Ekonomia sektora publicznego WYKAD 4 NIEKEYNESOWSKIE SKUTKI ZACIENIENIA

Ekonomia sektora publicznego WYKŁAD 4: NIEKEYNESOWSKIE SKUTKI ZACIEŚNIENIA FISKALNEGO. Piotr Ciżkowicz Katedra Międzynarodowych Studiów Porównawczych

Plan Czym się zajmiemy? 1. Niekeynesowskie skutki zacieśnienia fiskalnego 2. Analiza przypadku – nowe kraje członkowskie UE

1. Niekeynesowskie skutki zacieśnienia fiskalnego

Niekeynesowskie skutki Podział skutków zacieśnienia polityki fiskalnej na keynesowskie i nie-keynesowskie Skutek keynesowski Wzrost produktu Spadek produktu Zmiana popytu sektora publicznego silniejsza od zmiany popytu prywatnego Źródło: Ciżkowicz, Rzońca, 2005 Skutek nie-keynesowski Wzrost produktu Wzrost łącznego popytu ciągniony przez wzrost popytu w sektorze prywatnym

Niekeynesowskie skutki Założenia podejścia keynesowskiego konieczne dla uzyskania jednoznacznie keynesowskiej reakcji produktu na zacieśnienie fiskalne ü oczekiwania inflacyjne nie dostosowują się do zmian w gospodarce (są statyczne) ü wszystkie sektory instytucjonalne cieszą się takim samym zaufaniem jako płatnicy wśród potencjalnych kontrahentów ü popyt na pieniądz gospodarstw domowych nie zależy od zmian w ich majątku ü gospodarka jest zamknięta na wymianę dóbr i przepływy aktywów finansowych!

Niekeynesowskie skutki Skutek nie-keynesowski Wzrost produktu ceny sztywne Silna presja na obniżenie stóp procentowych Zacieśnienie polityki fiskalnej Podejście keynesowskie Źródło: Ciżkowicz, Rzońca, 2005

Niekeynesowskie skutki Skutek nie-keynesowski Wzrost produktu Wzrost łącznego popytu ciągniony przez wzrost popytu w sektorze prywatnym ceny Poprawa eksportu netto Wzrost wydatków prywatnych wrażliwych na zmiany stóp proc. Deprecjacja kursu waluty krajowej Silna presja na obniżenie stóp procentowych sztywne Zacieśnienie polityki fiskalnej Podejście keynesowskie Źródło: Ciżkowicz, Rzońca, 2005

Niekeynesowskie skutki Zacieśnienia fiskalne a stopa procentowa i kurs walutowy ü Zacieśnienia fiskalne prowadzą zazwyczaj do obniżenia stóp procentowych i deprecjacji kursu walutowego (głównie kursu nominalnego) ü Wykresy prezentują reakcję danej zmiennej w horyzoncie 3 lat na zacieśnienie o skali 1 proc. PKB na próbie krajów rozwiniętych OECD w latach 1980 -2008. Źródło: IMF, październik 2010

Niekeynesowskie skutki Deficyt i dług a stopa procentowa Badanie Reakcja stopy proc. na zmianę relacji długu/PKB zmianę relacji o 1 pkt. proc. deficytu/PKB o 1 pkt proc. Watchel, Young (1987) 6 -16 bps Cohen, Garier (1991) 40 -55 bps Gale, Orszag (2002) 40 -77 bps 3 -4 bps Laubach (2003) Ardragna, Casselli and Lane (2004) Faini (2006) 20 -29 Schuknecht, von Hagen, Wolswijk (2010) 1. 25 bps 10 bps 55 bps 12. 64 bps

Niekeynesowskie skutki Deficyt i dług a stopa procentowa Źródło: Roeger, Veld, 2013

Niekeynesowskie skutki Skutek nie-keynesowski Wzrost produktu Wzrost łącznego popytu ciągniony przez wzrost popytu w sektorze prywatnym ceny Poprawa eksportu netto Wzrost wydatków prywatnych wrażliwych na zmiany stóp proc. Deprecjacja kursu waluty krajowej Silna presja na obniżenie stóp procentowych sztywne Wzrost produktu w długim okresie Wzrost wartości dochodu do dyspozycji oczekiwanej w horyzoncie maksymalizacji użyteczności Rozwianie obaw przed kryzysem finansów publicznych Zacieśnienie polityki fiskalnej Podejście keynesowskie Źródło: Ciżkowicz, Rzońca, 2005 Typ I Podejście nie-keynesowskie

Niekeynesowskie skutki ü Badania (Kumar, Woo, 2010; IMF, 2010) potwierdzają, że istnieje silna zależność między poziomem długu publicznego a tempem wzrostu gospodarczego w średnim okresie. ü Wzrost relacji poziomu długu do PKB w o 10 pkt. proc prowadzi do spadku średniego 5 -letniego tempa wzrostu PKB o 0. 2 pkt. proc. ü W zależności tej występują nieliniowości, elastyczność jest również większa w krajach słabiej rozwiniętych, niż w rozwijających się. Źródło: Kumar, Woo, 2010

Niekeynesowskie skutki ü Skala długookresowych skutków zacieśnienia fiskalnego zależy istotnie od celu, na jaki zostaną przeznaczone dodatkowe środki budżetowe uzyskane dzięki redukcji kosztów obsługi długu Źródło: IMF, październik 2010

Niekeynesowskie skutki Mechanizmy niekeynesowskie I typu = mechanizmy quasikeynesowskie Keynes (1985 - data wydania polskiego, s. 184) „Prawdopodobnie większość naszych decyzji zdziałania czegoś pozytywnego, których pełne konsekwencje rozciągną się na wiele dni, można rozpatrywać jedynie jako wyniki zwierzęcych instynktów, jako wrodzony człowiekowi pęd do czynu zamiast trwania w bezwładzie, a nie jako średnią ważoną ilościowo wyrażonych korzyści mnożonych przez ilościowo wyrażone prawdopodobieństwa”.

Niekeynesowskie skutki Skutek nie-keynesowski Wzrost produktu Wzrost łącznego popytu ciągniony przez wzrost popytu w sektorze prywatnym ceny Poprawa eksportu netto sztywne Deprecjacja kursu waluty krajowej Wzrost wydatków prywatnych wrażliwych na zmiany stóp proc. Wzrost produktu w długim okresie Wzrost wartości dochodu do dyspozycji oczekiwanej w horyzoncie maksymalizacji użyteczności Rozwianie obaw przed kryzysem finansów publicznych Silna presja na obniżenie stóp procentowych Zacieśnienie polityki fiskalnej ceny elastyczne Wzrost zdolności i skłonności firm do inwestowania Dodatni wstrząs podażowy (spadek kosztów działalności gosp. ) Zwiększenie konkurencyjności cenowej krajowych dóbr za granicą Podejście keynesowskie Źródło: Ciżkowicz, Rzońca, 2005 Typ II Podejście nie-keynesowskie

Niekeynesowskie skutki Zacieśnienia fiskalne a eksport ü Wpływ zacieśnienia fiskalnego na popyt wewnętrzny i eksport netto jest odwrotny co do znaku. ü W zbadanych krajach rozwiniętych (IMF, 2010) efekt związny z eksportem netto był niższy co do wartości bezwzględnej, niż efekt popytu wewnętrznego ü Wykresy prezentują reakcję danej zmiennej w horyzoncie 3 lat na zacieśnienie o skali 1 proc. PKB. Źródło: IMF, październik 2010

Niekeynesowskie skutki Wyniki analiz dostosowań fiskalnych (1) ü Efekty nie-keynesowskie występowały częściej przy dużej (zob. np. Francesco Giavazzi i Marco Pagano, 1996) i trwałej (zob. np. Alberto Alesina i Roberto Perotti, 1996, 2009) poprawie stanu finansów państwa niż przy niewielkiej lub przejściowej. ü Niestety prawdopodobieństwo wystąpienia tych drugich jest większe (przynajmniej w krajach rozwiniętych) Źródło: IMF, październik 2010

Niekeynesowskie skutki Wyniki analiz dostosowań fiskalnych (2) ü Dostosowania fiskalne okazywały się bardziej trwałe i częściej prowadziły do nie-keynesowskich skutków, jeżeli były dokonywane raczej przez ograniczenie wydatków niż przez podwyżkę podatków (zob. np. Alberto Alesina, Roberto Perotti i Jose Tavares, 1998). ü Niektóre badania dały odmienne rezultaty. Dotyczyły one jednak głównie reakcji prywatnej konsumpcji na zacieśnienie polityki fiskalnej (zob. np. Francesco Giavazzi, Tullio Jappelli i Marco Pagano, 1999). Źródło: IMF, październik 2010

Niekeynesowskie skutki Wyniki analiz dostosowań fiskalnych (3) ü Podobne wnioski prezentuje Alesina i in. (2019) ü W odróżnieniu od wszystkich wcześniejszych publikacji zastosował sposób analizy mnożników fiskalnych bazujący na dokładnej ocenie intencji rządu co do wprowadzenia danych zmian Źródło: Alesina i in. , 2019

Niekeynesowskie skutki Wyniki analiz dostosowań fiskalnych (4) ü Prawdopodobieństwo ich wystąpienia było wyższe przy wysokim (Rina Bhattacharya, 1999) lub szybko rosnącym (zob. np. Francesco Giavazzi, Tullio Jappelli i Marco Pagano, 2000) długu publicznym niż przy niskim i (co najwyżej) powoli rosnącym. Źródło: IMF, październik 2010

Niekeynesowskie skutki Wyniki analiz dostosowań fiskalnych (5) ü Sposób równoważenia finansów państwa często okazywał się dużo ważniejszy dla skutków i trwałości dostosowania fiskalnego niż skala poprawy salda finansów publicznych; szczególnie często kończyły się sukcesem te programy dostosowania fiskalnego, których częścią było ograniczenie wydatków na wynagrodzenia w sektorze publicznym oraz transferów do gospodarstw domowych (zob. np. Alberto Alesina, Silvia Ardagna, Roberto Perotti i Fabio Schiantarelli, 1999).

Niekeynesowskie skutki Wyniki analiz dostosowań fiskalnych (6) ü Wpływ zacieśnienia fiskalnego w skali 1 proc. PKB na dynamikę PKB

Niekeynesowskie skutki Wyniki analiz dostosowań fiskalnych (7) ü Wpływ zacieśnienia fiskalnego w skali 1 proc. PKB na dynamikę PKB

2. Analiza przypadku – nowe kraje członkowskie UE

Dostosowania fiskalne w NMS* Okresy silnego zacieśnienia polityki fiskalnej w Europie Środkowej 1993 rok w Czechach 1993 rok w Polsce 1997 i 2000 rok na Litwie lata 1993 -1995 na Słowacji lata 1995 -1996 na Węgrzech 1997 rok oraz lata 2000 -2001 w Estonii lata 1996 -1997 oraz 2000 -2001 na Łotwie * Ten i dalsze slajdy: Ciżkowicz, Rzońca (2005) oraz Borys, Ciżkowicz, Rzońca (2012)

Dostosowania fiskalne w NMS Skala zacieśnienia polityki fiskalnej • Węgry: 8, 2 -7, 1 proc. PKB • Litwa: 2, 3 -2, 7 proc. PKB • 3, 3 -5, 9 proc. PKB • Estonia: 3, 8 -4, 1 proc. PKB • Łotwa: 3, 5 -3, 9 proc. PKB • 2, 9 -4, 9 proc. PKB • 4, 0 -1, 8 proc. PKB • ujęcie memoriałowe • ujęcie kasowe

Dostosowania fiskalne w NMS Dynamika PKB przed i w trakcie zacieśnienia polityki fiskalnej

Dostosowania fiskalne w NMS Tempo wzrostu PKB – prognozy vs realizacja

Dostosowania fiskalne w NMS Dynamika eksportu w okresie zacieśnienia polityki fiskalnej

Dostosowania fiskalne w NMS Raczej wzmocnienie niż osłabienie nominalnego efektywnego kursu • Węgry walutowego • Litwa • Estonia • Łotwa aprecjacja

Dostosowania fiskalne w NMS Generalnie korzystna sytuacja gospodarcza w otoczeniu zewnętrznym • Unia Europejska • WNP • Kraje nadbałtyckie

Dostosowania fiskalne w NMS Częsty spadek udziału wynagrodzenia pracy w produkcie w okresie zacieśnienia

Dostosowania fiskalne w NMS Dynamika inwestycji w okresie zacieśnienia polityki fiskalnej

Dostosowania fiskalne w NMS Dynamika inwestycji w okresie zacieśnienia polityki fiskalnej • Litwa po 2000 r.

Dostosowania fiskalne w NMS Spadek premii za ryzyko* * Za miarę premii za ryzyko przyjęto różnicę między oprocentowaniem kredytów w danym kraju oraz, odpowiednio, w strefie euro lub w Stanach Zjednoczonych