Ekonomia sektora publicznego WYKAD 5 SYSTEM PODATKOWY Piotr

Ekonomia sektora publicznego WYKŁAD 5: SYSTEM PODATKOWY Piotr Ciżkowicz Katedra Międzynarodowych Studiów Porównawczych

Plan Czym się zajmiemy? 1. Cechy systemu podatkowego 2. Podatki a wzrost 3. Podatki jako narzędzie redystrybucji 4. Analiza przypadku – rola podatków kryzysie gospodarczym 5. Analiza przypadku – podatki a przedsiębiorczość – Specjalne Strefy Ekonomiczne 6. Analiza przypadku – dewaluacje fiskalne

Główne rodzaje podatków (1) ü Podatek - świadczenie (najczęściej) pieniężne, przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne, ponoszone na rzecz państwa ü Podatek bezpośredni ü obciąża wypracowany dochód (lub posiadany majątek) ü nie może w prosty sposób być przerzucone na innych ü Podatek pośredni ü nakładany głównie na konsumpcję ü może być przerzucony na innych (w formie wzrostu ceny)

Główne rodzaje podatków (2) ü Najważniejsze podatki bezpośrednie ü podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT), ü podatek dochodowy od osób prawnych (CIT), czyli przedsiębiorstw. ü quasi-podatki bezpośrednie tzn. składki (przynoszą one sektorowi finansów publicznych prawie dwa razy więcej dochodów niż podatki dochodowe od osób fizycznych oraz prawnych łącznie) ü Najważniejsze podatki pośrednie ü podatek od towarów i usług (VAT) ü akcyza ü Inne rodzaje obciążeń (niepodatkowe) o podobnych skutkach ü Cło ü Grzywny ü Opłaty ü Itp.

Struktura dochodów podatkowych w Polsce (1) Dochody budżetu państwa Źródło: Ministerstwo Finansów, 2014

Struktura dochodów podatkowych w Polsce (2) Dochody sektora instytucji rządowych i samorządowych Źródło: Ministerstwo Finansów, 2017

Jaki powinien być system podatkowy? ü Neutralny – nie powinien powodować zniekształceń decyzji podmiotów gospodarczych ü Prosty administracyjnie – niskie koszty zarządzania systemem ü Elastyczny – łatwo reagować na zmieniające się warunki ü Przejrzysty – nie powinien tworzyć „pułapek” dla podatników ü Sprawiedliwy- ? ? ?

Podatki a wzrost gospodarczy ü Tempo wzrostu gospodarczego można rozłożyć na: ü część powodowaną przez wzrost zatrudnienia ü część, której źródłem jest wzrost nakładów kapitału ü część wynikającą ze wzrostu produktywności pracy i kapitału ü postęp techniczny ü wzrost efektywności wykorzystania pracy i kapitału ü Podatki mogą wpływać negatywnie na każdy z tych czynników wzrostu

Podatki a zatrudnienie „Jeżeli podatki bezpośrednie od płacy roboczej nie zawsze wywoływały proporcjonalną podwyżkę tych płac, to działo się tak dlatego, że zwykle obniżały popyt na siłę roboczą. Podatki te sprawiały na ogół, iż przemysł podupadał, zmniejszały się możliwości zatrudniania ubogich i obniżał się roczny produkt ziemi i pracy kraju ”. A. Smith (1776)

Podatki a zatrudnienie Jak podatki oddziałują na podaż pracy? ü W teorii, efekt zagregowany wpływu wzrostu podatków na podaż pracy jest wynikiem oddziaływania dwóch przeciwstawnych mechanizmów: ü efektu dochodowego - wyższe podatki oznaczają ceteris paribus niższy dochód do dyspozycji, co skłania do zwiększenia podaży pracy w celu utrzymania dochodu na dotychczasowym poziomie, ü efektu substytucyjnego - wzrost podatków powoduje spadek korzyści, jakie pracownicy mogą osiągnąć z dodatkowej godziny pracy i relatywne podwyższenie wartości czasu wolnego, co skłania do obniżenia liczby godzin, jakie są skłonni przeznaczyć na pracę. ü W rzeczywistości efekt netto oddziaływania tych dwóch mechanizmów różni się istotnie w zależności od takich cech pracowników jak m. in. wiek, płeć, czy poziom płacy

Podatki a zatrudnienie Jak podatki oddziałują na popyt na pracę? ü Dla przedsiębiorcy przy kalkulowaniu opłacalności zatrudnienia dodatkowego pracownika ważne są nie nakłady na wynagrodzenia pobierane przez pracowników, a łączne koszty pracy. Wyższe koszty pracy ograniczają skłonność przedsiębiorców do tworzenia, a także utrzymywania miejsc pracy. Na spadek popytu na pracę może oddziaływać również wzrost podatków nakładanych na konsumpcję, jeśli tylko pracownicy dysponują siłą przetargową wystarczającą do skompensowania części lub całości utraconej w ten sposób siły nabywczej podwyżkami płac (Nickell, 2004). ü Ponadto skala wpływu podatków na popyt na pracę zależy od elastyczności prawa pracy. Jeśli wzrost podatków dotyczy pracowników to chcąc utrzymać poziom swoich dochodów po opodatkowaniu, starają się oni przerzucić część wzrostu podatku na pracodawców. Stopień przerzucania tych kosztów jest tym większy, im bardziej sztywne jest prawo pracy, bo większa jest wtedy siła przetargowa zatrudnionych (OECD 2007). ü Negatywny wpływ opodatkowania na popyt na pracę jest wzmacniany przez swobodny przepływ kapitału między państwami(Gordon i Hines, 2002; Devereux i Sorensen, 2006; Hajkova i inni, 2006).

Podatki a zatrudnienie Stylizowane fakty odnośnie do wpływu podatków na podaż pracy* ü Przeciętna liczba godzin pracy podejmowanej przez mężczyzn jest praktycznie niewrażliwa na zmianę efektywnej stawki podatkowej. Jest ona zdecydowanie bardziej wrażliwa w przypadku kobiet, w szczególności samotnie wychowujących dzieci. ü Podatki obniżają istotnie skłonność do podejmowania zatrudnienia przez osoby mogące uzyskiwać z pracy tylko niewielkie dochody – bądź to ze względu na niskie kwalifikacje (np. osoby młode), bądź to z powodu obowiązków domowych, utrudniających im dostosowanie czasu do wymagań pracodawców (np. samotni rodzice). Efekt ten może być dodatkowo wzmacniany przez system zasiłków socjalnych i prowadzić do zjawiska zwanego pułapką nieaktywności (ang. „inactivity trap”). W tym przypadku wpływ potencjalnej płacy brutto na dochód rozporządzalny jest obniżany przez podatki i konieczność rezygnacji z zasiłków socjalnych na tyle silnie, że zniechęca do podjęcia zatrudnienia. * Na podstawie: OECD, 2010, 2011; Meghir i Philips, 2010; Heady i inni, 2009 , Myles, 2009; Disney, 2000

Podatki a zatrudnienie Stylizowane fakty odnośnie do wpływu podatków na podaż pracy* * Na podstawie: OECD, 2011

Podatki a zatrudnienie Stylizowane fakty odnośnie do wpływu podatków na podaż pracy* ü Podatki nie wpływają ani na skłonność do podjęcia zatrudnienia, ani przeciętną liczbę przepracowanych godzin osób o wysokich kwalifikacjach i wysokim poziomie płac. Wpływają jednak istotnie na poziom uzyskiwanego przez nie dochodu, co może oznaczać, że wysokie podatki zniechęcają do wysiłku i kreatywności skutkując obniżeniem wydajności pracy tych osób. ü Wysokie podatki nakładane na dochody z pracy uzyskiwane przez osoby starsze posiadające prawa do świadczeń emerytalnych istotnie obniżają zarówno przeciętną liczbę godzin, jaką są one skłonne przeznaczyć na pracę, jak i skłonność do kontynuowania zatrudnienia. Mają one bowiem możliwość wyjścia z rynku pracy i jednoczesnego utrzymania dochodów na poziomie powiązanym z pobieranym wcześniej wynagrodzeniem. Na skutek odejścia z pracy ich możliwości konsumpcyjne zawężają się, ale znacznie słabiej niż większości innych grup wychodzących z rynku pracy. Tak samo zwiększa się natomiast czas, którym mogą swobodnie dysponować po odejściu z pracy. * Na podstawie: OECD, 2010, 2011; Meghir i Philips, 2010; Heady i inni, 2009 , Myles, 2009; Disney, 2000

Podatki a zatrudnienie Stylizowane fakty odnośnie do wpływu podatków na podaż pracy* * Na podstawie: OECD, 2011

Podatki a zatrudnienie Stylizowane fakty odnośnie do wpływu podatków na podaż pracy* ü Możliwość wspólnego rozliczania podatku dochodowego połączona z progresją podatkową istotnie obniża przeciętną liczbę godzin pracy, jak i skłonność do podejmowania zatrudnienia przez drugą osobę w gospodarstwie domowym (ang. second-earner). Taki kształt systemu podatkowego powoduje bowiem, że z punktu widzenia gospodarstwa domowego efektywna stawka podatku, jaką obciążane są dochody tych osób jest znacznie wyższa, niż w sytuacji, w której ich dochód byłby opodatkowany oddzielnie. Dodatkowo atrakcyjność podjęcia pracy przez te osoby jest obniżana przez konieczność poniesienia kosztów zakupu usług wykonywanych przez nie wcześniej we własnym zakresie (np. opieka nad dzieckiem). Opisany tu mechanizm wyjaśnia w dużym stopniu obserwowane różnice we wrażliwości podaży pracy kobiet i mężczyzn na zmiany podatków. * Na podstawie: OECD, 2010, 2011; Meghir i Philips, 2010; Heady i inni, 2009 , Myles, 2009; Disney, 2000

Podatki a zatrudnienie Stylizowane fakty odnośnie do wpływu podatków na podaż pracy* * Na podstawie: OECD, 2011

Podatki a zatrudnienie Obciążenia nakładane na pracę są w Polsce stosunkowo wysokie, lecz obniżyły się w ciągu ostatniej dekady 70% 60% Poland 2000 Poland 2010 OECD 2000 OECD 2010 50% 40% 30% 20% 10% 0% Poland 2000 Poland 2010 OECD 2000 OECD 2010 Źródło: OECD, 2010 Two-earner Lone parent One-earner couple Single 2 children couple Single 67% of average 2 children average wage 67% of average 2 children 100% + 67% of wage average wage 29. 7% 33. 3% 37. 7% 37. 0% 38. 2% 28. 4% 30. 8% 33. 3% 34. 3% 18. 8% 27. 4% 32. 0% 33. 5% 36. 7% 15. 8% 24. 8% 29. 8% 31. 3% 34. 9% Single 167% of average wage 39. 1% 35. 0% 41. 1% 39. 4%

Podatki a inwestycje „Właściciela kapitału można uważać za obywatela całego świata, nie związanego z żadnym poszczególnym krajem. Będzie on skłonny opuścić kraj, gdzie byłby narażony na przykre badania związane z wymiarem uciążliwego podatku i przenieść swój kapitał do innego państwa, gdzie mógłby prowadzić interesy albo używać swego majątku z większą swobodą. Wycofując kapitał położyłby kres całej działalności gospodarczej, jaką przy jego pomocy prowadził w kraju, który opuścił”. A. Smith (1776)

Podatki a inwestycje Badania empiryczne potwierdzają, że podatki ujemnie wpływają na inwestycje Michael Funke Determining the taxation and investment impacts of Estonia’s 2000 income tax reform, Bank of Finland Working Paper no. 15, 2000 Różnice w systemach podatkowych w dużym stopniu wyjaśniają różnice w tempie wzrostu gospodarczego. Redukcja podatków w Estonii w 2000 roku prowadzi do wzrostu zasobu kapitału o około 6% w długim okresie. Robert Douglas, Holtz. Eakin, Mark Rider, Harvey S. Rosen Entrepreneurs, Income Taxes, and Investment, NBER Workin Paper No. 6374, 1998 Wysokość podatku dochodowego od przedsiębiorstw ma istotny wpływ na decyzje przedsiębiorstw dotyczące inwestycji. Wzrost krańcowej stopy opodatkowania w Stanach Zjednoczonych o 5 punktów proc. doprowadziłby do spadku inwestycji o 10 proc. Eric M. Engen, Jonathan Skinner Taxation and Economic Growth, NBER Working Paper No. 5826, 1996 Przeciętna zmiana stawek podatkowych o 2, 5 punktu proc. w Stanach Zjednoczonych poprzez pozytywny wpływ na zatrudnienie, inwestycje oraz dynamikę produktywności prowadzi do przyspieszenia tempa wzrostu o 0, 2 -0, 3 punktu proc. rocznie. Reint Gropp, Kristina Kostial The Disappearing Tax Base: Is Foreign Direct Investment (FDI) Eroding Corporate Income Taxes? , IMF Working Paper No. 173, 2000 Wysokość podatków ma istotny wpływ na wielkość bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Niższe podatki wiążą się ze wzrostem ich napływu.

Podatki a inwestycje ü Istotnym mechanizmem wpływu podatków na decyzje inwestycyjne jest interakcja systemu podatkowego z inflacją. Inflacja ? Obciążenia podatkowe Opodatkowanie nominalnych odsetek Opodatkowanie nominalnych zysków kapitałowych ? Koszt użytkowania kapitału ? Wielkość i struktura inwestycji Amortyzacja na bazie kosztów historycznych

Podatki a „sprawiedliwość społeczna” Model 1: niski klin – małe zróżnicowanie 70% 60% Mexico 2000 Mexico 2010 OECD 2000 OECD 2010 50% 40% 30% 20% 10% 0% Mexico 2000 Mexico 2010 OECD 2000 OECD 2010 Źródło: OECD, 2011 Two-earner Lone parent One-earner couple Single 2 children couple Single 67% of average 2 children average wage 67% of average 2 children 100% + 67% of wage average wage 7. 2% 12. 6% 10. 4% 7. 2% 12. 6% 12. 3% 15. 5% 14. 2% 12. 3% 15. 5% 18. 8% 27. 4% 32. 0% 33. 5% 36. 7% 15. 8% 24. 8% 29. 8% 31. 3% 34. 9% Single 167% of average wage 19. 4% 21. 3% 41. 1% 39. 4%

Podatki a „sprawiedliwość społeczna” Model 2: niski klin – duże zróżnicowanie 70% 60% United States 2000 United States 2010 OECD 2000 OECD 2010 50% 40% 30% 20% 10% 0% Two-earner Lone parent One-earner couple Single 2 children couple Single 167% of 2 children 67% of average wage 67% of average 2 children 100% + 67% of wage average wage United States 2000 9. 6% 20. 6% 26. 3% 28. 3% 30. 4% 36. 8% United States 2010 7. 4% 16. 3% 24. 9% 27. 5% 29. 7% 35. 2% OECD 2000 18. 8% 27. 4% 32. 0% 33. 5% 36. 7% 41. 1% OECD 2010 15. 8% 24. 8% 29. 8% 31. 3% 34. 9% 39. 4% Źródło: OECD, 2010

Podatki a „sprawiedliwość społeczna” Model 3: wysoki klin – duże zróżnicowanie 70% 60% Austria 2000 Austria 2010 OECD 2000 OECD 2010 50% 40% 30% 20% 10% 0% Austria 2000 Austria 2010 OECD 2000 OECD 2010 Źródło: OECD, 2011 Two-earner Lone parent One-earner couple Single 2 children couple Single 67% of average 2 children average wage 67% of average 2 children 100% + 67% of wage average wage 25. 1% 35. 2% 39. 0% 43. 2% 47. 3% 26. 4% 36. 6% 40. 0% 43. 3% 47. 9% 18. 8% 27. 4% 32. 0% 33. 5% 36. 7% 15. 8% 24. 8% 29. 8% 31. 3% 34. 9% Single 167% of average wage 50. 4% 41. 1% 39. 4%

Podatki a „sprawiedliwość społeczna” Model 4: wysoki klin – małe zróżnicowanie 70% 60% Greece 2000 Greece 2010 OECD 2000 OECD 2010 50% 40% 30% 20% 10% 0% Greece 2000 Greece 2010 OECD 2000 OECD 2010 Źródło: OECD, 2010 Two-earner Lone parent One-earner couple Single 2 children couple Single 67% of average 2 children average wage 67% of average 2 children 100% + 67% of wage average wage 34. 3% 35. 0% 34. 3% 35. 2% 34. 4% 36. 6% 35. 7% 34. 4% 36. 6% 18. 8% 27. 4% 32. 0% 33. 5% 36. 7% 15. 8% 24. 8% 29. 8% 31. 3% 34. 9% Single 167% of average wage 39. 2% 41. 9% 41. 1% 39. 4%

Podatki a sprawiedliwość Źródło: Opracowanie własne na podstawie OECD 2008

Ocena uciążliwości podatków w Polsce ü Polska w rankingu „Paying Taxes 2010” Pw. C i Banku Światowego przyjazności systemu podatkowego zajęła 151 miejsce na 183 kraje ü W roku 2014 zajmuje 113 miejsce na 189 krajów ü Komponenty oceny: ü 40 płatności podatkowych w roku 2010 - 18 w roku 2014 ü 395 godzin w roku na formalności podatkowe (2010) – 286 w roku 2014 ü całkowita stawka podatkowa: 42. 5% zysku w 2010 - 41. 6% w 2014.

Skutki uciążliwości podatków (1) Im wyższa uciążliwość płacenia podatków tym niższa jakość świadczonych usług publicznych… Źródło: Bank Światowy, PWC, 2010

Skutki uciążliwości podatków (2) … większa szara strefa i niższe inwestycje Źródło: Bank Światowy, PWC, 2010

Rola podatków w kryzysie gospodarczym z 2008

Dziękuję za uwagę