Wychowawcza funkcja ksiki w procesie biblioterapeutycznym na przykadzie

Wychowawcza funkcja książki w procesie biblioterapeutycznym na przykładzie warsztatów literackich Elżbieta Budnik Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego Sesja Zaniedbane obszary wychowania Lektura – Literatura – Wychowanie Olsztyn, 11 grudnia 2008 r.

Wychowanie – wielość definicji Zakres znaczeniowy terminu: o zakres szeroki: „wszelkie oddziaływania na człowieka współtworzące jego osobową indywidualność” - oddziaływania rodzinne, szkolne, sąsiedzkie, koleżeńskie, zawodowe, grupy rówieśniczej, środków masowego przekazu - możliwość niekorzystnego wpływu o zakres wąski: „wszelkie zamierzone oddziaływania na wychowanka podejmowane w określonym celu i w określonej sytuacji” - podkreślenie celowości, dążenia do zamierzonej zmiany o zakres najwęższy: „zamierzone wpływanie na sferę emocjonalnowolicjonalną jednostki lub dążenie do wypracowania określonej postawy, umiejętności czy aspektu osobowości” Marian Nowak: Teorie i koncepcje wychowania. Warszawa 2008

Definicja A. de Tchorzewskiego o „byt społeczny, będący wytworem przynajmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący (działający) kierując się powszechnie uznanym dobrem umożliwia podmiotowi wychowywanemu (doznającemu) osiągnąć wzrost własnej tożsamości” Andrzej de Tchorzewski (red. ): Współczesne konteksty wychowania. W kręgu pytań i dyskusji. Bydgoszcz 2002

Społeczne funkcje literatury o o Ogólne zadania i cele, dla których literatura jest wytwarzana, rozpowszechniana i odbierana przez społeczeństwo – oraz rzeczywiste skutki społeczne odbioru literatury, zarówno uświadamiane, jak i nieuświadamiane W odniesieniu do czytelnika – zespół skutków oczekiwanych przez odbiorcę: oczekiwania, motywy, nastawienia Jacek Wojciechowski: Czytelnictwo. Wyd. 6. Kraków 2000

Rejestr społecznych funkcji książki (literatura piękna) n n n n f. filozoficzno-społeczna f. estetyczna f. wychowawcza f. poznawcza f. emocjonalna f. werystyczna f. rozrywkowa f. substytutywna

Rejestr społecznych funkcji książki (literatura piękna) o Funkcja filozoficzno-społeczna (intelektualna, ideologiczna, refleksyjna) - wszechstronna konfrontacja „światopoglądu” przekazu literackiego ze światopoglądem odbiorcy o Funkcja estetyczna (poetycka, autoteliczna) - dzieło literackie jest formą (organizacja wewnętrzna, zewnętrzna, sposób przekazu), którą można rozpatrywać w kategoriach dzieła sztuki, a kontakt z nią dostarcza określonych wrażeń estetycznych (wzruszenie, zachwyt, wstrząs)

Rejestr społecznych funkcji książki (literatura piękna) o o Funkcja poznawcza - poznanie pośrednie w odniesieniu do świata rzeczywistego poprzez uogólnienia, jest f. finalną – realizuje się przez wszystkie inne funkcje - polega na wszechstronnym i twórczym wzbogaceniu świadomości w ogólnym wyniku procesu lektury Funkcja emocjonalna - uczuciowe zaangażowanie w proces lektury

Rejestr społecznych funkcji książki (literatura piękna) o o o Funkcja werystyczna (XIX wieczna odmiana włoskiego naturalizmu) - dostarczanie przez dzieła literackie bezpośredniej, dosłownej i logicznej wiedzy o rzeczywistości (rzekomo) odtwarzanej Funkcja rozrywkowa (rekreacyjna, ludyczna, zabawowa) - istotę stanowi przyjemność - forma spędzenia czasu wolnego: odpoczynek, odreagowanie zmęczenia fizycznego lub psychicznego Funkcja substytutywna (kompensacyjna) - wykorzystanie literatury do rozładowywania napięć i niepokojów - czytanie jako zachowanie zastępcze

Wychowawcza funkcja książki o o kierunkowe oddziaływanie na ideowe i moralne struktury świadomości odbiorcy (proces rozbudzania wyobraźni, kształcenia wrażliwości oraz umiejętności wartościowania) inicjowanie myślenia twórczego urzeczywistnia się w sposób pośredni dydaktyzm literatury – przestrogi, pouczenia, pozytywne, negatywne modele zachowań – kontrowersje co do charakteru wychowawczego jako przyczyniającego się do stereotypizacji myślenia Funkcja terapeutyczna ? - biblioterapia

BIBLIOTERAPIA Rhea Joyce Rubin - definicja o „program aktywności oparty na interaktywnych procesach zastosowania drukowanych i niedrukowanych materiałów, zarówno wyobrażeniowych, jak i informacyjnych, ułatwiających przy pomocy bibliotekarza lub innego profesjonalisty osiągnięcie wglądu w normalny rozwój lub dokonywanie zmian w zaburzonym zachowaniu” o - głownie jako droga do samorealizacji człowieka Za: Irena Borecka, Metodyka pracy z czytelnikiem chorym i niepełnosprawnym, Olsztyn 1991

KATEGORIE BIBLIOTERAPII o o INSTYTUCJONALNA – nurt medyczny, dla indywidualnych pacjentów przebywających w placówkach, cele: informacyjne i rekreacyjne, prowadzi lekarz (w Polsce brak) KLINICZNA – w grupach pacjentów z problemami emocjonalnymi i behawioralnymi, efekt – korzystne zmiany zaburzonych emocji i zachowań, włącza się w ogólny system oddziaływań psychoterapeutycznych

KATEGORIE BIBLIOTERAPII o ROZWOJOWA (wychowawczohumanistyczna) – kierowana do uczestników niehospitalizowanych, pobudza normalny rozwój, stanowiąc drogę do samorealizacji, wspiera zdrowie psychiczne uczestników, by mogli rozwiązywać życiowe problemy i w sposób konstruktywny kierować swoim życiem

Warsztaty literackie - cele o Nazewnictwo (!): nie używać: terapeutyczne”, „biblioterapeutyczne” o Cel główny: - wspomaganie rozwoju poprzez podniesienie poczucia własnej wartości oraz wzmacnianie postawy ukierunkowanej na rozwiązywanie problemów o Cele dodatkowe: - rozbudzanie i rozwijanie wyobraźni słowno-pojęciowej; - rozwój aktywności twórczej i ekspresji poprzez pisemne formy wypowiedzi; - wskazanie literatury do czytania - kształtowanie postawy tolerancji wobec odmiennych poglądów - uczenie dochodzenia do kompromisu

Warsztaty literackie - procesy Procesy zachodzące podczas pracy nad tekstem związane z treścią opowiadania oraz wynikające ze specyfiki funkcjonowania w grupie, która przechodzi swoiste stadia rozwojowe: o o o identyfikacja z bohaterami; ocena własnych postaw, realności marzeń, konfrontacja marzeń z rzeczywistością; ocena stylu własnego stylu działania w pracy indywidualnej i zespołowej; nabywanie nowych doświadczeń; uczenie się przez konfrontację z innymi postawami i doświadczeniami.

Warsztaty literackie - organizacja o o o o mała grupa uczestników (góra do 10 osób) – zasady tworzenia grup (wiek, sytuacja, powiązanie wspólnym problemem. itp. ) wiek uczestników – od gimnazjum, może szkoła podstawowa 5 -6 klasa systematyczne spotkania (raz w tygodniu po 1 - 2 godz. lekcyjne) odizolowane miejsce, żeby nikt nie przeszkadzał odpowiednia liczba spotkań w zależności od poziomu uczestników (wiek i intelekt) – co najmniej 15, trzymać się ogólnego planu podział zadań: praca nad tekstem plus spisywanie z dyktafonu, ilustracje, skład, opracowanie formy graficznej, oprawa – w trakcie, gdy uczestnicy się zintegrują sprzęt: dyktafon, komputer

Etapy pracy - schemat o o o o I– Poznanie się uczestników II – Zapoznanie z etapami pracy nad tekstem III – Określanie tematyki opowiadania IV – Opracowanie sylwetek bohaterów i ustalenie związków między nimi V – Praca nad konstrukcją utworu, ułożenie planu opowiadania VI – Pisanie poszczególnych scen VII – Korekta VIII – Opracowanie graficzne, skład, powielenie, oprawa

I – Poznanie się uczestników gry i zabawy integracyjne o zabawy słowne – kalambury (losowanie): - opisać słowo, żeby pozostali uczestnicy zgadli dwa warianty: opis lub pojedyncze słowa (np. rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki) - opisać sytuację obrazującą jaką emocję (np. gniew, wzruszenie, radość), żeby pozostali zgadli jaką - skojarzenia – jakimi słowami można zastąpić: . . . o luźna rozmowa: o sobie, zainteresowania, co lubię, czego nie lubię, co bym robił(a) w tej chwili, gdyby mnie tu nie było, może być o poglądach (nie naciskać) o

II. Zapoznanie z etapami pracy nad tekstem o o o o wybór tematu opracowania sylwetek bohaterów osadzenie w realiach (czas, miejsce akcji) wybór sposobu przedstawiania wydarzeń (konwencja, narracja) ustalenie planu opowiadania opracowanie poszczególnych scen korekta tekstu forma „wydawnicza”

III. Określenie tematyki opowiadania o o o punkt wyjścia – tematy ich interesujące, np. - wybór drogi życiowej przez młodych ludzi (wybór szkoły, kim jestem, jakie jest moje miejsce); - problemy osoby wychowującej samotnie dziecko, wynikające m. in. z nieznajomości prawa; - nietolerancja w rodzinie; - sens życia. „burza mózgów”, spisywanie tematyki czasem nie potrafią określić, wtedy pomijamy wybór tematu i zaczynamy od sylwetek bohaterów

IV. Opracowywanie sylwetek bohaterów - organizacja zajęć o o o każdy indywidualnie – „praca do domu” sylwetka: coś jak szkolna „charakterystyka bohatera” (opis fizyczny, cechy charakteru, sytuacja życiowa, problemy, z jakimi się borykają) możemy przygotować i przedstawić kilka przykładowych opisów literackich, nie za trudnych, żeby nie zniechęcić na następnych zajęciach przedstawienie swojego bohatera ustalenie związków między różnymi bohaterami (pokrewieństwo, koleżeństwo, miejsce zamieszkania itp. )

Opracowywanie sylwetek bohaterów - rezultaty o o o Bohaterowie wykazują cechy autoprojekcji swoich twórców Dwa typy bohaterów: bohater będący odzwierciedleniem sytuacji lub postawy życiowej swego twórcy (lewicowy kandydat na prezydenta, chłopak udający się do zakonu) i drugi – to wyraz pragnień twórcy; bohater znajdował się w takiej sytuacji rodzinnej i życiowej, w jakiej chciałby znajdować się jego twórca). Zajęcia te pozwoliły uczestnikom spojrzeć na siebie z dystansu, określić swoje problemy i pragnienia, bez nadmiernego otwierania się. Prezentacja bohaterów dała uczestnikom możliwość poznania odmiennych postaw życiowych od ich własnych. Na tym etapie zaczęły pojawiać się antagonizmy między niektórymi uczestnikami, związane z odmiennymi postawami. Natomiast w trakcie kilku kolejnych zajęć, antagonizmy te pomniejszały się – uczestnicy przekonywali się, że osoby prezentujące inne poglądy nie są takie straszne i można się z nimi porozumieć jak z innymi ludźmi.

V. Praca nad konstrukcją utworu, ustalenie planu opowiadania o o o wymaga szukania rozwiązań problemów, z jakimi borykają się bohaterowie daje okazję omawiania szeregu zagadnień życiowych z różnych wariantów, motywacji i konsekwencji postępowania bohatera uczestnicy decydują się na jeden – umieszczany w planie opowiadania. charakterystyczne dla uczestników w pierwszej grupie było to, że starali się oni wybierać rozwiązania optymalne, które wiodłyby do szczęśliwego zakończenia; w drugiej grupie optymistyczne rozwiązania pojawiały się później (np. narkomanka, która miała śmiertelnie przedawkować ostatecznie podjęła leczenie) różnorodność bohaterów powodowała, że było to etap dosyć trudny i przedyskutowanie różnych wariantów, dojście do porozumienia zabrało sporo czasu

VI. „Pisanie” poszczególnych scen utworu o o o Technika: nagrywanie na dyktafon, sczytywanie do komputera (uczestnicy po kolei, jeden z uczestników, prowadzący zajęcia), wydruk Niektóre części samodzielnie w domu Uczestnicy na każdych zajęciach dostawali w formie pisemnej, to co zrobili poprzednio. Na początku zajęć - poprawki z poprzedniej pracy

VI. „Pisanie” poszczególnych scen utworu – trudności i rezultaty o o o Najtrudniejszy etap Powody trudności: brak doświadczenia w tego typu zajęciach trudności w operowaniu słowem, w opisywaniu sytuacji, nudy Aktywność była wręcz wymuszana. Natomiast zakończenie tego etapu dało uczestnikom satysfakcję. Wykonywali zajęcie, wobec którego czuli zniechęcenie, ale je wykonali do końca. Efektem zajęć było ukazanie, że należy kończyć nawet najtrudniejsze, wykonywane z dużym wysiłkiem przedsięwzięcia, że w ten sposób nożna zdobyć nowe doświadczenia, a także zostaje rezultat, z którego można być dumnym (w tym przypadku – opowiadanie, które uczestnicy dostali na zakończenie programu)

VII. Korekta tekstu o o o Przyjemność Uczestnicy dostali całe opowiadanie, widzieli już bliski koniec ciężkiej pracy i jej efekt Korekta w domu, na zajęciach przedyskutowanie i przyjęcie poprawki przez grupę

VIII. Nadanie formy „wydawniczej” o o o praca nad formą tekstu – skład, ilustracje, strona tytułowa, dodatki czasem dopiero na tym etapie powstaje tytuł opowiadania młodzież powinna brać czynny udział w kopiowaniu i składaniu gotowego tekstu odpowiadać za terminowe oprawienie

Na zakończenie – ogromna satysfakcja