1 DNAHLAK LKS 1 1 DNAHLAK LKS Din

1. DİN-AHLAK İLİŞKİSİ 1

1. DİN-AHLAK İLİŞKİSİ • Din ve ahlak, tarih boyunca çok yakın ilişki içinde ve birbiriyle ayrılmaz şekilde bağlantılıdır. • Din ve ahlak kavramları birbirinin eşit karşılıkları olmasalar bile ahlaki ilkelerin dinin bir kısmına denk düştüğü, işlevleri itibarıyla ahlakın dinden farklı olmadığı söylenebilir. 2

1. DİN-AHLAK İLİŞKİSİ • Dinde en yüksek değer kaynağı Allah’tır ve Allah’ın emirleri aynı zamanda ahlâkı da kapsar. • Dolayısıyla dinî açıdan ahlâklı olabilmek, ancak dinî hükümlere uymakla mümkündür. • Bu yüzden dindar insan, ahlâkî görevlerini yaparken aynı zamanda sevap kazandığını; ahlâk kurallarını çiğnemesi halinde de günah işlediğini düşünür. 3

1. DİN-AHLAK İLİŞKİSİ • Din ve ahlak, insan kişiliğine vurguda bulunur ve insanın davranışlarıyla ilgilenir. Dolayısıyla, din ve ahlak, hayatın tüm evrelerini içine alır. • Ahlak, insani değerler alanı ile veya davranış açısından iyi, güzel ve arzu edilebilir olanla ilgilenirken; • Din, insan hayatının sıradan değerleri yanında, asıl olarak üstün insani değerlerle ilgilenir. 4

1. DİN-AHLAK İLİŞKİSİ • İnsanlar arasındaki ilişkileri düzenleyen dinin ortaya koyduğu ahlâk, insanın mutluluğunu hedef alır. • Çünkü ilahi çağrının hedefi, güzel ahlâka sahip mutlu insandır. • İnsanların mutlu olmaları bu çağrıya uymakla mümkündür. 5

1. DİN-AHLAK İLİŞKİSİ • Din, daima ahlâkî yaşayışı tavsiye eder. Bu yüzden dini, “insanların mutluluğa ulaşmak için inanarak hayatlarına yansıttıkları ahlâkî değerler bütünü” olarak tarif etmek mümkündür. • Bu tariften hareketle, inanç yönünden en erdemli, en üstün olanın, ahlâkça en mükemmel olan olduğu sonucu çıkarılabilir. 6

1. DİN-AHLAK İLİŞKİSİ • Din, insanın Allah’a, kendisine, başkalarına ve hatta diğer varlıklara karşı vazifelerini bildirerek, ona değer kılavuzluğu yaparken, • Ahlak bu kılavuzun içselleştirilmesi gereken eylem planı olarak işlev görür. • Din, belli bir değer sistemi önererek; insanlara hangi ideallere yönelmelerini, nasıl davranmaları ve ne tür bir karakter oluşturmaları gerektiğini bildirir. • Her din, insanlara nasıl davranmaları gerektiğini bildiren bir işlevsellik taşımaktadır. 7

8

1. DİN-AHLAK İLİŞKİSİ • Din, toplumdaki olumlu ahlaki değer yargılarının koruyucusudur. • Ahlak, insanın davranışlarını yönlendiren kurallar mecmuasıdır. • Ahlaki kuralların kaynağı, dinin emir ve yasaklarıdır. Dinen yasak olan ve günah sayılan şeyler ahlaken kötü ve hukuken suç olan hususlardır. • Mesela adam öldürmek ve bunun sebebi olan kin ve düşmanlık ve buna götüren gıybet, yalan ve dedikodu dinen günah ve yasaktır. Aynı şekilde haksız kazanç ve bunun sebebi olan hırsızlık, gasp gibi hususlar da dinen yasak ve hukuken suçtur. 9

1. DİN-AHLAK İLİŞKİSİ • Zamanla ahlaki değerlerle dinî değerler bütünleşebilir. • Büyüklere saygı duymak, yardımsever olmak, çevreyi korumak, cana kıymamak ve hırsızlık yapmamak gibi ahlaki değerler, birçok toplum tarafından benimsendiği için evrensel nitelik kazanmıştır. 10

DÜŞÜNELİM • Dinin ahlak alanında oynadığı rol dolayısıyla dünyamızın daha iyi bir yer olduğunu söyleyebilir miyiz? 11

2. AHLAK–HUKUK İLİŞKİSİ 12

2. AHLAK–HUKUK İLİŞKİSİ • Ahlâkın en yakın olduğu disiplinlerden biri hukuktur. • Hukuk, toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünü olarak tanımlanabilir. • Ahlak ve hukukun her ikisi de normatiftir; ikisinin sahası da değerlerdir. • Yani ahlâk gibi hukuk da iyi fiilleri emreder, kötü fiilleri yasaklar. 13

2. AHLAK–HUKUK İLİŞKİSİ • Hukuk kuralları devlet tarafından oluşturulur. Ahlak kuralları ise devlet yanı sıra toplum tarafından da oluşturulabilir. • Hukuk kurallarının yaptırımı devlet tarafından sağlanmasına karşın, ahlak kurallarının devlet tarafından uygulanan bir yaptırımı genellikle yoktur. 14

2. AHLAK–HUKUK İLİŞKİSİ • Hukuk kuralları yazılı olmasına rağmen, ahlak kuralları genellikle yazılı değildir. • Ancak değişen şartlar çerçevesinde özellikle kamu yönetiminde ahlak kurallarının da yazılı hale getirilerek hukuksal bir yapı kazanması söz konusu olmaktadır. 15

2. AHLAK–HUKUK İLİŞKİSİ • Hukuk sadece kanuna karşı gelenleri cezalandırdığı halde, • Ahlâk aynı zamanda itaat edenleri de mükâfatlandırır. 16

2. AHLAK–HUKUK İLİŞKİSİ • Hukuk, daha ziyade kanuna uyulup uyulmadığına baktığı, davranışların biçim olarak kurallara uygunluğuna itibar ettiği halde, • Ahlâk, sonuçtan ziyade, ahlâkî failin niyetine itibar eder. Buna göre ahlâk için yalnızca kanuna uyulmuş olması yetmez, davranışın arkasında ne tür bir niyetin bulunduğu da önemlidir. 17

2. AHLAK–HUKUK İLİŞKİSİ • Hukukta yaptırım gücü, toplumda yanlışları ve kötülükleri cezalandırır. • Kanunun gücü bazen belirli kişi veya gruplara karşı etkili olmayabilir. Bu bakımdan ahlakın etkisi kanun dışında vicdan ile de yakından ilişkilidir. 18

2. AHLAK–HUKUK İLİŞKİSİ • Hukukun amacı adaleti gerçekleştirmektir. • Ahlakın amacı ise iyiye ve doğruya ulaşmaktır. 19

2. AHLAK–HUKUK İLİŞKİSİ • Hukuk kuralları dışa yöneliktir, yani hukuk kurallarının amacı, insan eylem ve davranışları sonucunda başka insanların zarar görmesini engellemektir. • Ahlak kuralları ise daha çok içe yöneliktir. Kişilerin kendilerini kontrol etmeleri ve ahlaki olmayan davranışlarını sınırlandırmaları içindir. 20

2. AHLAK–HUKUK İLİŞKİSİ • Hukuk genellikle milli bir nitelik taşır. • Ahlak ise realitede toplumdan topluma farklılık gösterse bile, idealde evrenseldir. 21

2. AHLAK–HUKUK İLİŞKİSİ • Hukuk, ahlaktan doğmakla birlikte hukukun ahlak doğurduğu durumlar da vardır. • Bazı davranış tarzlarının örf ve adet haline gelmesi, onların uzun zaman toplum içinde uygulanışından ileri gelmektedir. • O halde kanun yoluyla bazı şeylerin uygulanışını temin ederseniz zamanla bu uygulamalar birer örf haline gelir. 22

3. AHLAK-PSİKOLOJİ İLİŞKİSİ 23

3. AHLAK-PSİKOLOJİ İLİŞKİSİ • Ahlâkın ilişkili olduğu bilim dallarından biri de psikolojidir. • Her ikisinin de konusu, insandır; insanın ruh halleri ve davranışlarıdır. İkisi de insanın ruh ve davranış bozukluklarını inceler. • Psikoloji, insanın “ne olduğunu” anlamamıza yardımcı olurken, ahlâk insanın “nasıl olması gerektiğini” araştırır. 24

3. AHLAK-PSİKOLOJİ İLİŞKİSİ • Psikoloji, insanın bütün davranışları ile ilgilenebildiği halde • Ahlâk sâdece iradeli davranışlarla ilgilenir. Çünkü ahlâk mükellef kılar ve sorumlu tutar; irade dışı davranışlar ise sorumluluğu gerektirmez. 25

3. AHLAK-PSİKOLOJİ İLİŞKİSİ • Ahlâkın sahası değerler; • Psikolojinin sahası realitelerdir. • Böylece ahlâk insan davranışlarını iyi-kötü açısından değerlendirdiği halde psikoloji, davranışları böyle bir değerlendirmeye tâbi tutmaz. • Psikoloji bu konuda tarafsızdır; ahlâk ise daima iyinin yanındadır. 26

3. AHLAK-PSİKOLOJİ İLİŞKİSİ • Ahlak, insanlar arası ilişkileri ilgilendiren bir sistemdir. Başkalarının bizim davranışlarımız karşısında iyi ve kötü tavırlar almamış olsalardı ahlaklı olup olmamak da söz konusu olmazdı. Aslında ahlaki bakımdan iyi davranış, başkalarının bizden bekledikleri davranıştır. 27

4. AHLAK-SOSYOLOJİ İLİŞKİSİ 28

4. AHLAK-SOSYOLOJİ İLİŞKİSİ • Sosyoloji pozitif bir bilimdir, tecrübe ve bilhassa gözlem metoduna dayanarak sosyal olayları, kurumları ve ilişkileri açıklamaya çalışır. • Fakat ahlâk, insanın değer yargısı taşıyan, yapılması gerekeni arayan bir varlık olmasının sonucudur. 29

4. AHLAK-SOSYOLOJİ İLİŞKİSİ • Sosyoloji, kendi metotları ile sadece sosyal olaylara, ilişkilere ve kurumlara bakar ve inceler. • Buna karşılık ahlâk için önemli olan bu olayların, ilişkilerin ve kurumların arkasındaki fertlerdir; ahlâkî şahsiyetlerdir; bunların kabiliyetleri, duyguları, düşünceleri, tasavvurları, niyet ve tasarılarıdır. 30

4. AHLAK-SOSYOLOJİ İLİŞKİSİ • Örf ve âdetlerin temelinde, daha ziyade özenme ve takdir etme, • ahlâkın temelinde ise inanma ve saygı duyma vardır. 31

4. AHLAK-SOSYOLOJİ İLİŞKİSİ • Örf ve âdetlere uyan kimse, sâdece toplumla uyum hâlinde olmaktan başka bir amaç gütmez. • Halbuki ahlâk kanunlarına uyan kimse, ideal olarak, kendi vicdanında bu kanunlarda bir kutsallık gördüğünden ruhunu selâmet ve kemâle ulaştırmak, insanlık şerefini korumak, Allah rızasını kazanmak gibi yüksek düşüncelerden dolayı bu davranışlarda bulunur. 32

4. AHLAK-SOSYOLOJİ İLİŞKİSİ • Örf ve âdetlerin ahlâk kuralları ile bağdaşanları bulunduğu gibi, bu kurallara aykırı olanları, veya başlangıçta ahlâki iken zamanla yozlaştırılmış olanları da vardır. 33

4. AHLAK-SOSYOLOJİ İLİŞKİSİ • Her toplumda insan davranışlarını düzenleyen birtakım kurallar vardır. Bazısı maksatlı olarak planlanmış ve ortaya konmuş olmayıp toplumun yaşadığı hayat içinde gelişmiş ve benimsenmiştir. İnsanlar bunları yazılı metinler halinde değil, başkalarıyla münasebetleri içinde öğrenirler. 34

4. AHLAK-SOSYOLOJİ İLİŞKİSİ • Örf ve adetler, kanunlar, gelenekler kısacası sosyal münasebetleri düzenleyen bütün kaideler değişmeye uğradığına göre, elbette ahlak da onlarla değişmiş olacaktır. 35

4. AHLAK-SOSYOLOJİ İLİŞKİSİ • Çeşitli toplumlarda birbirinden çok farklı görünen davranış tarzları, çok defa aynı ahlaki değerin değişik biçimlerde gerçekleştirmesini göstermektedir. • İlkel bir toplumda bir kadının artık yaşlı ve aciz hale gelmiş kocasını öldürmesi bize ilk bakışta cinayet gibi gelebilir, ama kadın bu hareketiyle kocasına karşı vazifesini yapmakta yardımseverliğini göstermektedir. 36

5 -AHLAK-FELSEFE İLİŞKİSİ

5 -AHLAK-FELSEFE İLİŞKİSİ • Felsefe ahlâka iki yönden yaklaşır: • İlki ahlâki kavramlar nelerdir ve içerikleri nelerdir sorularına yanıtlar aramak yani ahlâka teorik olarak yaklaşmak ki buna Ahlâk teorisi (kuramsal etik) denir. • İkinci yaklaşım ise hangi davranışlarımızın iyi ve doğru olduğunu araştırıp nasıl davranmamız gerektiğini bize dayatan Normatif ahlâk (Uygulamalı etik) tir.

5 -AHLAK-FELSEFE İLİŞKİSİ • Ahlâk, felsefe dışında dinlerin, hukukun ve toplumun önemli değerlerinden biridir. Ahlâk için «insan eylemlerinin iyi ve kötü olarak değerlendirilip yönlendirilmesidir» diyebiliriz. • Ancak toplumsal ahlâk anlayışı genellikle cinsel davranışlarla sınırlandırılmaktadır. Oysa genel anlamda ahlâk her türlü insan edimini içerir.

5 -AHLAK-FELSEFE İLİŞKİSİ • Felsefe açısından bakıldığında ahlâk diğer alanlardan biraz farklı bir içerik taşımaktadır. • Her ne kadar felsefe de insan eylemlerine kurallar koymaya çalışsa da onlardan farklı olarak temel kavramları da araştırır. • Bu açıdan bakıldığında felsefede iyi-kötü davranış, özgürlük, irade, vicdan, sorumluluk, haz, ödev, erdem, genel ahlâk yasası, ahlâki eylem, ahlâki karar gibi kavramların içeriği doldurulmaya çalışılır.

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ 41

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Aileler çocuklarının elbiselerinin temizliğine gösterdikleri özenden daha çok kalplerinin temizliğine, çocuklarının karınlarını doyurmaya gösterdikleri özenden daha fazlasını kafalarını doyurmaya özen göstermek zorundadır, aksi halde çocuklarımız bir canavar olarak yetişecektir. 42

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Çoğu anne-baba, çocuklarını yetiştirme hususunda gerçekten en iyisini yapmak isterler. Onları ihmal etmeye ya da onları incitmeye kalkışmazlar. Oysa pek çok anne-baba için ebeveynlik, günlük işlerinin arasında ikinci sıraya alır, çoğunlukla problemler ortaya çıktığında onlarla ilgilenmeye başlar. 43

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Örneğin çoğu insan iş hayatındaki amaçlarını, emekliliğini, arabasını ne zaman değiştireceğinin planlarını. . . sayabilir, ama çocuğunun sağlıklı ve mutlu yetişmesi için, ne yaptığını, kendisini ve Çocuğunu geliştirmesi için ne gibi planlar yaptığını söyleyemeyecektir. 44

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Veya fiziksel olarak tüm günü çocuklarıyla birlikte geçirdikleri halde zihinsel olarak çocuklarından kilometrelerce ayrı, hiçbir şeyi paylaşmayan, emir vermek ve kuru nasihatten başka çocuk ile hiçbir şey konuşmayan bir ebeveynler görürüz. 45

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Oysa; çocukların, hayatı anne babaları ile birlikte aktif bir şekilde yaşayarak tanımaya ihtiyaçları vardır. 46

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Her çocuk anasından temiz duygularla doğar, onu Yahudi ve Mecusi yapan anne babasıdır. (El-Buhari, 6/143) Bizler nasıl yaşarsak Çocuklarımız bizlerden öyle yaşamayı öğrenir, çocuklarımızdan ancak verebildiklerimiz kadarını bekleyebiliriz. 47

Hadis-i Şerif • Bir kimsenin çocuğunu terbiye etmesi ve ona edep öğretmesi, her gün sadaka vermesinden hayırlıdır. 48

J. Jaubert • Çocukların öğütten çok, örneğe ihtiyacı vardır. 49

J. J. Rousseau • İnsanın eğitimi doğuşuyla başlar, insan konuşmadan, anlamadan önce eğitilir 50

ÇİN ATASÖZÜ • Çocuklarınız sizlerin değildir, onlar bizzat yaşamın çağrısının kızları ve oğullarıdır. Elinizden geçerler, sizden gelmezler. . . • Eğer sizlerle birlikteyseler, bu sizindir anlamına gelmez! 51

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Onlara sevginizi verin, fikirlerinizi değil. . . Çünkü onların kendi fikirleri vardır. • Bedenlerini barındırın, ruhlarını değil. . . Çünkü ruhları bize ve hayallerimize Yasaklanan yarınlardadır. . . • Sizler onlara benzemeye çalışın. . . Onları kendinize benzetmeye değil! 52

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Çocuk donmamış beton gibidir. Üzerine ne düşerse izi kalır. • Çocukların nasihattan çok iyi örneklere ihtiyacı vardır. 53

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ Çocuğunuzu; • Hoşgörüyle yetiştirirseniz, Sabırlı olmayı öğrenir. • Destekleyip yüreklendirirseniz, Kendine güven duymayı öğrenir. • Yaptığı güzel şeyleri över ve beğenirseniz, Takdir etmeyi öğrenir. • Hakkına saygı gösterirseniz, Adil olmayı öğrenir. 54

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Güven ortamı içinde yetiştirirseniz, İnançlı olmayı öğrenir. • Kabul ve onay gösterirseniz, Kendini ve başkalarını sevmeyi öğrenir. • Aile ortamı içinde dostluk ve arkadaşlık gösterirseniz, Bu dünyada mutlu olmayı öğrenir. • Sevgi içinde büyütürseniz, Güvenmeyi öğrenir. 55

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Sürekli eleştirirseniz, Kınama ve ayıplamayı öğrenir. • Kin ortamında büyütürseniz, Kavga etmeyi öğrenir. • Alay edip aşağılarsanız, Sıkılıp utanmayı öğrenir. • Devamlı utanç duygusuyla eğitirseniz, Kendini suçlamayı öğrenir. 56

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Devamlı gülünç duruma düşürürseniz, Çekingen olmayı öğrenir. • Kendisine inanmazsanız, Dolandırıcılığı öğrenir. • Aşırı hoşgörülü olursanız, Bencilliği öğrenir. • Her zaman tenkit ederseniz, Kendini kabahatli bulmayı öğrenir. 57

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Kötü bir çocuk, ya babanın yahut da her ikisinin eseridir. • Çocuğunuzda gördüğünüz kötü bir huyun suçunu, mutlaka kendinizde arayın. • Her anne-baba, genellikle, çocukta gördüğü yanlış bir davranışın suçunu; ya çocuğa ya da çevresine yükleme eğilimindedir. • Çocuk, aileden gördüklerini taklit ederek büyür. Eğer siz, ona iyi bir terbiye vermiş iseniz; etraftan duydukları ona fazla tesir etmeyecektir. 58

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Kişinin iman ve ibadet anlayışında anne-baba, arkadaş vb. çevresel etkenlerin rolü olduğu gibi, ahlak anlayışında da bu etkenlerin rolü vardır. • Bu yüzden, yerel ahlak ilkeleri ve anlayışları bazen bölgeden bölgeye, toplumdan topluma bazı farklılıklar gösterebilir. 59

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Bir kişiye veya topluma göre ahlaklı kabul edilen ve övülen bir davranış, başka bir kişiye veya topluma göre ahlaksız kabul edilip yerilebilir. 60

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ �Böyle durumlarda davranışı yarar ve zarar açısından değerlendirip, eğer zararlı bir davranış olarak görülmüyorsa kişilerin anlayışlarına ve toplumların töresine karşı çıkmamak, bize uymuyor diye ahlaksız davranış olarak değerlendirmemek gerekir. 61

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • İslam eğitiminin önemli gayelerinden biri de, bütün emir ve yasaklarıyla ahlakın evrenselleştirilmesidir. • Öte yandan, Hz. Peygamber’in evrensel ahlakı gerçekleştirmek için gönderildiği bir gerçektir. • Kur’an evrensel bir kitap olduğuna göre, İslam eğitimi de bu kitabın öngördüğü evrensel ahlakı gerçekleştirmeyi amaç edinir. 62

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ �Evrensel diye ifade edilen ilke ve davranışlar Kur’an’da değişik formatlarda karşımıza çıkmaktadır. Kalem suresinde bu ahlak şöyle ifade edilmektedir: “Sen kesinlikle GÜZEL bir ahlak üzeresin. ”[4] Kur’an’dan kaynaklanan bu ahlak, evrensel değerlere dayandığından evrensel ahlak niteliğindedir. 63

6 -EĞİTİM-AHLAK İLİŞKİSİ • Her zaman ve her yerde İslam dinini tebliğ ederek evrensel ahlak kurallarını uygulayacak bireyler yetiştirmek, eğitimin en büyük hedeflerindendir. • İslam eğitimi, davranışların, sözlerden daha önemli olduğuna inandığı için, ahlaka büyük önem verir. • Davranışlar, ahlakın yayılmasında en büyük iletkenlik görevini yapar. 64