Znaczenie rolnictwa i przemysu rolnospoywczego dla rozwoju obszarw

Znaczenie rolnictwa i przemysłu rolno-spożywczego dla rozwoju obszarów wiejskich w Polsce prof. dr hab. Walenty Poczta dr hab. Arkadiusz Sadowski Wydział Ekonomiczno-Społeczny Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Warszawa, 28 marca 2018

Plan wystąpienia 1. Pojęcie agrobiznesu i sektora rolno-żywnościowego 2. Agrobiznes na obszarach wiejskich 3. Znaczenie agrobiznesu w gospodarce narodowej 4. Pozycja polskiego agrobiznesu w Unii Europejskiej 5. Wsparcie sektora rolno-żywnościowego Wnioski i rekomendacje

1. Pojęcie agrobiznesu i sektora rolnożywnościowego

Agrobiznes oznacza powiązanie ze sobą tych ogniw gospodarki, które bezpośrednio lub pośrednio uczestniczą w wytwarzaniu i dystrybucji żywności

AGROBIZNES I sfera: przemysły wytwarzające środki produkcji i usługi dla rolnictwa i przemysłu spożywczego Agrobiznes II sfera: rolnictwo właściwe III sfera: przemysł rolno-spożywczy Sektor rolnożywnościowy

2. Agrobiznes na obszarach wiejskich

Agrobiznes I OBSZARY WIEJSKIE Obszary wiejskie AGREGAT I (zaopatrzenie) I AGREGAT II (rolnictwo właściwe) II AGREGAT III, IIIa (przetwórstwo, obrót, konsumpcja) III, IIIa Agrobiznes Pozarolnicza aktywność ekonomiczna gospodarstw rolnych IV Lasy V Przemysły nieżywnościowe wykorzystujące surowce i procesy biologiczne Pozarolnicza aktywność ekonomiczna na obszarach wiejskich

Charakterystyka polskich obszarów wiejskich Ø 35% ludności Ø 25% PKB Ø 50% WDB w rolnictwie leśnictwie i rybołówstwie ØSzybszy niż w krajach OECD wzrost PKB/capita na obszarach wiejskich (odrabianie zaległości cywilizacyjnych) ØStopniowa poprawa stanu infrastruktury, przy dużym jego zróżnicowaniu ØGorsze warunki życia i większe ryzyko skrajnego ubóstwa w porównaniu z obszarami miejskimi ØDuże różnice regionalne i subregionalne (znaczny rozwój obszarów wokół dużych miast) ØNiewielki stopień dywersyfikacji gospodarki na obszarach wiejskich i niska innowacyjność ØZnacząca rola małych miast w rozwoju obszarów wiejskich ØPotrzeba zaangażowania w politykę rozwoju zarówno sektora prywatnego, jak i społeczeństwa obywatelskiego Źródło: OECD. Przegląd polityki rozwoju obszarów wiejskich. Polska 2018. Wnioski i rekomendacje

Znaczenie agrobiznesu na obszarach wiejskich Øtradycyjna rolnictwa, jako sektora zlokalizowanego głównie na terenach wiejskich, Ølokalizacja przedsiębiorstw zaopatrzenia rolnictwa głównie w lokalnych ośrodkach miejskich lub na wsi, Ømożliwość lokalizacji przedsiębiorstw przetwórczych blisko źródeł zaopatrzenia surowcowego – rozwój wsi i małych miast Ønie jest wymagana obecność ostatecznego odbiorcy ani atrakcyjności turystycznej, Øagrobiznes: miejsca pracy oraz implementacja innowacyjnych rozwiązań na obszarach wiejskich Øspecyfika agrobiznesu sprzyja integracji pionowej poszczególnych ogniw, potencjalnie oddziałując na tworzenie społeczeństwa obywatelskiego

Sklep wiejski w Austrii – lokalne produkty

3. Znaczenie agrobiznesu w gospodarce narodowej

Źródło: The Future off Food and Farming, Komisja Europejska, 29. 11. 2017 r.

Udział agrobiznesu w gospodarce narodowej (%) Źródło: Mrówczyńska-Kamińska A. , obliczenia własne na podstawie danych GUS

Struktura wewnętrzna potencjału produkcyjnego oraz wyników agrobiznesu w Polsce Ponadprzeciętny, w stosunku do innych krajów OECD udział rolnictwa w zatrudnieniu Źródło: OECD. Przegląd polityki rozwoju obszarów wiejskich. Polska 2018. Wnioski i rekomendacje Źródło: Mrówczyńska-Kamińska A. , obliczenia własne na podstawie danych GUS

Wartość produkcji globalnej przemysłu spożywczego (mld zł) Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych Przemysłu z lat 2004 -2016

Udział przemysłu spożywczego w wartości produkcji globalnej przemysłu ogółem (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych Przemysłu z lat 2004 -2016

Wartość produkcji globalnej rolnictwa (mld zł) 120, 0 100, 7 103, 1 107, 5 105, 3 100, 0 81, 5 83, 1 2007 2008 80, 0 103, 4 98, 6 84, 5 79, 7 63, 3 65, 1 2005 2006 60, 0 40, 0 20, 0 2004 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych Rolnictwa z lat 2004 -2016

4. Pozycja polskiego agrobiznesu w Unii Europejskiej

Współzależność między udziałem agrobiznesu w PKB w gospodarce narodowej w a wysokością PKB per capita w krajach UE Źródło: Mrówczyńska-Kamińska A. , obliczenia własne na podstawie danych GUS

Struktura zasobów ziemi w gospodarstwach według grup obszarowych w ha w wybranych krajach UE Kraj Grupy obszarowe w ha 20 -50 50 -100 < 20 Razem >100 Razem = 100 UE 12 Czechy tys. ha 3, 1 4, 2 4, 9 87, 8 3 491 Litwa 28, 0 13, 0 12, 4 46, 6 2 861 Polska 48, 2 21, 0 9, 7 21, 1 14 410 Rumunia 43, 5 4, 4 3, 9 48, 3 13 056 Słowacja 4, 2 2, 5 3, 0 90, 4 1 902 15, 2 10, 5 9, 8 64, 4 4 657 Węgry UE 15 Francja 4, 2 9, 6 24, 3 61, 9 27 739 Holandia 13, 8 32, 6 33, 6 20, 0 1 848 Irlandia 13, 3 36, 0 27, 5 23, 2 4 959 Niemcy 7, 5 14, 2 21, 3 57, 0 16 700 Portugalia 22, 3 10, 9 8, 9 57, 9 3 642 Szwecja 11, 0 14, 6 19, 1 55, 2 3 036 3, 7 7, 8 13, 4 75, 0 17 327 Włochy 34, 5 21, 5 17, 0 26, 9 12 099 UE 22, 5 15, 5 16, 4 53, 8 174 614 Wielka Brytania Źródło: Obliczenia własne na podstawie eurostat. eu

Znaczenie gospodarstw zdolnych do dodatnich inwestycji netto Udział Kraj liczby zasobów pracy zasobów ziemi liczby zwierząt gospodarstw w AWU w ha w DJP aktywów w euro Czechy 100 100 100 Niemcy 80 90 93 97 96 Węgry 64 89 95 97 96 Polska 10 20 38 53 55 Inwestycje netto = inwestycje - amortyzacja Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych FADN Polskie rolnictwo cechuje się niską opłacalnością działalności rolniczej, szczególnie w regionach z silnie rozdrobnioną strukturą agrarną Źródło: OECD. Przegląd polityki rozwoju obszarów wiejskich. Polska 2018. Wnioski i rekomendacje

Wartość obrotów przedsiębiorstw przemysłu spożywczego (mld euro) Wartość produkcji polskiego przemysłu spożywczego wynosiła około 5% łącznej wartości dla całej Unii Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych www. eurostat. eu

Liczba przedsiębiorstw w przemyśle spożywczym w UE (tys. ) 70, 0 W Polsce produkcją żywności zajmowało się ponad 13 tys. firm, co stanowiło około 5% unijnych przedsiębiorstw spożywczych 59, 4 58, 1 60, 0 50, 0 40, 0 32, 2 27, 8 30, 0 16, 7 20, 0 13, 7 10, 0 c sz y pa ni a Gr ec ja Po Po lska rtu ga lia Cz ec Ru hy m un ia W Be ie lka lg Br ia yt an ia W ęg Bu ry łg a Ho ria la nd ia Au st r Sz ia w Ch ecja or w ac Sło ja w a Fin cja la nd ia Da ni a Lit w Sło a w en ia Ło tw Irl a an di a Es Lu ton ks i em a bu rg Hi em ch y Ni ło W Fr an cja 0, 0 8, 4 8, 2 7, 8 7, 5 6, 8 5, 6 4, 5 3, 8 3, 6 3, 3 3, 1 1, 8 1, 6 1, 3 0, 8 0, 7 0, 4 0, 2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

Produktywność pracy w przedsiębiorstwach przemysłu spożywczego (tys. euro) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych www. eurostat. eu

Przeciętna wartość obrotów firmy w przemyśle spożywczym w UE (tys. euro) 45, 0 40, 0 38, 6 Wartość obrotów przedsiębiorstw przetwórstwa spożywczego w Polsce wynosiła 3, 8 mln euro na firmę. 35, 0 30, 0 25, 0 20, 0 15, 0 10, 0 5, 0 15, 7 14, 7 13, 9 6, 2 6, 0 5, 6 5, 0 3, 8 3, 7 3, 6 2, 8 2, 2 2, 1 1, 7 1, 6 1, 4 1, 3 0, 9 0, 8 W ie Irl lka and Br ia yt an Ho ia la nd ia Da ni Ni a em Fin cy la nd ia Be lg Sz ia w ec ja Au st ria Po lsk a UE Hi -28 sz pa ni a Es to ni a Lit w a Fr an cj W a ło ch y Ło tw a W ęg Sło ry w en ia Cz ec Ch h or y w ac Sło ja w Po acja rtu ga Ru lia m un Bu ia łg ar ia Gr ec ja 0, 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostat

Struktura firm przemysłu spożywczego w Polsce i UE według ich wielkości (%) Źródło: Przemiany strukturalne przemysłu spożywczego w Polsce i UE na tle wybranych elementów otoczenia zewnętrznego. IERi. GŻ-PIB, Warszawa 2015 r.

Struktura produkcji przemysłu spożywczego w Polsce i UE według wielkości firm (%) Źródło: Przemiany strukturalne przemysłu spożywczego w Polsce i UE na tle wybranych elementów otoczenia zewnętrznego. IERi. GŻ-PIB, Warszawa 2015 r.

Udział handlu artykułami rolno-spożywczymi w handlu zagranicznym Polski ogółem (%) 14, 0 11, 7 12, 0 10, 0 8, 0 % 9, 9 9, 7 10, 0 6, 8 6, 4 11, 5 10, 1 8, 8 6, 2 12, 5 6, 8 7, 2 2007 2008 8, 6 8, 3 2009 2010 13, 2 13, 3 9, 1 9, 0 9, 1 13, 3 11, 1 8, 3 8, 8 9, 7 6, 0 4, 0 2, 0 0, 0 2004 2005 2006 Eksport 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Import Źródło: Com. Ext-Eurostat, http: //epp. eurostat. ec. europa. eu/newxtweb/setupdimselection. Polskie produkty rolno-spożywcze stopniowo wchodzą na rynki międzynarodowe Źródło: OECD. Przegląd polityki rozwoju obszarów wiejskich. Polska 2018. Wnioski i rekomendacje

Polski handel zagraniczny produktami rolnospożywczymi w latach 2004 -2016 (mld euro) Źródło: Com. Ext-Eurostat, http: //epp. eurostat. ec. europa. eu/newxtweb/setupdimselection. Istnieje szansa na rozszerzenie roli Polski, jako wiodącego producenta żywności w Unii Europejskiej Źródło: OECD. Przegląd polityki rozwoju obszarów wiejskich. Polska 2018. Wnioski i rekomendacje

Tesco w Exeter (Wielka Brytania)

5. Wsparcie sektora rolnożywnościowego

Struktura przeznaczenia środków finansowych programów rozwoju wsi i rolnictwa w Polsce w latach 2004 -2020 według priorytetów PROW 2014 -2020 (%) Wyszczególnienie Transfer wiedzy i innowacji (P 1) Konkurencyjność gospodarki rolnej (P 2) Organizacja łańcucha żywnościowego (P 3) Ekosystemy, efektywne gospodarowanie zasobami (P 4, P 5) Włączenie społeczne (P 6) Razem 2004 -2006 1, 4 52, 6 10, 4 31, 0 4, 6 100, 0 w tym: SPO Rolnictwo 3, 6 50, 1 26, 3 8, 1 11, 9 100, 0 PROW 2004 2006 0, 0 54, 2 0, 2 45, 6 0, 0 100, 0 PROW 2007 -2013 0, 4 46, 5 1, 3 33, 8 18, 0 100, 0 PROW 2014 -2020 1, 4 48, 1 6, 4 30, 4 13, 6 100, 0 0, 9 47, 9 4, 5 32, 1 14, 6 Razem 100, 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ARi. MR, MRi. RW – Wykorzystanie… (2009), Sprawozdanie… (2009), http: //www. arimr. gov. pl/pomoc-unijna/wdrazane-programy-i-dzialania-dane-liczbowe/program-rozwoju-obszarow-wiejskich-20072013. html, dostęp 18. 06. 2016 r.

Wysokość poziomu wsparcia przemysłu spożywczego ze środków Wspólnej Polityki Rolnej Wyszczególnienie Kwota zawartych umów (mln zł) Program SAPARD Działanie 1. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych SPO "Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszarów Wiejskich" 1 663, 6 1 801, 6 Działanie 1. 5 „Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych” PROW 2007 -2013 Działanie 123 "Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej" 10 501, 8 Razem programy do 2013 roku 13 967, 0 PROW 2014 -2020 M 04. 2 "Wsparcie inwestycji w przetwarzanie produktów rolnych, obrót nimi lub ich rozwój (Przetwórstwo i marketing produktów rolnych)" Suma łączna do 2020 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ARi. MR, MRi. RW 2876, 4 16 843, 4

Rozdysponowanie środków UE w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich Rozdysponowanie środków w ramach PROW 2007 -13 [%] Skupienie Poprawa kapitału ludzkiego oraz Poprawa kapitału rzeczowego społecznego ludzkiego oraz rzeczowego Wzrost lesistości rzeczowego na wyłącznie lub społecz-nego na wyłącznie lub przetwórstwa oraz poprawa obszarach głównie rolno-spożyw- stanu środowiska wiejskich gospodarstw czego rolnych 5 9, 7 18, 8 6, 2 2, 5 60, 8 Skupienie 2 (w tym Polska) 10 8, 7 39, 3 5, 3 7, 8 26, 6 Skupienie 3 7, 8 9, 2 36, 0 3, 2 3, 5 33, 5 UE 27 7, 8 9, 2 37, 6 4, 4 5, 1 31 Skupienie 1 1 2 3 Bez uwzględnienia wsparcia rynkowego W analizie nie zostały uwzględnione działania: Wsparcie techniczne oraz Uzupełnienie płatności bezpośrednich dla Bułgarii i Rumunii

Wnioski i rekomendacje

• Sektory rolno-żywnościowy stanowi w Polsce istotny subsystem gospodarki narodowej. • Rynek żywności i napojów jest największym rynkiem sektorowym (około 25 % wydatków gospodarstw domowych). • Bezpieczeństwo żywnościowe musi być trwałym elementem rozwoju społeczno-gospodarczego. • Nowoczesne sektory: rolno-żywnościowy i będą nieodzownymi czynnikami rozwoju kraju w XXI wieku. • Nowoczesny i konkurencyjny sektor rolno-żywnościowy może stanowić ważny (zasadniczy) czynnik rozwoju obszarów wiejskich w Polsce • Sektor rolno-żywnościowy stanowi ważny element polskiego eksportu.

• W pełnym wykorzystaniu potencjałów obszarów wiejskich należy upatrywać jeden z najważniejszych endogennych czynników wzrostu. • Zrównoważony rozwój rolnictwa, leśnictwa i obszarów wiejskich jest gwarantem dostarczania społecznie pożądanych dóbr publicznych (ład przestrzenny, krajobraz, ochrona środowiska, gospodarka glebą, zasobami wodnymi, klimat, bioróżnorodność i in. ). • Istnieje potrzeba wsparcia innowacyjnych rozwiązań w rolnictwie i przemyśle spożywczym. • Należy tworzyć polityczno-prawne warunki dla integracji poszczególnych ogniw qagrobiznesu oraz dla dywersyfikacji działalności gospodarstw rolnych w kierunku wytwarzania gotowej żywności.

Dziękuję za uwagę!