Poremeaji komunikacije kod dece tipinog i dece atipinog

Poremećaji komunikacije kod dece tipičnog i dece atipičnog razvoja

Poremećaji komunikacije uključuju: - decu sa usporenim razvitkom sposobnosti OVK razvojne prirode (hereditarno ili akvirirano) - decu sa usporenim ili ograničenim razvitkom sposobnosti čitanja i pisanja genetske ili razvojne prirode ili sa sociokulturnom patologijom - decu sa nerazvijenom sposobnošću VK, odnosno sa patologijom VK usled mentalne retardacije - osobe sa nezadovoljavajućom razvijenošću sposobnosti i kulturom VK sa socio-kulturnom etiologijom - osobe sa patologijom organizma i sistema sredstava verbalne komunikacije u domenu jezika - osobe sa patologijom organizma i sistema sredstava verbalne komunikacije u domenu usmenog izražavanja - govora

- osobe sa patologijom organizma i sistema sredstava verbalne komunikacije u domenu fonacije tj. glasa - osobe sa patologijom VK usled oštećenja, poremećaja ili ograničenja sluha - osobe sa patologijom organizma i sistema sredstava verbalne komunikacije u domenu čitanja i pisanja - osobe sa patologijom VK usled patologije u domenu većeg broja delova organizma i sistema sredstava VK - fizički i duševno bolesne osobe kod kojih se patologija VK javlja kao sekundarna, propratna manifestacija ili kao posledično stanje privremenog ili trajnog karaktera

Govorno-jezički poremećaji Utvrđuje se zaostajanje u razvoju govora ili prisustvo govornojezičkih poremećaja. Govorna razvijenost se procenjuje u zavisnosti od: uzrasta, rečnika deteta, razumevanja govora, fonemskog sluha, čula sluha, artikulacije, menjanja promenljivih reči, logičke sadržine i povezanosti govora, govornog tempa, intonacije, gestikulacije, mimike, motorike govornih organa, komunikativnosti uopšte, sposobnosti čitanja, pisanja, crtanja i postojanja govorno-jezičkih poremećaja. Govorna razvijenost može biti: ispodprosečna, prosečna i nadprosečna. Nerazvijen govor je govor deteta koji ne odgovara njegovom uzrastu.

- Dete sa nerazvijenim govorom: ne diskriminiše veći broj glasova ne artikuliše pravilno glasove za svoj uzrast ima mali fonemski kapacitet nepravilno akcentuje ima kvalitet glasa koji ne odgovara uzrastu govori monotono nema dobru dikciju i govor mu je nerazumljiv plašljivo je i ćutljivo ima siromašan rečnik i nepravilno upotrebljava reči pretežno koristi nepotpune i proste rečenice ređe koristi složene i to uglavnom nezavisne rečenice ima govor koji nije kreativan niti osmišljen ne ume da sluša ima razliku između sposobnosti razumevanja i sposobnosti izražavanja

Alalija (alalia) je stanje potpune nerazvijenosti govora i jezika kod dece normalnih intelektualnih sposobnosti i očuvanog sluha. Postoje dva osnovna tipa alalije: - senzorna (impresivna, aferentna) - motorna (ekspresivna, eferentna) U kliničkoj praksi najčešće postoje kombinovana oštećenja s pretežno izraženom jednom ili drugom formom.

Senzorna alalija: - deca ne govore ili nedovoljno govore za svoj uzrast - neka deca su ćutljiva, povučena u sebe i nedruželjubiva - neka deca su plašljiva, plačljiva sa povremenim napadima vriska i drugim oblicima neadekvatnog ponašanja - imaju kratkotrajnu pažnju i nezainteresovana su - ne razumeju govornu poruku i ne komuniciraju - neka deca izgrade potpuno nerazumljiv govor za okolinu - govor koji čuju oko sebe liči im na šum iz kojeg ona nisu u stanju da izdvoje pojedine glasove i reči, niti da shvate smisao verbalne poruke - njihova frustracija i ponašanje proizilaze iz nemogućnosti komunikacije.

Motorna alalija: - imaju teškoće u ekspresivnom govoru - razumeju govor sredine u kojoj žive - imaju delimično izgrađen unutrašnji govor - komuniciraju gestovima ili sa nekoliko dvosložnih reči - raspolažu vokalima koji nisu diferencirani, pojedinim plozivima ili nazalima - neka od ove dece ispoljavaju stalni nemir, dekoncentraciju i slabo interesovanje za reč.

Poremećaji artikulacije Ø Artikulacija je način izgovaranja i obrazovanja glasova. Predstavlja zajedničku delatnost govornih organa prilikom proizvođenja glasova govora. Pravilna govorna artikulacija je usko povezana sa razvojem fonemskog sluha kod dece koji omogućava diferenciranje glasova reči. Ø Procenjuje se: kvalitet izgovorenog glasa, položaj govornih organa prilikom izgovora određenog glasa ili grupe glasova i prisustvo patološkog glasa.

Dyslalia (poremećaj artikulacije) – nemogućnost ili nepravilnost u izgovoru pojedinih glasova. Može se javiti u vidu: 1. omisija – nedostatak/neizgovaranje nekih glasova, kada je njihov razvojni period prošao, 2. supstitucija – zamene nerazvijenog glasa glasom koji već postoji, 3. distorzija – oštećenje, nepravilan izgovor pojedinih glasova; artikulaciono-akustičko odstupanje prilikom izgovora nekog glasa ili većeg broja glasova od standardnih izgovornih normi § Dodavanje glasova ili slogova u reči, kao i njihova inverzija ne spadaju u dislalije.

Poremećaji glasa Fonacija je kompleksna funkcija, u čijem ostvarivanju neposredno ili posredno učestvuju brojni organi i sistemi. Ti organi su pluća, grkljan, ždrelo, usna i nosna duplja i oni stvaraju glas određene jačine, visine i boje. • Do poremećaja fonacije može doći usled oštećenja bilo kog dela vokalnog aparata. Često se događa da je patološkim promenama zahvaćeno više struktura koje pripadaju fonacijskom aparatu. • Uzroci poremećaja glasa mogu biti organske, funkcionalne i socijalno-profesionalne prirode. • Neke od metoda fonopedske rehabilitacije su: vežbe disanja, vežbe fonacije, stvaranje glasovnog modela, uspostavljanje pravilne visine glasa, optimalne boje i jačine glasa, digitalna manipulacija i dr. •

Razvojna disfazija Ø Razvojna disfazija je specifični razvojni poremećaj u kome je sposobnost deteta da koristi ekspresivni i/ili receptivni govor ispod očekivanog za njegov mentalni uzrast. § Isključuje se postojanje oštećenje sluha, mentalne retardacije, autizma i drugih poremećaja kao uzroka nastanka. Razvojna disfazija se deli na: - razvojnu disfaziju ekspresivnog tipa i - razvojnu disfaziju receptivnog tipa

Simptomi: 1. Poremećaj auditivne percepcije: - Teškoće percepcije fonema - Teškoće praćenja brzog govora odraslih - Teškoće sekvence (redosleda) - Otežano verbalno pamćenje 2. - Jezički deficiti: Fonološke i artikulacione teškoće Teškoće u strukturi reči Morfološke i gramatičke teškoće Teškoće u strukturi rečenice Usporen leksički i semantički razvoj Narušen pragmatički aspekt govora

Karakteristike su: • neodazivanje na ime do prvog rođendana, nesposobnost da se do 18 meseci identifikuje bar nekoliko prostih predmeta, ili nemogućnost da se do 2. godine starosti izvrše prosti nalozi • odsustvo pojedinih reči do uzrasta od dve godine uz nesposobnost formiranja prostih rečenica od dve reči do 3. godine, ograničen razvoj rečnika, greške u sintaksi, naročito izostavljanje krajeva reči ili prefiksa, pogrešna upotreba ili nekorišćenje gramatičkih oblika kao što su predlozi, zamenice, članovi, padeži i vremena itd. • dete kompenzuje nedostatak govora gestovima, mimikom ili neverbalnom vokalizacijom • na školskom uzrastu se mogu javiti udružene smetnje u odnosima sa vršnjacima, emocionalni poremećaji, problemi ponašanja i/ili hiperaktivnost uz slabu pažnju.

Afazija je stečeni poremećaj simboličke komunikacije uzrokovan oštećenjem mozga, koji se manifestuje poremećajem lingvističkih, paralingvističkih i kognitivnih procesa koji se nalaze u osnovi jezika. • Poremećaj lingvističkih procesa: fonološki, leksički, gramatički, Ø semantički i pragmatski deficiti, kako u procesu produkcije, tako i u razumevanju jezika. • Poremećaji paralingvističkih procesa: oštećenje prozodijskih elemenata govora (melodija, intonacija, pauza, akcenat i dr. ) • Poremećaji kognitivnih procesa: deficiti pažnje, pamćenja i mišljenja. • Afazija obično zahvata više modaliteta jezičke funkcije: usmeni govor, razumevanje, pisanje, čitanje i gestovni govor.

Ø Pod dečjom afazijom podrazumeva se poremećaj u razvoju govora i jezika ili gubitak već stečenih jezičkih sposobnosti, uzrokovan oštećenjem mozga u detinjstvu. Dva osnovna oblika dečje afazije su: • kongenitalna (urođena) - specifičan, primarni poremećaj u razvoju jezika koji je uzrokovan lezijom mozga u prenatalnom, perinatalnom ili u ranom postnatalnom periodu (pre nego što je govor počeo da se razvija) • stečena - gubitak ili poremećaj već stečenih jezičkih sposobnosti, uzrokovan cerebralnom lezijom (oštećenjem mozga u detinjstvu). Javlja se u slučajevima kod kojih je do oštećenja mozga došlo izmedju druge i desete godine života (poremećaj jezika se javlja posle određenog zdravog perioda razvoja jezika).

Poremećaji fluentnosti Ø Poremećaji verbalne fluentnosti predstavljaju kvantitativne i kvalitativne promene u jezičkoj fluentnosti. Mogu biti funkcionalne i organske etiologije. Ø Osnovna podela poremećaja fluentnosti govora uključuje: • mucanje (disartria spastica) • tahifemiju (tachyphemia, clattering) • bradilalija (bradyiphemia) Ø Mucanje je poremećaj fluentnosti govora koji se ispoljava u isprekidanosti i nepravilnosti govornog procesa usled grčeva organa za artikulaciju, fonaciju i disanje. Predstavlja poremećaj ritma i tempa govora pri čemu osoba tačno zna šta želi da kaže, ali je u isto vreme nesposobna da to kaže.

Ø Mucanje se ispoljava na različite načine: ponavljanjem ili produžavanjem glasova, slogova ili reči, zastojem u govoru, neadekvatnim pauzama, ubacivanjem različitih glasova ili uzrečica, praćeno strahom od govora, pojačanim znojenjem, crvenilom lica, ubrzanim radom srca, izbegavanjem gledanja sagovornika u oči. Ø Obično se javlja između druge i treće godine života, oko pete godine života, pred polazak u školu ili u pubertetu. Ø Mucanje može biti: fiziološko, primarno, sekundarno, akutno ili naglo i , , bezglasno, , .

Ø Tahifemiju (brzopletost) karakterišu: preterana brzina govora, ponavljanje prvih slogova i kratkih reči, produžavanje vokala na kraju ili na početku reči, ubacivanje reči , , ovaj, onaj‚‚, zastajkivanje, kratko i isprekidano disanje, monoton glas, nedostatak ritma i muzičke sposobnosti, kratkotrajna pažnja, slaba koncentracija, poremećaj čitanja, poremećaj pisanja, poremećaj izgovora glasova, mucanje i nedostatak uviđanja sopstvenog poremećaja. Ø Bradilalija je patološki spor govor koji može nastati kao posledica oboljenja CNSa, endokrinog oboljenja, intelektualne ometenosti i u toku puberteta. Prisutna je hipotonija mišića i usporena funkcija efektornog sistema. Postoji i opšta usporenost pokreta celog tela. Oštećeni su svi elementi suprasegmentne strukture govora.

Motorni govorni poremećaji Ø Anartrija predstavlja težak gubitak motorne funkcije govorne muskulature. Nevoljni pokreti respiratornih mišića, faringsa, laringsa, artikulatornih organa i facijalne muskulature blokiraju govor, stvaraju grimase, dovode do naglog prekida respiracije i fonacije, nejednakog intenziteta. Ø Dizartrija je sindrom poremećaja respiracije, fonacije, artikulacije, rezonancije i prozodije. To je neurogeni poremećaj govora koji se karakteriše usporenim, slabim, nepreciznim i nekoordinisanim pokretima govorne muskulature. U osnovi dizartrije se nalaze smetnje u mišićnoj kontroli nastale zbog oštećenja CNSa.

Ø Apraksija govora je artikulacioni poremećaj koji se manifestuje oštećenjem sposobnosti programiranja položaja govorne muskulature i sekvenci mišićnih pokreta neophodnih za voljnu produkciju fonema u odsustvu paralize, slabosti ili inkoordinacije govorne muskulature. Ø Razvojna govorna apraksija se javlja u detinjstvu i slična je govornoj apraksiji kod odraslih. Najčešće se opisuje kao neurogeno zasnovan nedostatak sposobnosti da se izvedu koordinisani pokreti respiratornih, laringealnih i oralnih mišića za arikulaciju u odsustvu poremećaja neuromuskularne funkcije.

Poremećaji čitanja, pisanja i računanja Ø Aleksija (alexia) je stečeni poremećaj čitanja izazvan oštećenjem mozga. Ø Disleksija (dyslexia) je poremećaj u učenju čitanja i pored normalne inteligencije, dobrog vida i sluha, sistematske obuke, adekvatne motivacije i ostalih povoljnih edukativnih, psiholoških i socijalnih uslova. Ø Disleksija se sve češće definiše i kao razvojni jezički poremećaj koji se manifestuje nedostacima u govornom i pisanom jezičkom razvoju. Ona predstavlja značajno neslaganje izmedju stvarnog i očekivanog nivoa čitanja u odnosu na mentalni uzrast.

Ø Razvojna disleksija je otežano učenje čitanja, nedograđenost sposobnosti čitanja u vreme kada su deca istog uzrasta, istog nivoa inteligencije i istog obima i metodologije obuke već ovladala sposobnošću čitanja. Ø Razvojnu disleksiju prati usporen psihomotorni i govorno-jezički razvoj deteta, kao i prenatalne, perinatalne i postnatalne moždane povrede.

Ø Agrafija (agraphia) predstavlja poremećaj ili gubitak sposobnosti pisanja uzrokovan oštećenjem mozga. Disgrafija (dysgraphia) je poremećaj u učenju pisanja ili sticanju sposobnosti pisanja i pored postojanja normalne inteligencije, dobrog vida i sluha, odgovarajuće edukacije i socijalnih uslova. Ø Razvojna disgrafija podrazumeva kliničku sliku koja zahvata celokupnu ličnost i ukazuje, kako na problem organizovanja psihomotorike tako i na problem razvijenosti praksije, koncepcije prostora i dozrelosti u oblasti osećanja, kao i na specifičnosti saznajne organizovanosti ove dece. Ø Razvojnu disgrafiju čine loši oblici slova i grafomotornog niza uopšte , koji prate dete od samog početka učenja pisanja. Ø

Ø Akalkulija (acalculia) je gubitak ili poremećaj sposobnosti računanja prourokovan oštećenjem mozga. Ø Razvojna diskalkulija (dyscalculia) je usporeno i otežano usvajanje matematičkih znanja, što znači da su sposobnosti računanja znatno ispod očekivanog nivoa u odnosu na uzrast deteta, opšte intelektualne sposobnosti i školovanje. Ovaj poremećaj karakteriše specifično oštećenje sposobnosti računanja, koje se ne može objasniti mentalnom retardacijom ili neadekvatnim školovanjem. Deficit je uglavnom u oblasti računskih radnji sabiranja, oduzimanja, množenja i deljenja, a manje u oblasti apstraktnih matematičkih sposobnosti koje se primenjuju u algebri, trigonometriji i geometriji.