Polityka a system innowacji w Polsce na przykadzie

Polityka a system innowacji w Polsce na przykładzie działania polskich parków technologicznych Dr hab. Leszek Kwieciński Uniwersytet Wrocławski Kraków, 26 październik 2016

Plan wystąpienia 1. 2. 3. 4. Konteksty rozważań procesów proinnowacyjnych w państwach doganiających. Współczesny paradygmat polityki rozwoju – płaszczyzny zmian. Warunki zaistnienia socjo-technologicznej zmiany. Zakres zmian socjo-technologicznych oraz realizacji paradygmatu polityki rozwoju. 5. Polityka innowacyjna w paradygmacie założeń polityki rozwoju. 6. Narodowy System Innowacji – strukturalny wymiar polityki innowacji. 7. Cechy polityki innowacyjnej oraz NSI państw doganiających. 8. Parki technologiczne jako niepaństwowe podmioty sektora publicznego – agenci zmian. 9. Ewolucja parków technologicznych – generacje PT. 10. Polityka a system innowacji w Polsce. 11. Parki technologiczne i ich lokatorzy – wybrane wyniki badań: charakterystyka PT, charakterystyka firm-rezydentów, innowacyjność firm-rezydentów. 12. Podstawowe dylematy działania polskich PT. 13. Wybrane efekty działania (wnioski).

Konteksty rozważań procesów proinnowacyjnych w państwach doganiających 1. Ewolucjonizm pozytywny rozumiany jako proces optymalizacji podejmowanych działań publicznych i rynkowych, które to bazując na dostępnych zasobach będą prowadziły do wykształcenia się systemu i nadania mu tożsamości (inkluzja) przy zachowaniu otwartości na działania zewnętrzne (eksternalizacja) (Luhmann 1994). 2. Przyjęcie strategii opartej na działaniach wpisanych w kontekst historyczny i kulturowy, co pozwoli na skuteczne jej wdrażanie. Skuteczność rozumiana tu będzie jako realizacja celów w sytuacji, gdy środki mające charakter wiążących decyzji wynikają ze struktur danego systemu. W takim ujęciu skuteczność będzie zbieżna z efektywnością, co w następstwie ma przyczynić się do racjonalizacji podejmowanych decyzji (Ibidem). 3. Określenie zakresu i tempa procesów modernizacyjnych. Szczególnie w państwach transformacji systemowej szybciej przebiega modernizacja technologiczna i ekonomiczna niż społeczno-kulturowa, gdyż ta ostatnia wiąże się z przekształceniami szerokich kontekstów przestrzennospołecznych(Morawski 2010).

Współczesny paradygmat polityki rozwoju – płaszczyzny zmian 1. Ekonomiczne: - konkurencyjność gospodarczo-przestrzenna, - koncentracja po stronie podaży rozumiana jako kreatywność i przedsiębiorczość; 2. Społeczne: - innowacyjność musi być rozszerzona o kulturę, wiedzę, edukację i informację, - mobilizowanie i wykorzystanie długofalowych zasobów i czynników rozwoju: kapitał ludzki, społeczny, relacyjny, finansowy. 3. Instytucjonalno-organizacyjne: - wspieranie sieci koordynacji ze szczególnym uwzględnieniem instytucji promujących innowacyjność. Efekt: Proces socjo-technologicznej zmiany. Warunkiem jej zaistnienia jest sytuacja, w której zmiany technologiczne, innowacyjne są akceptowalne i dotyczą możliwie szerokiego grona podmiotów i obywateli. W przeciwnym razie może dojść do sytuacji zamknięcia społeczeństwa na zmiany i braku działań modernizacyjnych (lock-in situation) i pułapki średniego wzrostu.

Warunki zaistnienia socjo-technologicznej zmiany – redukcja niepewności (1) 1. Niepewność technologiczna przejawiająca się w : • niepewności w odniesieniu do technologii, • niepewności w odniesieniu do relacji między technologią a infrastrukturą, • niepewności w odniesieniu do alternatywnych rozwiązań technologicznych. 2. Niepewność zasobów: • niepewność dotycząca ilości i jakości zasobów instytucjonalnych, • niepewność dotycząca ilości i jakości zasobów ludzkich, • niepewność dotycząca ilości i dostępności zasobów finansowych. 3. Niepewność dotycząca konkurencji: • niepewność dotycząca skali działań konkurencji (aktualnej i potencjalnej), • niepewność dotycząca efektów działań konkurencji.

Warunki zaistnienia socjo-technologicznej zmiany – redukcja niepewności (2) 4. Niepewność podażowa: • niepewność dotycząca miejsca w łańcuchu wartości, • niepewność dotycząca czasu, jakości i ceny dostawy. 5. Niepewność popytowa: • niepewność dotycząca preferencji konsumentów, • niepewność dotycząca charakterystyki (wymagań) klientów, • niepewność dotycząca rozwoju popytu. 6. Niepewność polityczna: • niejasne lub wykluczające się regulacje, • brak regulacji, • zachowanie polityków, • niestabilność polityczna, • niestabilność lub brak ciągłości działań strategicznych.

Zakres redukcji niepewności a charakter zmiany socjo-technologicznej i realizacji polityki rozwoju • Kompensacja – działanie jest zbyt radykalne lub nieoparte na czynnikach endogennych lub nie wykazuje efektów synergii, co powoduje odrzucenie potencjalnej zmiany. • Nadkompensacja – zmiana nie jest akceptowalna społecznie i powoduje efekt przeciwstawny do założonych, pojawiają się negatywne skutki społeczne i indywidualne. • Insulacja - zamrożenie zmian w okresie początkowym bez szerszych konsekwencji. Występuje to w sytuacji, gdy proponowane przedsięwzięcie trafia na zdezintegrowane struktury, pozbawione wewnętrznych powiązań lub gdy działanie odnosi się do peryferyjnych, a nie głównych uczestników, składników danej struktury/systemu. • Dyspersja – rozproszenie zmian początkowych prowadzi do przekształceń pewnej części struktury lub norm, instytucji, nie naruszając jednak fundamentów dawnej struktury (zmiana pozorna, wyspowa, incydentalna). • Emplifikacja – pozytywne sprzężenia zwrotne, które uruchamiają procesy organiczne, endogenne i ewolucyjne, dochodzi do zmiany społecznej w innych obszarach funkcjonalnych. Ten typ zmiany prowadzi do ustanowienia nowych reguł postępowania (Sztompka 2007).

Polityka innowacyjna w paradygmacie założeń polityki rozwoju Polityka I generacji (lata 60. -70. XX wieku): linearne i podmiotowe wspieranie instytucji naukowych z niską aktywnością sektora prywatnego i władz publicznych. Polityka II generacji (lata 70. -80. XX wieku): integracja polityki naukowej i przemysłowej, wyłanianie się systemów innowacji, najpierw branżowych, a następnie w układach regionalnych i narodowych. Polityka III generacji (lata 90. XX wieku): polityka innowacyjna jako polityka generyczna, wspólny mianownik dla polityk strukturalnych, decentralizacja polityki, wyłanianie się sieci innowacyjnych, nowe role dla szkół wyższych (uczelnie III generacji), ewaluacja polityki. Polityka IV generacji (od początku XXI wieku): deregulacja i nowe role dla administracji publicznej (NPG), internacjonalizacja oraz nowe formy innowacji: społeczne, instytucjonalne, ekoinnowacje. Cel zwiększenie partycypacji i legitymizacji działań prorozwojowych. Cechy tej polityki: 1. Złożoność i kompleksowość (polityka przestrzeni). 2. Zmienność i permanentne konstruowanie (polityka niepełnych kontraktów). 3. Zakorzenienie, otwartość i ewolucja (polityka samoreferencyjna).

Narodowy System Innowacyjny – strukturalny wymiar polityki innowacyjnej Władze publiczne szczebla europejskiego, narodowego regionalnego Sektor b+r: - szkoły wyższe, - Instytuty badawcze, - Jednostki naukowe Instytucje otoczenia biznesu: - agencje rozwoju regionalnego, - centra transferu technologii, - Inkubatory przedsiębiorczości/ technologiczne, - biura patentowe, - fundusze VC, pożyczkowe, poręczeniowe Sektor przedsiębiorstw: - MMŚP (w tym: mikroprzedsiębiorstwa, spin-offy, spin-outy startupy), - duże firmy, - KTN PARKI TECHNOLOGICZNE Klienci, konsumenci, odbiorcy, obywatele

Cechy polityki innowacyjnej i NSI państw doganiających 1. Niedocenianie roli NSI przez władze publiczne rozumiane jako skupianie się na mechanicznym kopiowaniu rozwiązań sprawdzonych w państwach rozwiniętych przy jednoczesnym zaniedbaniu własnej strategii, zasobów i czynników instytucjonalnych (izomorfizm przymusu w miejsce mimetycznego lub normatywnego). 2. Dominująca rola linearnego modelu procesu innowacyjnego (polityka innowacji I generacji) przy zaniedbaniu czynnika popytowego. Przyjęcie założenia, że wyższe nakłady na B+R przełożą się automatycznie na wyższą innowacyjność, a co gorsza przedsiębiorczość i współpracę. 3. Konfrontacja między gałęziami wysokiej i niskiej techniki. Przyjęcie takiej alternatywy kreuje fałszywe i nierealne, a ponadto nie oparte na rzeczywistych zasobach wzorce rozwoju. 4. Przecenianie roli Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych (BIZ) i korporacji transnarodowych (KTN). 5. Braki kapitału społecznego i słabości w tworzeniu sieci społecznych, obok niesprawności państwa i rynku pojawiają się niesprawności sieci (ograniczony proces dyfuzji). 6. Słabość procesów uczenia się i niska motywacja do zmiany.

Parki technologiczne jako niepaństwowe podmioty sektora publicznego – agenci zmian 1. Park technologiczny w najpełniejszy sposób łączy w sobie logiki rynkową i publiczną, aby wypełnić funkcje użyteczności społecznej/publicznej z jednej strony oraz ekonomicznej efektywności z drugiej. Są one także instytucjonalnym warunkiem partycypacji i legitymacji polityki innowacyjnej. To właśnie w ramach inicjowania i rozwoju parku technologicznego powinni być włączeni wszyscy potencjalni interesariusze procesów innowacyjnych, czyli: szkoły wyższe, władze publiczne, instytucje finansowe oraz przedsiębiorstwa. 2. Park technologiczny jest najszerszą formą zaliczaną do tzw. instytucji otoczenia biznesu. To właśnie w ramach parku powinny być świadczone usługi z zakresu wynajmu powierzchni biznesowych (inkubowanie), wyposażone w najwyższej klasy sprzęt badawczo-laboratoryjny (innowacyjność), wczesne finansowanie przedsięwzięć mających duży potencjał wzrostu (fundusze pożyczkowe, poręczeniowe, PE, VC) oraz oferujący nowoczesne usługi rozwoju biznesu (tworzenie sieci proinnowacyjnych, kreowanie partnerstw, usługi prawne, patentowe), a także wspierające procesy internacjonalizacji przedsiębiorstw.

Ewolucja parków technologicznych – generacje PT Parki pierwszej generacji lokalizowane były pod miastem, często funkcjonowały jako niezależne zespoły (Cambridge Science Park). Głównych ich celem było zapewnienie infrastruktury pod inwestycje, wsparcie biznesowe oraz podstawy budowania relacji nauka-biznes. Dla parków drugiej generacji charakterystyczna staje się coraz większa różnorodność ich struktury funkcjonalnej oraz większa integracja z miastem (Dortmund Technology Park), np. wsparcie laboratoryjne, kapitałowe. W przypadku tego typu parków występuje zjawisko specjalizacji parków i widoczny jest nacisk na tworzenie firm odpryskowych. Negatywnym zjawiskiem jest uzależnienie się od dotacji publicznych. Funkcjonowanie parków zaliczanych do trzeciej generacji związane jest już nierozerwalnie ze środowiskiem międzynarodowym (Technopolis Barcelona, Norrköping Technology Parks, Medical Valley Lund, EBC Cambridge). J. Allen (2007) i współpracownicy określili 5 cech typowych dla parków technologicznych trzeciej generacji: • globalny gracz zakorzeniony lokalnie, • uczestnik złożonych sieci globalnych, • działania skupione na realnych potrzebach firm-lokatorów, • lokalna specyfika przejawiająca się w trosce o ludzi i środowisko naturalne, • miejsce głównej aktywności uczelni.

Polityka i system innowacji w Polsce 1. Słabe wskaźniki w światowych i europejskich rankingach: 24 miejsce w rankingu EIS średnia dla UE: 0, 555, średnia dla Polski 0, 313 46 pozycja na 141 państw w Global Innovation Index Raing 2015 Główne deficyty: Usieciowienia działalności przedsiębiorstw w sferze innowacji, poziom przedsiębiorczości innowacyjnej, efektywności systemu badawczego, efekty ekonomiczne działalności innowacyjnej oraz finansowanie i system badań. 2. Zjawisko dryfu strukturalnego (błędnego koła procesów innowacyjnych) Zjawisko polega na tym, iż firmy w małym stopniu inwestują w B+R i innowacje, a dodatkowo nie nawiązują trwałych relacji z jednostkami B+R, z kolei sektor B+R nie generuje innowacji, gdyż nie ma odbiorcy wśród przedsiębiorstw. W tej sytuacji władze (Rząd) nie widzą konieczności zwiększania finansowania na B+R, bo nie ma wystarczającego wolumenu popytu i podaży. Efekt pułapka średniego rozwoju. 3. Słabość konfiguracji kontekstu kulturowego: wskaźniki zaufania, kapitału społecznego (Polska 15, 2%), zjawisko folwarczności zarządzania w biznesie (Reforma Kulturowa 2020 -2030 -2040).

Efekty i postulaty zmian Efekt: Polska polityka innowacyjna lokuje się między I a II generacją z fasadowymi elementami III generacji w odniesieniu do budowania regionalnych strategii innowacji czy roli szkół wyższych. Polski NSI wykazuje większość cech NSI państw w transformacji, co skutkuje tym, iż typ zmiany społecznej nosi cechy insulacji i dyspersji, a zatem ma charakter wyspowy z bardzo ograniczonymi efektami systemowymi. Postulaty zmian: Model rozwoju wpisany w poszerzony kontekst przemian instytucjonalnych i społecznych z uwzględnieniem edukacji, nauki i szkolnictwa wyższego, kultury. Powierzenie zmian wyspecjalizowanym agencjom (pośrednikom). Parki technologiczne jako agenci zmiany? W stronę parku technologicznego IV generacji.

Ewolucja parków technologicznych w Polsce 1. Okres pionierski lata 1990 -1993 – powstające parki miały charakter kopiowania wzorców zachodnioeuropejskich, były tworzone przez „pasjonatów” przy wyraźnym wsparciu konsultantów zagranicznych. 2. Rozwiązywanie problemów rynku pracy lata 1993 -1996. Parki powstające w tym okresie były skoncentrowane na zagadnieniach strukturalnego bezrobocia. Dominowały raczej inicjatywy wspierające przedsiębiorczość niż innowacyjność czy komercjalizację. 3. Stabilizacja systemu wsparcia i nowe pomysły w latach 1998 -2000 w okresie tym widoczny jest spadek liczby parków i pierwsze próby poddania ich regułom gry rynkowej. 4. Okres przedakcesyjny lata 2001 -2003 – pierwsze dotacje, popularność tworzenia inkubatorów, głownie przedsiębiorczości. 5. Doświadczenia unijne lata 2004 -2007 – jest to okres największego ilościowego rozwoju parków technologicznych (54). 6. Konsolidacja regionalnych systemów innowacji od 2008 do 2014 – duża płynność w ilości parków technologicznych. 7. Dalsza konsolidacja i poszukiwanie modelu biznesowego – po zakończeniu kolejnej perspektyw finansowej UE 2007 -2013 następuje proces „zamrożenia” liczby parków technologicznych, a następnie powolnej redukcji w sensie ilościowym. Obecnie identyfikuje się 39 tego typu inicjatyw.

Parki technologiczne w Polsce – wyniki badań Projekt badawczy pt. „Parki technologiczne jako kluczowy element regionalnej polityki wsparcia internacjonalizacji innowacyjnych firm sektora MŚP” realizowany w ramach programu NCN - OPUS 6, okres realizacji 08. 2014 -03. 2017. Niniejszy projekt składa się z dwóch zasadniczych części empirycznych: 1. Badania ilościowe firm-lokatorów polskich parków technologicznych przeprowadzonych na reprezentatywnej próbie 300 podmiotów gospodarczych etap zakończony w marcu 2016. 2. Badania jakościowe podmiotów zarządzających parkami technologicznymi opracowanych na próbie 28 parków - etap obecnie realizowany, włącznie do listopada 2016.

Parki technologiczne w Polsce – wyniki badań Liczba parków Liczba firm w parkach N (%) wielkość parku czas powstania parku lokacja parku małe (do 30 firm) 23 381 (24, 4%) średnie (od 31 do 75 firm) 10 508 (32, 5%) duże (powyżej 75 firm) 6 675 (43, 2%) przed 2004 rokiem 6 579 (37, 0%) między 2004 a 2009 rokiem 21 760 (48, 6%) po 2009 roku 12 225 (14, 4%) aglomeracja wielkomiejska (powyżej 500 tys. mieszkańców)* 18 903 (57, 7%) 9 424 (27, 1%) średnie miasto (poniżej 200 mieszkańców) 12 237 (15, 2%) RAZEM 39 1564 aglomeracja dużego miasta (od 200 do 500 tys. mieszkańców)

Parki technologiczne w Polsce – wyniki badań Liczba firm % ogółem N=300 przychody ze sprzedaży w ostatnim roku obrotowym do 100 tys. zł 43 14, 3% od 100 do 500 tys. zł 34 11, 3% od 500 tys do 1 mln zł 14 4, 7% od 1 mln zł do 2 mln zł 20 6, 7% od 2 mln zl do 5 mln zł 7 2, 3% od 5 mln zl do 10 mln zł 6 2, 0% 19 6, 3% 157 52, 3% 29 9, 7% mikroprzedsiębiorstwo 162 54, 0% małe przedsiębiorstwo 75 25, 0% średnie przedsiębiorstwo 22 7, 3% duże przedsiębiorstwo 12 4, 0% przed 1991 r. 10 3, 3% między 1991 a 2000 r. 40 13, 3% między 2001 a 2010 r. 106 35, 3% między 2011 a 2015 r. 119 39, 7% 25 8, 3% powyżej 10 mln zł ODMOWA ODPOWIEDZI indywidualna działalność gospodarcza wielkość przedsiębiorstwa rok założenia firmy po 2015 r.

Parki technologiczne w Polsce – wyniki badań

Parki technologiczne w Polsce – wyniki badań Innowacyjność firm-rezydentów Uwaga: przedstawione dane odzwierciedlają wartości przyjętego w badaniach empirycznych wskaźnika innowacyjności (wielkość nakładów na B+R w całości wydatków inwestycyjnych firmy). Za firmy nieinnowacyjne uznano podmioty, które nie przeznaczały w badanym okresie żadnych środków na sferę B+R, za firmy nisko-innowacyjne uznano podmioty, które wydatkowały na B+R środki w przedziale <=20% wydatków, za firm innowacyjne uznano podmioty, które wydatkowały na sferę B+R > 20% całości wydatków inwestycyjnych.

Parki technologiczne w Polsce – wyniki badań Innowacyjność firm-rezydentów – wprowadzanie przez firmy-rezydentów nowych produktów w latach 2010 -2015 Innowacyjność firm-rezydentów – wprowadzanie przez firmy-rezydentów nowych procesów w latach 2010 -2015

Parki technologiczne w Polsce – wyniki badań Podstawowe dylematy parków technologicznych: 1. Dylemat wyboru formy działania i w konsekwencji modelu biznesu: park technologiczny, park naukowo-technologiczny, strefa aktywności gospodarczej, specjalna strefa ekonomiczna, park przemysłowy, centrum transferu technologii, inkubator. 2. Dylemat: Specjalizacja versus strategia otwarta (catch all). 3. Innowacyjność: jak definiować, mierzyć w warunkach polskich 4. Efekty skali mikro, mezo czy makro – wybór między podejściem branżowym a regionalnym? 5. Nakłady a efekty, forma własności: rynek czy państwo, a w rezultacie model sterowany mechanicznie czy organicznie? Jaka rola dla władz publicznych? 6. Efekty krótko-, średnio- czy długoterminowe? 7. Zasoby i partnerstwo – model endo czy egzogeniczny? 8. Ekonomia zakresu w miejsce efektu skali. W stronę parków IV generacji.

Parki technologiczne w Polsce – wyniki badań Wybrane efekty działania (wnioski): 1. Duże zróżnicowanie efektywności od parków wypełniających wszystkie funkcje: inkubacyjną, innowacyjną, aglomeracyjną i integracyjną, po parki, którym można przypisać funkcje cywilizacyjną czy kreowania kolektywnych sieci współpracy (IV generacja parków w krajach doganiających). 2. Poszerzenie funkcji skutkować może działaniami z zakresu edukacji, nauki, ochrony środowiska, aktywnej polityki rynku pracy, czyli parki jako element publicznej polityki innowacyjnej. 3. Hybrydowa specyfika polskich parków technologicznych, która powinna mieć swoje odniesienie w krajowej strategii polityki innowacji (jeśli taka powstanie). Wiodące parki technologiczne, których liczba lokatorów jest bliska 100 firm (obecnie 6) i które to jednocześnie, jak wynika z badań, realizują bardziej złożone jakościowo funkcje powinny być wsparte dedykowanym narodowym programem np. Wiodących Polskich Parków Technologicznych, pozostałe powinny być mocnymi elementami regionalnych systemów innowacji i uzyskiwać wsparcie ze szczebla samorządowego. 4. Ciągła identyfikacja aktorów i zasobów w wyniku procesu organicznej ewolucji, co powodować może budowanie tożsamości innowacyjnej opartej o zasoby endogeniczne, ale otwartej na procesy internacjonalizacji.

Dziękuję za uwagę leszek. kwiecinski 2@uwr. edu. pl