrednosti

Počeci: Del Hajmz i Etnografija komunikacije Jedan od najuticajnijih tekstova koji je inicirao novu paradigmu u folkloru bio je tekst antropologa Del Hajmza (Dell Hymes) Etnografija govorenja Kasnije nastaje njegova knjiga Etnografija komunikacije (1980, Bgd. XX vek).

Del Hajmz: Folklor kao Komunikacijski čin u kontekstu Pažnju je usmerio na specifične situacije u kojima se govorna interakcija i komunikacija odvija u trenutku njenog dešavanja u nekom socijalnom kontekstu Njegova ideja je poslužila folkloristima za nov pristup proučavanju

Nova paradigma: teoretičari performansa Do konačnog zaokreta i prepoznavanja nove paradigme u folkloristici došlo je 70 ih godina u SAD na naučnom skupu Ka novim perspektivama u folkloru (Toward a New Perspectives in Folklore, 1971) pod uredništvom Ričarda Baumana i Amerika Paredesa Teoretičari performansa ponudili su različite definicije folklora koje su akcentovale grupu, umetničku dimenziju i komunikacijski čin

Suština paradigmatskog zaokreta Ø Ø Paradigmatski zaokret se sastojao u tome da se folklor počne posmatrati kao događaj kao komunikacijski proces u kontekstu U sinhronoj perspektivi

Suština paradigmatskog zaokreta Zaokret u proučavanju sa literarnog i statičnog pristupa na: Ø dinamični, Ø interaktivni, Ø komunikacijski, Ø etnografski, Ø dramaturški Ø sociopsihološki

Folklor kao komunikacija Iz komunikacijskog aspekta proizašlo je shvatanje folklora: kao specifičnog ponašanja (estetska upotreba reči, kontaktna komunikacija) kao posebnog oblika svesti o identitetu kao mreže društvenih odnosa koja se u folklornoj grupi stvara

Dan Ben-Amos: Komunikacijska definicija folklora Ben-Amosovo shvatanje folklora kao procesa u kontekstu doprinelo je novim interpretacijama folklora Folklor je posebna društvena interakcija zasnovana na skupu kulturnih konvencija, prepoznatih i prihvaćenih od svih članova grupe, putem estetskog i umetničkog izražavanja, koristeći svesno ili nesvesno umetničke i narativne obrasce

Ben-Amos: tri dimenzije folklora znanje • Kolektivno posedovanje • Višegeneracijsko znanje mišljenje • Kolektivno predstavljanje • Tradicijsko mišljenje umetnost • Kolektivno stvaranje • Estetska komunikacija u malim grupama

ELIOT ORING – karakteristike folklorne komunikacije Grupna i kontaktna komunikacija Svakodnevna Neformalna Lokalna Marginalna Tradicijska Estetska Ideološka

Folklorna grupa kao komunikacijska grupa Kao komunikacijski proces folklor je društveno ograničen na malu grupu ljudi koji dele neformalne zajedničke kontakte, neposredno međusobno komuniciraju, koristeći ekspresivnu kulturu kao osnovu komunikacije

Ber Tolkin: folklor kao aktivna tradicija Folklor je aktivna i dinamična tradicija koja se uobičajeno razmenjuje među bliskim i poznatim ljudima na način prepoznatljivog stila Odbacivanje shvatanja folklora kao okoštale tradicije iz prošlosti koja proučava survivale

Ber Tolkin: Odnos dinamike i tradicije Konzervativan sadržaj i stil izvođenja (kazivanje mitova i svetih tekstova; formule basmi, poslovica, izreka i zagonetki) Konzervativan sadržaj /dinamično izvođenje (bajke: tradicijski sadržaj žanra ali dinamika izvođenja -puno varijanti, prenosive i prilagodljive u različitim medijima) Dinamičan sadržaj / tradicionalno izvođenje (epske pesme – novi sadržaji u tradicionalnom izvođenju guslanja i deseteračkog stiha) Dinamičan sadržaj i stil izvođenja (vicevi, novi foklorni žanrovi pod uticajem tehnoloških inovacija)

DELOVI JEDINSTVENOG KOMUNIKACIJSKOG PROCESA Pripovedači Izvođači ko Pričanje Sviranje Pokretanje kako Slušaoci Gledaoci kome Tekst Muzika Igra šta

Performans (izvedba): karakteristike Priodna ili kontaktna folklorna komunikacija u performansu znači Neposredno “licem-u-lice” komuniciranje Svaka interpretacija ujedno je i nova reprodukcija sadržaja, improvizacija i vid kreacije izvođača Stvaraju se povratne veze između izvođača i slušaoca Slušaoci i sami mogu postati kasnije interpretatori

Performans: izvođač Pripovedač ili izvođač: poreklo njegovog znanja i interesovanja, memorijske sposobnosti, stil izvođenja, veština izvođenja raspoloženje, emotivna angažovanost, motivisanost socijalna pozicija, status, ugled

Performans: auditorijum Auditorijum: Folklorne grupe su po pravilu visoko kontekstualne grupe – članovi dele veliki broj zajedničkih informacija i stavova da bi razumeli folklorni čin Da bi folklorno delo bilo prihvaćeno i dalje prenošeno mora da prođe cenzuru kolektiva Reakcija publike: verbalna/ paraverbalna/ neverbalna

Performans: funkcije interakcije Interakcija može imati za cilj: povećanje solidarnosti grupe, učvršćivanje unutrašnjih veza, određivanje spošljašnjih granica spram drugih grupa gradi se i učvršćuje identitet grupe potvrđivanje/zadobijanje određenih statusa kroz kontekstualizaciju normi i vrednosti koje se prenose putem izvedbe.

Performans: okruženje Vreme i uslovi izvedbe: da li je situacija izvedbe formalna ili neformalna; U koje doba dana i godine se performans odvija da li je izražavanje emocija prikladno ili nije da li se performans odvija u javnosti pred brojnom publikom ili u zatvorenom prostoru / uskom krugu ljudi da li se izvođač i publika poznaju kakav je prostor u kome se performans odvija, itd.

Performans: uspešnost Verodostojnost, uspešnost, prihvatanje i odobravanje publike ključni su za svaku izvedbu i svakog izvođača. Odgovor i procena publike su društveno i kulturno uslovljeni i zavise od važećih normi i prošlih iskustava sa sličnim performansima

Karakteristike pristupa Teorije performansa Pomicanje težišta pažnje na komunikativni događaj Proučavanje folklornog čina na licu mesta i u trenutku dešavanja – sinhronijski pristup Važnost terenskog rada, posmatranja, neposrednog beleženja i opisivanja Pažnja na sveukupni kontekst, formu i funkciju folklornog događaja Uzima se u obzir i izvođač i publika, njihova interakcija, kao i njihovo tumačenje folk. čina Naglašava se estetska i umetnička dimenzija performansa i folklora

Kritike teorije performansa Pitanje grupe i mesta: u eri globalizacije, folklor se više ne odvija samo u malim grupama “licem-u-lice” već obuhvata mnogo veće, difuzne i heterogene, kulturno različite grupe koje ne komuniciraju samo neposredno, već i posredno, i ne više samo usmeno već uz pomoć pisanih, elektronskih i digitalnih kanala komunikacije

Kritike teorije performansa Pitanje dijahronije: kao naglašeno sinhronijska proučavanja performansa, izostavljeno je proučavanje dijahronije i tradicije, istorijskog i šireg kulturnog konteksta van neposrednog komunikacijskog čina U delima komunikacijskih folklorista mogu se naći opisi događaja posmatranih u jednoj vremenskoj ravni i na nivou mikro dinamike folklornog performansa u određenom trenutku u vremenu.

Kritike teorije performansa Pitanje interpretacije: izučavanje performansa kao događaja i naglasak na njegovom striktnom beleženju i opisivanju, gurnulo je u drugi plan interpretaciju. Kako Dandes kaže: proučavanje performansa nije ništa drugo do glorifikacija deskripcije. Nedostatak eksplanatorne metode: ostavljajući interpretaciju nejasnom ili sasvim odsutnom iz proučavanja performansa, mnogi su se ponovo okrenuli proučavanju strukture i funkcije folklornog dela u potrazi za tumačenjem

Današnja sudbina teorije performansa Izgubila je značaj “intelektualne pobune” što joj se pripisivalo 70 ih godina Inkroporirala se u uobičajene tokove nauke kao deskriptivni kriterijum i polazna tačka za nova istraživanja Usmerila se na diskurzivne prakse Vraćen je pojam tradicije kao važan faktor folklora, a performans je shvaćen kao jedna od mnogih orijentacija u proučavanju folklora

Literatura Simon Bronner, Folklore in an Era of Communication, in: American Folklore Studies, 1986, 94 -129. Roger D. Abrahams, After New Perspectives: Folklore Study in the Late Twentieth Century, Western Folklore, Vol. 52, No. 2/4, 1993, 379 -400. Eliot Oring, On the Concepts of Folklore, Folk Groups and Folklore Genres, Utah UP, 1986, 1 -22. Dan Ben-Amos, Toward a Definition of Folklore in Context, Journal of American Folklor (JAF), 84/331, 1971, 3 -15.