Ekonomia sektora publicznego WYKAD 3 SKUTECZNO POLITYKI FISKALNEJ
Ekonomia sektora publicznego WYKŁAD 3: SKUTECZNOŚĆ POLITYKI FISKALNEJ W WALCE Z RECESJĄ Piotr Ciżkowicz Katedra Międzynarodowych Studiów Porównawczych
Plan Czym się zajmiemy? 1. Deficyt a recesja 2. Skuteczność polityki deficytu w walce z recesją – mnożniki fiskalne 3. Analiza przypadku – ocena skuteczności stymulacji fiskalnej w USA
1. Deficyt a recesja
Deficyt a recesja Dlaczego pojawiają się recesje? ü Zdolności wytwórcze w gospodarce bywają co pewien czas nie w pełni wykorzystane ze względu na sztywność cen Miara produktu/popytu Produkt bieżący Produkt potencjalny Czas
Deficyt a recesja Recesja a sztywność cen i płac ü Gdyby w reakcji na zmniejszone wydatki, wszyscy przedsiębiorcy odpowiednio obniżyli ceny, wówczas sprzedaliby wszystko, co wytworzyli. ü Jednocześnie za zarobione pieniądze, choć mniejsze, każdy mógłby kupić dokładnie tyle samo dóbr, co w przeszłości, bo spadłyby nie tylko ceny oferowanych przez niego dóbr, ale i wszystkie inne ceny. ü Nie dzieje się tak głównie dlatego, że wymagałoby to zgody wszystkich pracowników na obniżenie płac ü W efekcie sztywność płac = sztywność cen = niższy popyt
Deficyt a recesja Na czym polega pobudzanie gospodarki? ü Gdyby ceny wszystkich dóbr dostosowywały się natychmiast do zmian w zapotrzebowaniu na owe dobra, spadek skłonności ludzi do wydawania nie mógłby wywołać recesji, a pojawienie się deficytu nie byłoby w stanie jej skrócić Ceny doskonale elastyczne P Ceny doskonale Ceny umiarkowanie sztywne LAS=SAS P P 1 P 2 q 2=ypot LAS P P 1 P 2’ sztywne SAS P 1=P"2 AD 1 AD 2 Y q’ 2 ypot Y q’’ 2 ypot Y
Deficyt a recesja Czy wyższy deficyt może w tych warunkach skrócić recesję? ü W czasie recesji maleje liczba gospodarstw domowych i przedsiębiorców, chętnych do zaciągania kredytów na sfinansowanie dodatkowych wydatków. ü Ludzie niepewni, co stanie się w niedalekiej przyszłości, są mniej skłonni niż w ‘normalnych’ czasach do wydawania pieniędzy i stają się bardziej zapobiegliwi – odkładają większą część dochodu na „czarną godzinę”. ü W tych warunkach państwo poprzez deficyt może przyspieszyć przekształcanie prywatnych oszczędności w wydatki JAK DZIAŁA TO W RZECZYWISTOŚCI?
2. Skuteczność polityki deficytu w walce z recesją - mnożniki fiskalne
Mnożniki fiskalne Co to są mnożniki fiskalne 1 ü Mnożnik fiskalny to relacja zmiany w poziomie produktu w reakcji na egzogeniczną (w tym przypadku: wywołaną dyskrecjonalnymi zmianami polityki fiskalnej) zmianę deficytu fiskalnego. ü W zależności od analizowanego impulsu fiskalnego stosuje się różne podejście ü mnożnik oddziaływania w okresie t: ü mnożnik oddziaływania w horyzoncie N: ü mnożnik maksymalny w horyzoncie N: ü mnożnik skumulowany w horyzoncie N: 1: Ten i kolejne slajdy opracowano na podstawie Spilimbergo i in. (2009), Leeper (2009)
Mnożniki fiskalne Jak interpretować wartość mnożników fiskalnych w przypadku ekspansji fiskalnej (1) ü Wzrost deficytu następuje przez ü wzrost wydatków przy danym poziomie dochodów ü obniżenie podatków i utrzymanie wydatków na dotychczasowym poziomie ü kombinację wzrostu wydatków i obniżki podatków ü Wzrost deficytu oznacza szybszy przyrost długu publicznego. ü Wyższy dług obniża wartość przyszłej konsumpcji (bo nawet jeśli podwyższony poziom długu można byłoby utrzymać, wiąże się on z kosztami obsługi – odsetkami) ü Im wyższa wartość mnożnika tym bardziej „opłaca się” zwiększenie deficytu i długu
Mnożniki fiskalne Jak interpretować wartość mnożników fiskalnych w przypadku ekspansji fiskalnej (2) Niska skuteczność ekspansji fiskalnej: zwiększenie deficytu i długu o 1 zł prowadzi do zwiększenia produktu o nie więcej niż 1 zł 0 Restrykcyjna ekspansja fiskalna (contractionary expansion) – zwiększenie deficytu i długu prowadzi do spadku produktu – występują tzw. niekeynesowske skutki polityki fiskalnej 1 Wysoka skuteczność ekspansji fiskalnej: zwiększenie deficytu i długu o 1 zł prowadzi do zwiększenia produktu o więcej niż 1 zł
Mnożniki fiskalne Jak kształtują się „rzeczywiste” wartości mnożników fiskalnych? TO ZALEŻY!!! – obszar ciągłych badań i sporów od wielu lat Główne czynniki różnicujące ü Egzogeniczne (w stosunku do impulsu) ü „Nieszczelności” ü Stopień rozwoju kraju ü Polityka pieniężna (reżim walutowy, akomodacyjność) ü Stan finansów publicznych ü Stopień rozwoju rynku finansowego ü Stan gospodarki (kryzys vs boom) ü Endogeniczne (wynikające z charakteru impulsu) ü Charakter impulsu fiskalnego (podatków vs. wydatki, rodzaj wydatków itp. . ), ü Trwałość impulsu fiskalnego
Mnożniki fiskalne „Nieszczelności” ü Efektywność impulsu fiskalnego jest największa, gdy zwiększa on bieżącą konsumpcję ü Mnożniki fiskalne są wyższe, gdy (ceteris paribus) ü wyższa jest krańcowa skłonność do konsumpcji, + ü wyższa część wydatków lub obniżek podatków trafia do + gospodarstw domowych w trudnej sytuacji finansowej (o ograniczonym dostępie do finansowania zewnętrznego) ü - mniejszy jest stopień w jakim gospodarstwa domowe uwzględniają w swoich decyzjach wyższe podatki (będące skutkiem wyższego długu), ü jest importochłonność konsumpcji i inwestycji (stąd kraje - niższa mniejsze lub w mniejszym stopniu otwarte na handel międzynarodowy mają niższe mnożniki, ü - mniejsze jest oddziaływanie tzw. automatycznych stabilizatorów.
Mnożniki fiskalne Cross-border effects szoków fiskalnych Źródło: IMF, październik 2013
Mnożniki fiskalne Wrażliwość na stopień otwartości gospodarki wynika z różnic we wpływie ekspansji fiskalnej na komponenty PKB ü Analiza IMF zacieśnień fiskalnych w krajach rozwiniętych w latach 1980 -2009 ü Wpływ na popyt wewnętrzny i eksport netto jest odwrotny co do znaku (mechanizmy działające w obu przypadkach będą omówione szczegółowo na następnym wykładzie) Źródło: IMF, marzec 2009
Mnożniki fiskalne W gospodarkach otwartych wpływu ekspansji fiskalnej na wzrost jest ujemny, w przeciwieństwie do gospodarek zamkniętych Źródło: Ilzetzki i in. 2012
Mnożniki fiskalne Stopień rozwoju kraju: mnożniki fiskalne są dodatnie w krajach rozwiniętych, zaś w krajach rozwijających się nie są statystycznie różne od 0 Źródło: Ilzetzki i in. 2012
Mnożniki fiskalne Polityka pieniężna ü Restrykcyjna polityka pieniężna może ograniczać skuteczność impulsów fiskalnych. ü Mnożniki fiskalne są więc tym wyższe im bardziej akomodacyjna jest polityka pieniężna tzn. ü nominalne stopy procentowe nie są podnoszone w reakcji na efekty stymulacji fiskalnej, ü nie następuje aprecjacja kursu walutowego. ü Akomodacyjną politykę pieniężną jest tym łatwiej prowadzić (bez szkody dla celu inflacyjnego) im niższy jest produkt bieżący od produktu potencjalnego. ü Przy pewnych założeniach polityka pieniężna może wyzerować mnożniki fiskalne
Mnożniki fiskalne W krajach o płynnym kursie walutowym skumulowane oddziaływanie ekspansji fiskalnej pozostaje bez wpływu na wzrost gospodarczy Źródło: Ilzetzki i in. 2012
Mnożniki fiskalne Stan finansów publicznych ü + Sytuacja I: ü Kraj ma niski poziom długu i deficytu strukturalnego, polityka fiskalna jest oceniana jako odpowiedzialna ü Efekt: ü inwestorzy są skłonni sfinansować wyższy dług nieżądając wysokiej premii za ryzyko ü impuls fiskalny nie podbija stóp procentowych ü mnożniki fiskalne są wysokie ü - Sytuacja II: ü Kraj ma wysoki poziom długu i deficytu, polityka fiskalna nie zawsze była odpowiedzialna (np. kraj ogłaszał wcześniej moratorium na spłatę długu) ü Efekt ü inwestorzy żądają wysokiej premii za ryzyko finansowania dodatkowego długu ü wzrastają długookresowe stopy procentowe ü mnożniki fiskalne są niskie, bo następuje efekt wypychania (crowding out) inwestycji i konsumpcji
Mnożniki fiskalne Wpływ poziomu długu publicznego na skalę wprowadzanych impulsów fiskalnych Źródło: IMF, marzec 2009
Mnożniki fiskalne Poziom zadłużenia a mnożniki fiskalne Źródło: Ilzetzki i in. 2012
Mnożniki fiskalne W okresie spowolnienia bądź recesji mnożniki fiskalne są wyższe niż w okresie ekspansji Źródło: Batinii, Callegari, Melina, 2012
Mnożniki fiskalne W okresie spowolnienia bądź recesji mnożniki fiskalne są wyższe niż w okresie ekspansji Źródło: Batinii, et. all, 2014
Mnożniki fiskalne Poziom rozwoju (głębokość) rynku finansowego ü + Perspektywa gospodarstw domowych i przedsiębiorstw: ü im słabiej rozwinięty rynek finansowy, tym bardziej ograniczony dostęp do finansowania konsumpcji i inwestycji ü w efekcie mniejsza jest możliwość wygładzania konsumpcji i inwestycji (większe są ich międzyokresowe zmiany), większa jest ich wrażliwość na zmiany bieżącego dochodu ü Efekt stymulacji fiskalnej jest więc silniejszy – mnożnik wyższy ü - Perspektywa budżetu ü im słabiej rozwinięty rynek finansowy i słabiej powiązany z rynkiem globalnym, tym wyższy koszt pozyskania finansowania ü wyższy koszt podbija długookresowe stopy procentowe ü wyższe stopy procentowe to silniejszy efekt wypychania i w efekcie niższy mnożnik
Mnożniki fiskalne Mechanizm i trwałość ekspansji fiskalnej a mnożniki fiskalne W p ł y w na c e ny Krótkotrwała obniżka VATu Trwały wzrost ulgi inwestycyjnej dla przedsiębiorstw W p ł y w na d o c hó d + - Zwrot podatkowy (tax rabate) Trwała obniżka podatku dochodowego - + Przejściowe Trwałe
Mnożniki fiskalne Wartość mnożników różni się istotnie w zależności od stosowanego instrumentu Źródło: Batinii, et. all, 2014
Mnożniki fiskalne Sposób zacieśnienia fiskalnego a mnożniki fiskalne (1) ü Analiza IMF zacieśnień fiskalnych w krajach rozwiniętych w latach 1980 -2009 ü Zacieśnienia fiskalne oparte na redukcji wydatków prowadziły w krajach rozwiniętych do znacznie mniejszych strat krótkookresowych w poziomie PKB Źródło: IMF, październik 2010
Mnożniki fiskalne Sposób zacieśnienia fiskalnego a mnożniki fiskalne (2) ü Podobne wnioski prezentuje Alesina i in. (2019) ü W odróżnieniu od wszystkich wcześniejszych publikacji zastosował sposób analizy mnożników fiskalnych bazujący na dokładnej ocenie intencji rządu co do wprowadzenia danych zmian Źródło: Alesina i in. , 2019
Mnożniki fiskalne – dylematy praktyczne i stan dyskusji (1) Źródło: IMF, marzec 2009
Mnożniki fiskalne – dylematy praktyczne i stan dyskusji (2) ü Meta analiza 90 analiz nad mnożnikami fiskalnymi w latach 2008 -2009 pokazuje, że wyniki analiz – wartość mnożników – zależą od wielu parametrów dotyczących sposobu konstrukcji badania. Źródło: Gehert, Will, 2012
Mnożniki fiskalne – dylematy praktyczne i stan dyskusji (3) Źródło: Gehert, Will, 2012
Mnożniki fiskalne – dylematy praktyczne i stan dyskusji (4) Źródło: Warmedinger et all 2015
3. Analiza przypadku #1 – ocena skuteczności stymulacji fiskalnej w USA
Stymulacja fiskalna w USA Charakterystyka impulsu ü W reakcji na recesję, która pojawiła się w 2008 r. uchwalono w lutym 2009 r. The American Recovery and Reinvestment Act. ü Cały pakiet zawierał działania stymulacji fiskalnej, w których skład wchodziły ü transfery dla bezrobotnych ü pomoc żywnościowa (bony) ü finansowanie składek na ubezpieczenie zdrowotne ü przejściowe obniżki podatków ü Skumulowana wartość pakietu to 787 mld USD w latach 2009 -2019 Źródło: Congressional Budget Office (2009)
Stymulacja fiskalna w USA Szacunki wpływu stymulacji fiskalnej - wpływ na PKB trwałego wzrostu zakupów rządowych o 1 proc. PKB (zmiana w proc. ) Źródło: Cogan, Cwik, Taylor, Wieland, 2009; Taylor, 2010
Stymulacja fiskalna w USA Skąd takie rozbieżności? ü Odmienna charakterystyka imuplsu (Romer i Bernstein – impuls podtrzymany, Cogan i in. – impuls wygasający) ü Najważniejsze wyjaśnienie: wykorzystano modele oparte na zupełnie innych założeniach ü ü ü Romer i Bernstein – „stary” model keynesowski Cogan i in. – model neokeynesowski GIMF – model neokeynesowski ü Co to zmienia: sposób reakcji gospodarstw domowych i przedsiębiorstw na zmiany w polityce gospodarczej; w drugim przypadku oczekiwania te są formułowane w sposób forward looking ü Efekt: w modelu neokeynesowskim podmioty nie są naiwne np. ü przewidują przyszłe zmiany stóp procentowych i reagują na nie zmianą zachowań ü uwzględniają przebieg (rozkład w czasie, trwałość itp. ) impulsu fiskalnego ü w swoich decyzjach uwzględniają (w pewnym stopniu) przyszły wzrost podatków wynikający z wyższego długu publicznego
Stymulacja fiskalna w USA Szacunki wpływu stymulacji fiskalnej - znacznie akomodacyjnej polityki pieniężnej Źródło: Cogan, Cwik, Taylor, Wieland, 2009
Stymulacja fiskalna w USA Co jest ważne dla skuteczności stymulacji – bliższe spojrzenie Źródło: Cogan, Cwik, Taylor, Wieland, 2009
Stymulacja fiskalna w USA Co jest ważne dla skuteczności stymulacji – bliższe spojrzenie Źródło: Cogan, Cwik, Taylor, Wieland, 2009
Stymulacja fiskalna w USA Inne możliwe podejścia=inne możliwe wyniki !!! ü Modele bazujące na perspektywie neoklasycznej - możliwość wystąpienia efektów niekeynowskich (ujemne mnożniki fiskalne) np. Strulik i Trimborn (2009): Fiscal Stimulus: A Neoclassical Perspective ü Uwzględnienie spadku wydtków federalnych w USA pokazuje, że skonsolidowany impuls fiskalny (stanowy + federalny) w 2009 r. był bliski zeru!!! Aizenman i Pasricha (2009): ON THE EASE OF OVERSTATING THE FISCAL STIMULUS IN THE US, 2008 -9
3. Analiza przypadku #2 – gdzie kończy się ekonomia a zaczyna polityka
Mnożniki fiskalne Co pokazał IMF (1) ü Analiza IMF (Blanchard i Leigh, październik 2012, WEO) pokazuje, że w okresie recesji mnożniki fiskalne używane w prognozach były mocno niedoszacowane. ü The main finding, based on data for 28 economies, is that the multipliers used in generating growth forecasts have been systematically too low since the start of the Great Recession, by 0. 4 to 1. 2, depending on the forecast source and the specifics of the estimation approach. Informal evidence suggests that the multipliers implicitly used to generate these forecasts are about 0. 5. So actual multipliers may be higher, in the range of 0. 9 to 1. 7. ü Metodologia: Źródło: IMF, WEO October 2012
Mnożniki fiskalne Co pokazał IMF (2) Analiza jest prostą regresją liniową bazującą na 28 przekrojowych obserwacjach Źródło: IMF, WEO October 2012
Mnożniki fiskalne Co pokazał IMF (3) Wyniki są, co do wielkości mnożnika, zależne od zastosowanej zmiennej obrazującej zmianę wielkości realnych w gospodarce oraz od źródła prognoz Źródło: IMF, WEO October 2012
Mnożniki fiskalne Jak zinterpretowano wyniki? Paul Krugman, the Nobel Prize-winning economist and writer for The New York Times, wrote that the research “directly contradicts current GOP [US Republican Party] doctrine”. Gavyn Davies, macroeconomist, chairman of Fulcrum Asset Management, wrote „Having said that about this particular study, there are other, stronger, reasons for believing that fiscal multipliers are higher than many governments have been assuming” Jonathan Portes, director of the UK’s National Institute of Economic and Social Research, comments „The direct implication is that the policies pursued by EU countries over the recent past have had perverse and damaging effects. (…) Coordinated fiscal consolidation has not only had substantially larger negative impacts on growth than expected, but has actually had the effect of raising rather than lowering debt-GDP ratios, precisely as some critics have argued. ” Christina D. Romer, economist, former Chair of the Council of Economic Advisers in the Obama administration, said „the study confirms that fiscal consolidations — that is, deliberate deficit reductions — typically reduce growth substantially” Źródło: FT, portale internetowe
Mnożniki fiskalne Co wychodzi gdy przyjrzeć się lepiej (1) ü Wyniki są bardzo wrażliwe na tzw. outliers (w tym przypadku Niemcy i Grecję) ü Wyniki zmienia również istotnie zmiana roku analizy tzn. utrzymują się w mocy tylko dla 2010 r. ü Wyniki traktują tak samo trwałe i krótkookresowe zacieśnienia, nie uwzględniają również innych czynników mogących różnicować mnożniki. Źródło: FT, Komisja Europejska (2012)
Mnożniki fiskalne Co wychodzi gdy przyjrzeć się lepiej (2) Źródło: FT
Mnożniki fiskalne Co wychodzi gdy przyjrzeć się lepiej (3) ü „More examination found that the full set of data did not exist on the IMF’s website. The IMF had included Romania, Bulgaria, Hungary, Poland South Korea but excluded New Zealand some EU countries with successful deficit reduction strategies, such as Estonia, Latvia and Lithuania. ü The fund had good reasons – an earthquake in February 2011 – for excluding New Zealand but similar stories about outliers could be told for other countries, particularly Greece and Germany. ü For the countries where the full data are available on the IMF website, the results lose statistical significance if Greece and Germany are excluded. ü Moreover, the results were presented as general but are limited to the specific time period chosen. The 2010 forecasts of deficits were not good predictors of errors in growth forecasts for 2010 or 2011 when the years were analysed individually. Its 2011 forecasts were not good predictors of anything. ” Źródło: FT
Mnożniki fiskalne Co pokazała zrewidowana praca Blancharda i Leigh (2013)? ü Znacznie większy rozrzut wartości niedoszacowania mnożników w zależności od przyjętej metody estymacji, zmiennych kontrolnych, okresów estymacji itp. ü Brak istotnego statystycznie niedoszacowania mnożników dla krajów rozwijających się. ü Nie przeprowadzono (wbrew temu co opisano w artykule analizy wpływu kompozycji impulsu fiskalnego na mnożniki Źródło: Blanchard i Leigh (2013)
Mnożniki fiskalne Dlaczego ma to znacznie dla polityki gospodarczej? Porównanie pakietów oszczędnościowych w sektorze publicznym wprowadzanych w 2011 roku vs. budżety gospodarstw domowych Grecja Hiszpania Dochód Rozporządzalny € 41 400 Dochód Rozporządzalny € 41 000 € 5 600 Pakiet Oszczędnościowy € 2 000 Pakiet Oszczędnościowy 14% Niemcy Irlandia Dochód Rozporządzalny € 53 500 5% Portugalia € 3 600 Pakiet Oszczędnościowy Włochy Dochód Rozporządzalny € 42 600 Dochód Rozporządzalny € 32 400 Dochód Rozporządzalny € 42 600 € 300 Pakiet Oszczędnościowy € 2 200 Pakiet Oszczędnościowy € 1 100 Pakiet Oszczędnościowy 1% Źródło: Financial Times 18 X 2011 7% 7% 3%
Mnożniki fiskalne Czy ekspansje fiskalne wyrównują cykl gospodarczy? Porównanie luki popytowej i skali stymulacji/zacieśnienie fiskalnego w krajach europejskich w 2018 r. Źródło: IMF 7 XI 2018
Dziękuję za uwagę
- Slides: 53