ALE KATILIMI VE ETM Aile Tepkileri Aile zellikleri

AİLE KATILIMI VE EĞİTİMİ

► -Aile Tepkileri ►-Aile Özellikleri ve Aile İçi Etkileşimi ►-Aile Gereksinimleri ►-Aile Eğitimi Programları ►-Aile Katılımı ►-Aile Öğretmen/Uzman Arasındaki Etkili İletişim

TEMEL KAVRAMLAR ► Aile: Bir toplumda hukuki temele dayalı evlilik ve akraba bağlılığı oluşmuş, aynı mekanda yaşayan en küçük toplumsal kurumdur. ► Aile Eğitimi: Aile kurumunun devamını, bireyin sağlıklı gelişimini ve onun toplumun uyumlu ve sorumlu üyesi olmasını sağlamak amacı ile yapılan her düzeydeki eğitimdir. ► İletişim: Kişinin duygu ve düşüncesini karşısındaki kişiye iletmesi ve karşısındaki kişinin de ilettiği duygu ve düşünceyi olması ► Empati: Karşısındaki kişinin duygularını anlayabilme ve bu duyguları anladığını gösterebilme yeteneği

AİLE TEPKİLERİ

►Genelde aileler çocuklarının engelli olduğunu öğrendiklerinde kaygı, öfke, küskünlük, şok, neden arama, reddetme, depresyon, inanmama gibi pek çok tepkilerden biride KÜBLER ve ROSS tarafından ortaya konan kayıp modelidir

Bu model; ►-reddetme ►-öfke, küskünlük ►-uzlaşma ►-depresyon ►-kabul ► Evrelerinden oluşur.

► -Reddetme aşamasında olan anne babalar genellikle utanç, inanmama, kendine yakıştıramama, yüksek bedel ödediğini düşünme ve bunlarla birlikte pek çok hekime gitme davranışları gösterirler. Bu durum karşısında uzman etkin bir dinleyici rolü üstlenen, dinleyen ve çocuğun yararı olacak şekilde birlikte çalışmalar yapan tavır sergilemelidir. ► -Öfke ve Küskünlük aşamasında, anne babalar öfkelerini çocuğa tanı koyan merkeze yöneltir, erken müdahale uzmanını sözel olarak istismar eder. Bu durumda uzmanlar anne babaları cesaretlendirmeli ve aktif hale getirmelidir.

► -Uzlaşma aşamasında anne baba bir yanda çaresizlik, bir durum içerisindedir. Bu aşamadaki anne ve babalara uzman, empatik bir anlayış sergilemeli ve dürüst olmalıdır. ► -Depresyon aşamasında , anne baba mutsuzdur. Bu aşamada uzaman her zaman olumlu yaklaşmalı , anne babaların katılacakları etkinliklerin başarısını onlara garanti etmelidir.

► -Son aşama olan kabul aşamasında anne babalanın yaşam bilincini düzenlemesi beklenir. Bu aşamada anne baba çocuğuna ilişkin pratik şeyler yapmaya isteklidir. Uzman, anne babanın diğer anne babalarla bir araya gelip sorunlarını paylaşabilmesine yardım etmeli , çocuk ilerleme gösterdiğinde anne babayı övmelidir.

Aile Özellikleri ve Aile İçi Etkileşim

► Özellikle ailede ilk bebeğin doğumu anne babaların en önemli ve en stresli deneyimlerini yaşadıkları bir dönemdir. Doğumla birlikte ailenin ekonomik, sosyal ve duygusal özelliklerinde değişmeler yaşanır bunun üzerine birde bebek engelli ise ailede daha ciddi sınırlamalar ortaya çıkmakta ve ailenin stresi artması söz konusu olmaktadır. ► Aile içi stres aile bireylerin birbiriyle olan ilişkilerini etkilediği gibi, her bir aile bireyin engelli çocukla etkileşimini de etkiler.

► Bu durumda çocukların eğitimde önemli bir engeldir. Bu nedenle ailenin, çocuğun yetersizliğinin ve gelişim dönemleri ile toplumsal çevrenin özellikleri dikkate alınarak ailece stresle başa çıkma becerileri kazandırılmalıdır. ► Bu beceri kazandırılırken ailenin çocuğa fırsat vermeden tüm gereksinimlerinin karşılanması, çocuk ile ilgili kararlar alması, çocuğun yaşamını sınırlaması gibi tutumlar stresle başa çıkmayı olumsuz yönde etkilemektedir.

AİLE GEREKSİMLERİ

► Aile gereksimi; ailenin aile olarak yaşadıkları, rol ve sorumluluklarına ilişkin var olan durumu ile olması gereken ya da beklenen durum arasındaki fark olarak tanımlanır. ► Ailelere yönelik çalışmaların pek çoğunda ailelerin çocuklarının eğitime yeterince katılmadıkları belirtilmektedir. Ayrıca yapılan pek çok araştırmada ailelerin çocuklarının eğitimine sürekli katılmalarının da önemli bir sorun olduğu ortaya çıkmıştır.

► 2000’li yıllarda yeni bir kavram olan aile merkezli model; güçlendirilmiş aile/ailede yaşam kalitesi modelidir. Bu model 1980’lerde erken eğitim hizmetleri ve araştırmalarıyla gündeme gelmiştir. Bu modele göre ailelerin gereksinimleri; güçlü aile olma ve yaşam kalitesini artırma yönündedir;

► Balley ve Simensson 1988’lerde aile gereksinimlerini; ► -Bilgi gereksinimi ► -Destek gereksinimi ► -Maddi gereksinimi ► -Çocuğun durumunu diğerlerine açıklayabilme gereksinimi ► -Ailenin işleyişi ve toplumsal Hizmetleriyle ilgili gereksinimler ► Olarak sıralanmaktadır. Yine Turnbull ve Tumbull anne babaların iki önemli gereksiniminden söz eder. Bunlar motivasyon ve bilgi-beceri gereksinimidir.

AİLE EĞİTİMİ

► Ailelere sunulan hizmetlerin tarihsel gelişimine bakıldığında 3 farklı model karşımıza çıkmaktadır. AİLE EĞİTİMİ PSİKOTERAPİ MODELİ AİLE EĞİTİMİ MODELİ AİLE KATILIMI MODELİ

*PSİKOTERAPİ MODELİ ►-1950 ve 1960’larda en yaygın modeldi ►-Bu modele göre yetersizliği olan bir çocuğun “trojik bir kriz” idi. ►-Bu modelde anne babalar çocuklarının normal olarak tanılayan uzmanlardan yardım alma eğilimindedirler.

*AİLE EĞİTİMİ MODELİ ► -Psikoterapi modelinden aile eğitimi modeline geçiş ilk olarak 1970’lerin başında 1980’lere doğru oldu. ► -Bu model anne babalara ilişkin eksiklere yer vermekteydi. ► -Model anne babanın bilgi ve becerilerinin genişletilmesini gerekmektedir.

*AİLE KATILIMI MODELİ ► -Bu model ilk kez 1975’te ABD’de engellik yasası IDEA ile gündeme geldi. ► -Modelin en belirgin rolü bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) toplantılarına katılımdı. ► -Model bugün halen güncelliğini korumaktadır. ► -Bu modelde de anne baba katılımı ilk olarak annelerin katılımı biçimde gerçekleşti.

► Özel gereksinimli çocukların ailelerine verilen aile eğitiminin amaçları kısaca şunlardır; ► *Ailenin engelli çocuğunu kabulünü sağlamak ► *Ailenin haklarını ve sorumluluklarını anlamasını sağlamak ► *Aile işbirliği yapmak ► *Ailenin belli programları uygulamasını sağlamak ve evi daha verimli bir eğitim ortamı haline getirmek ► *Aileyi diğer kaynaklar hakkında bilgilendirmek.

AİLE EĞİTİM PROGRAMLARI EV MERKEZLİ PROGRAMLAR OKUL KURUM MERKEZLİ PROGRAMLAR EV-OKUL-KURUM MERKEZLİ PROGRAMLAR UZAKTAN EĞİTİME DAYALI PROGRAMLAR

► *Ev Merkezli Programlar ► Bu programlar evi verimli bir eğitim ortamı haline dönüştürmeye yönelik, birebir çalışma olanağı sunan programlardır. ► *Okula Dayalı Programlar ► Bu programda okullarda sunulan programlardır. Genellikle grup toplantıları yoluyla uygulanan programlardır.

► *Okul Ev Merkezli Programlar ► Uygulamaların hem okulda hem de evde yürütüldüğü programdır. ► *Uzaktan Eğitime Dayalı Programlar ► Çeşitli nedenlerle eğitim kurumlarının bulunduğu bölgelere ulaşamayan ailelere; mektup, radyo, televizyon, videokasetleri, internet gibi ortamlarda sunulabilecek programlardır.

AİLE KATILIMI

► Ailelere yönelik eğitim programlarının hazırlanabilmesi için öncelikle ailelerin temel gereksinimlerinin belirlenmesi gerekir. ► Ailelerin öncelikle yasal hak ve sorumluluklarını bilmeleri, çocuklarıyla ilgili alacakları eğitim kararlarında son derece önemlidir. ► Aileler, öğretmenlere/uzmanlara çocukları ve kendileriyle ilgili olarak pek çok konuda bilgi sağlayabilirler.

► Öğretmenin/uzmanın aileden alacağı bilgiler sınıf içerisinde çalışmalara yön verebilir. ► Aileler günlük programda yer alan etkinlikler için malzeme sağlayabilirler. ► Bazı aileler sınıfta gönüllü öğretmen yardımcıları olarak öğretmene/uzmana yardım edebilirler. ► Öğretmenler /uzmanlar, ailenin özel yeteneklerinden, ilgi alanlarından ve mesleki deneyimlerinden de yararlanabilirler. ► Öğretmenlerin/uzmanların ailelerden alacakları yardım; aile görüşmeleriyle, ailenin sınıfta yapılan belli etkinliklere katımlıyla ve ailenin okulda yapılan çalışmaları evde desteklemesiyle sağlanabilir.

Aile Görüşmeleri ►Aile görüşmeleri bireysel olabileceği gibi gruplara da yapılabilir. ►Yıl içerisinde yapılacak çalışmalar, okul kuralları ve genel anne-baba eğitimi ile ilgili bilgi verilebilir.

Aile Görüşmesi Öncesi Yapılması Gereken Davranışlar ► 1)Görüşmenin yapılacağı ortamı belirleme ► 2)Görüşmenin amaçlarını belirleme ► 3)Çocukların kişisel dosyalarını gözden geçirme

►Aile Görüşmesi Sırasında Yapılması Gereken Davranışlar ► 1)Görüşmeye çocukların olumlu yanlarını ifade ederek başlama ► 2)Çocuğun performans düzeyini ailenin anlayacağı bir dille ifade etme ► 3)Ailenin ilgi duyduğu ve önem verdiği konuları dikkate alma ► 4)Ailenin görüşlerini alma

Ailelerin Sınıfa Katılımı

►Bazı aileler sınıfın günlük programına katılabilirler. ►Aileler sınıfın programına katıldıklarında sınıftaki düzenlemeler, sınıf kuralları ve günlük etkinlikler hakkında bilgi edinirler. ►Ailenin sınıfa katılımı belli bir hazırlığı gerektirir. Bu konuda öğretmenin/uzamanın yapması gereken davranışlar şunlardır;

► 1)Ailenin sınıf etkinliklerine katılacağı süreyi belirleme ► 2)Aileye sınıf hakkında bilgi verme ► 3)Aileye sınıf içerisinde yardımcı olacak öneriler sunma ► 4)Aile birlikte etkinliği belirleme ► 5)Ailenin sınıfa katılımını aile birlikte değerlendirme

AİLENİN EV ORTAMINDA ÇOCUĞUN EĞİTİMİNE KATILIMI

*Aileler ve uzmanlar, ailenin çocuğun eğitimine evde katımıyla ilgili olarak bir araya gelerek, ► -Ailelerin evde çocuklarıyla zamanlarını en verimli nasıl geçirecekleri, ► -okula devam eden, gelişimsel yetersizliği olan çocukları için evdeki rutin etkinlikleri nasıl gerçekleştirecekleri ► -Ev ödevlerinin yaptırılması, ► -Ailelerden okulda yapılan çalışmaların sürekliliğinin sağlanması, ► -Belli becerilerin ev ortamında genellenmesi ve günlük rutin içerisine ailenin katılması, ► Gibi karşılıklı beklenti ve gereksinimleri tartışılmalıdırlar.

*Uzmanlar, ailenin ev ortamındaki çalışmalara katılımını planlarken ; ► -Öğrencinin gelişim düzeyini ► -Öğrencinin yapabildiklerini, ► -Ailenin özelliklerini, ► Dikkate almalıdır. Bu etkinliklerin planlanması için aile uzman sıkça bir araya gelmelidir.

*Ailelere evdeki etkinlikler konusunda pratik öneriler vermelidir. Bunlar; ► -Basitten karmaşığa sıralama, ► -Öğretimsel tekniklerin nasıl kullanılacağı, ► -Ortamın düzenlenmesi, ► -Gerekli araç-gereçlerin temin edilmesi, ► -Beceri basamaklarının gösterilmesi, gibi öneriler bulunabilir.

*Ailelerin evde yapılacak etkinliklere katılımında uzmanların yapması gereken davranışlar; 1)Ailenin günlük rutinleriyle ilişki bir etkinlik çizelgesinin oluşturması ► -Beceriler mutlaka çocuğun günlük yaşamından parçalar olmalıdır. ► 2)Belirlenen etkinliklerin önem sırasına göre yazılması ve öncelikli bir becerinin belirlenmesi ► -Uzmanın aileye; ►. En çok hangi beceriyi yaparken sorun yaşıyorsunuz? ►. Günlük yaşamda en çok hangi beceri için uzmana ihtiyaç duyuyorsunuz? ►. Belirlediğiniz beceri çocuğun yaşına uygun mu? ► Gibi belli konularda sorular sorması gerekir. ►

► 3)Etkinliğin günün ya da haftanın hangi saatlerinde olacağının belirlenmesi ► -Çocuk ve aile için en uygun zaman saptamaya çalışılır. ► 4)Etkinliğe kimlerin katılacağının belirlenmesi ► -Aileden kimlerin katılacağı uzmanlarla birlikte belirlenmeli ► 5)Çocukta vardan ya da becerinin eğitimi sırasında ortaya çıkabilecek sorun davranışların belirlenmesi ► -Sorun davranışlar için uzman aile birlikte davranış programı hazırlar. Sorun bittiğinde ya da en aza indirgendiğinde öğrenme başlatılmalı.

► 6)Günlük yaşan içerisinde etkinliğin nasıl meydana geleceğinin belirlenmesi, ► -Olabildiğince doğal ortamlar belirlenmeye çalışılmalıdır. ► 7)Beceri için gerekli araç-gereçlerin belirlenmesi ► -Öğretilecek beceri için gerekli araçgereçler mutlaka önceden belirlenmiş olmalı

8)Becerinin nasıl öğretileceğinin belirlenmesi -Beceri ise; ► *Beceri analizin nasıl yapılacağı, ► *Öğretim sırasında basit ipuçlarının nasıl kullanılacağı, ► *İpuçlarının sistematik şekilde nasıl seçileceği, ► *Çocuğun doğru davranışlarının nasıl pekiştirileceği, ► *Çocuk için etkili pekiştirenlerin nasıl belirleneceği,

-Kavram ise; ► *Doğal ortam içerisinde kavramın nasıl öğretileceği, ► *Olumlu ve olumsuz örnekler nasıl kullanılacağı, ► * Ev ortamında olumlu ve olumsuz örnekleri oluşturmak için gerekli malzemeleri nasıl sağlayacağı; ► Konusunda uzamanlar, aileye bilgi vermelidir.

9)Aileyle birlikte öğretim planlarının sonuçlarının değerlendirilmesi ►-Ailenin öğretime katılımı cesaretlendirilmelidir. ►-Hedeflenen beceride öğretim öncesindeki ve sonrasındaki veriler ailesiyle birlikte değerlendirilmelidir.

AİLE ÖĞRETMEN/UZMAN ARASINDAKİ ETKİLEŞİM İLETİŞİM

►Aile ve öğretmen/uzman arasında oluşacak işbirliğinin önkoşulu ise etkili iletişimdir. ►Davas(1977) ailenin, aile görüşmelerinde etkili katılımını sağlamak için Öğretmen/uzmanlara belli önerilerde bulunmuştur. Bunlar;

► a)Karşınızdaki kişinin konuşması için uygun fırsatlar verme, ► b)Kişinin kendini rahat hissedeceği ortamı hazırlama, ► c)konuyla ya da kişiyle ilgilendiğinizi gösterme ► d)rahatsız edici uyaranları ortadan kaldırma ► e)Karşıdaki kişiyle empati kurma ► f)Görüşme için hazırlanma ► g)Ailenin değer yargılarını dikkate alarak uygun sorular sorma, ► h)Görüşme sırasında ailenin kaygılarını azaltmak için çaba gösterme,

AİLE-ÖĞRETMEN/UZAMAN İŞBİRLİĞİ İÇİN ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİ

►Anstine-Templeton ve Johnston (2004) etkili iletişim becerilerini; saygı gösterme ve güven duyma , dinleme, görüş birliğini ya da ayrılığını ifade etme, uygun çözüm yolu için görüş birliğine varma olarak dört kategoride toplamıştır.

1)Saygı Gösterme ve Güven Duyma: ► Öğretmenler ve uzmanlar ailelere karşı öncelikle saygılı olmalı, ailenin farklı düşüncelerine saygı göstermeli, ailenin duygularını anlamaya çalışmalı, olumlu tutumlar sergilemeli ve her zaman aileye yardım etme çabası içerisinde olmalıdır. Aile uzman ve öğretmenden uygun desteği aldığında onlara karşı bi güven gelişecektir. öğretmenler/uzmanlar ailenin görüşleri karşısında eleştirel bir tutum sergileme, aileye olan kızgınlığı yansıtma, ailenin görüşlerini önemsememe gibi davranışlar sergilediği takdirde aile sorunlarını uzman ve öğretmenle paylaşmak istemeyecektir. Bunun için de aile ve öğretmen /uzman arasında karşılıklı güven ilişkisi kurulmalıdır.

2)Dinleme: ► Aile-öğretmen/uzman etkileşiminde, öğretmenlerin/uzmanların ailelerin verdikleri bilgileri dinlemeleri ve anlamaya çalışmaları önemlidir. Kroth (1985)’a göre dinleme becerileri pasif ve aktif olarak ikiye ayrılır.

► *Pasif Dinleme : Göz kontağı kurma, öğretmenin/uzmanın yada ailenin sözlerine ilişkin not alma, baş sallayarak görüş birliği ifade etme biçiminde iletişimin sözsüz boyutunu oluşturur. ancak engelli çocuk sahibi aileler uzman ve öğretmenlerle genellikle sorunları paylaşmak isteyecek ve yardım bekleyecekleri için pasif dinleme aktif dinleme becerisinden daha fazla kullanacaklardır.

► *Aktif Dinleme: İyi bir yardım ilişkisinin temelini oluşturur ve ailenin söylediklerini yorumlama, değerlendirme ve cevap verme gibi önemli öğeleri içerir. ► Simpson (1996) etkili dinleme becerisi için belli teknikler belirlenmiş ve bu becerilerin öğrenilen bir davranış olduğunu vurgularak öğretmenlere/uzmanlara önerilerde bulunmuştur.

► a)Aileyi konuşmaya teşvik edecek ifadeler kullanma: Aileler belli bir konu hakkında konuşmakta isteksiz ve çekingen tavırlar sergileyebilirler. Bu nedenle uzmanlar/öğretmenler aileye konu açılımını sağlayacak sorular sorarak ve ifadeler kullanarak ailenin konu hakkında konuşmasına yardımcı olacaktır.

►b)Sessizlik ve dikkatini konuşma üzerine yoğunlaştırma: Bu süreçte uzman/öğretmen ailenin duygularını ve sorunlarını anlayabilmek için dikkatini konuşmacı üzerinde yoğunlaştırarak sessizce dinlemeyi içerir. Dinleme dikkat gerektirir. Birkaç kelimenin dikkatten kaçması iletişim ortamın kaybolmasına sebep olur.

►c)Yansıtıcı etkiler: Bu süreçte öğretmenin/uzmanın ailenin hislerini ve duygularını algılayarak empati kurmasıdır. Empati karşısındaki kişinin duygularını anlayabilme ve bu duyguları anladığını gösterebilme yeteneği olarak tanımlanabilir. Aileler kendilerini anlayabilen kişiler olduğunu hissettiğinde daha çok işbirliği içine gireceklerdir.

►d)Açıklayıcı ifadeler: Açıklayıcı ifadeler daha detaylı ve doğru bilginin elde edilmesi için gereklidir. Öğretmen/uzman , ailenin söylediklerini anlayamadığında buna ilişkin bilgiyi aileden uygun şekilde yeniden tekrarlamasını istemelidir.