POLITYKA KRYMINALNA ZAPOBIEGANIE PRZESTPCZOCI Polityka kryminalna Polityka kryminalna

POLITYKA KRYMINALNA. ZAPOBIEGANIE PRZESTĘPCZOŚCI.

Polityka kryminalna • Polityka kryminalna - to całokształt działalnos ci pan stwa i społeczen stwa zmierzaja cej do zapobiegania i zwalczania (ale również osłabiania i ograniczania) zjawiska przeste pczos ci. • W sensie wąskim politykę kryminalną wiąże się wyłącznie ze sferą ustawodawczą dotyczącą rozważań nad prawem karnym. • W szerokim ujęciu pod pojęciem polityki kryminalnej rozumiany jest całokształt działalności skierowanej na zapobieganie przestępczości, profilaktykę, ustawodawstwo karne, ściganie przestępstw, orzekanie sankcji i ich wykonywanie.

Polityka kryminalna i jej przedmiot W ogólnym ujęciu przedmiotem polityki kryminalnej jest zapobieganie przestępczości. Obejmuje ona : • profilaktykę uprzedzającą (obejmuje działania podejmowane jeszcze przed pojawieniem się zjawiska, a tym samym jego skutków) • profilaktykę objawową (nastawiona jest na usunięcie skutków lub przyczyn zaistniałego zjawiska). Najczęściej podejmuje się działania skierowane na realizację obu celów poprzez usunięcie skutków danego zjawiska np. karząc włamywacza i odbierając mu łup (wytworzenie przekonania o nieopłacalności dokonywania włamań ). Współczesna polityka kryminalna rozpatruje przestępstwo w kontekście społecznym i obejmuje swoim zakresem wszystkie jego fazy tj. od zamiaru jego dokonania aż do zakończenia procesu resocjalizacji sprawcy. Polityka kryminalna jest przedmiotem badan kryminologicznych, kto re nie ograniczaja sie do problematyki zapobiegania przeste pczos ci, czyli profilaktyki kryminologicznej, ale podejmuja ro wniez empiryczne analizy polityki karnej i penitencjarnej.

POZYCJA POLITYKI KRYMINALNEJ W NAUKACH PENALISTYCZNYCH Polityka kryminalna uznawana jest za naukę pomocniczą prawa karnego. Niekiedy uznawana jest za dział kryminologii. Uje cie takie nie jest jednak powszechne, gd yż niekto rzy autorzy traktuja polityke kryminalna jako naukę odre bną. Z polityką kryminalną związane są nauki prawa karnego : 1) kryminologia (nauka, która bada przeste pstwo, przeste pce i społeczna reakcje na przeste pstwo w sposo b niezalez ny od aktualnych uregulowań prawnych), 2) kryminalistyka (jest nauka o rozpoznawaniu s rodowisk kryminalnych o wykrywaniu przeste pstw i ustalaniu oso b moga cych być ich sprawcami, o uzyskiwaniu s rodko w dowodowych i udowadnianiu sprawstwa oraz o zapobieganiu przeste pstwom), 3) penologia (nauka o karze jako zjawisku społecznym, jej historycznych uwarunkowaniach, racjonalizacji i funkcjach), 4) wiktymologia (nauka o ofiarach przeste pstw), 5) penitencjarystyka (nauka penitencjarna - polega na wykorzystaniu wiedzy kryminologicznej dla opracowywania metod pracy resocjalizacyjnej ze skazanymi)

NAUKA POLITYKI KRYMINALNEJ A INNE DYSCYPLINY NAUKOWE Pomocnicza role dla polityki kryminalnej stanowią nauki tj. - psychologia, - socjologia, - pedagogika (zwłaszcza resocjalizacyjna), - psychiatria (np. gdy chodzi o zagadnienie poczytalnos ci oskarz onego), - medycyna sa dowa (np. ustalenie przyczyny zgonu, rodzaju uszkodzen ciała), - filozofia (np. zagadnienie zwia zku przyczynowego), - logika i semantyka (np. w zakresie wykładni przepiso w prawa). Nauki te nie nalez a do nauk prawnych czy kryminologicznych, odgrywaja jednak istotna role w nauce i stosowaniu polityki kryminalnej.

Zakres polityki kryminalnej Polityka kryminalna obejmuje : - politykę karną (zajmuje sie programowaniem zwalczania przeste pczos ci za pomoca kar i innych s rodko w prawnokarnych), -

Profilaktyka przestępczości - strategie walki z przestępczością Przestępczość - oznacza zbiór czynów zabronionych przez ustawę pod groźbą kary, które popełnione zostały na obszarze danej jednostki terytorialnej, w danym czasie. Rozmiar przestępczości - to udział zachowań przestępczych w całokształcie działalności społeczeństwa (skala przestępczości). Podział przestępczości : 1. ujawniona (to ogół czynów przestępnych o których informacje uzyskały organy ścigania i na podstawie tych informacji wszczęły postępowanie przygotowawcze (pozorna, ponieważ nie wszystkie czyny, które w momencie wszczęcia postępowania kwalifikowano jako przestępstwa są rzeczywiście przestępstwami),

2. przestępczość stwierdzona - to ogół czynów, których charakter jako przestępstw został potwierdzony w wyniku postępowania przygotowawczego, 3. przestępczość osądzona - wyrokiem skazującym, stanowi ogół czynów, których charakter jako przestępstw został potwierdzony w wyniku postępowania sądowego, 4. tzw. „ ciemna liczba”, obejmuje : - przestępstwa, które w ogóle nie doszły do wiadomości organów ścigania, - ujawnione przestępstwa, których sprawcy nie zostali wykryci, - sprawcy wykryci, ale z uwagi na negatywne przesłanki procesowe nie dochodzi do wniesienia aktu oskarżenia lub nie zapada wyrok skazujący, - przestępstwa, za które sprawcy zostali skazani prawomocnym wyrokiem sądowym, jednakże nie wszystkie czyny były znane organom ścigania i objęte aktem oskarżenia, 5. tzw. „szara liczba”- przestępstwa o zaistnieniu których organy ścigania wiedzą, lecz nie wszczynają postępowania ze względów taktycznych.

Źródła przestępczości ujawnionej • statystyki policyjne (zgłoszone przestępstwa, wszczęte postępowania przygotowawcze, • statystyki prokuratorskie (ewidencja spraw i czynności procesowych prokuratora), • statystyki sądowe (prowadzone sprawy, skazania), • statystyka penitencjarna (osoby osadzone w aresztach śledczych i zakładach karnych). Swoistym paradoksem oficjalnych danych o przestępczości jest to, że faktyczna przestępczość może maleć, zaś jej statystyczne odzwierciedlenie będzie wzrastać lub odwrotnie np. zwiększy się skuteczność wykrywcza, celowe zaniżanie danych przez odpowiedzialne osoby.

Profilaktyka przestępczości PODSTAWOWYM WARUNKIEM SKUTECZNEGO ZAPOBIEGANIA PRZESTĘPCZOŚCI JEST ROZPOZNANIE PRZYCZYN I ROZMIARÓW ZJAWISKA. • Zapobieganie przestępczości w 3 obszarach : 1. Profilaktyka kryminalistyczna – zespół metod i środków mających na celu uniemożliwienie lub utrudnienie dokonania przestępstwa (zabezpieczenie przed włamaniem, patrole, inwigilacja, monitoring). Obejmuje bezpośrednie działanie organów ścigania karnego, instytucji i obywateli. 2. Polityka karna – jej celem jest dostosowanie kary do rodzaju i okoliczności przestępstwa oraz osobowości sprawcy, aby spełniła zadanie ochrony społeczeństwa, a jednocześnie gwarantowała, jeśli to możliwe, powrót skazanego do życia w społeczeństwie, 3 etapy : I etap legislacyjny (określenie norm, których naruszenie zagrożone jest sankcją karną) II etap realizacyjno – represyjny (ustalenie czy zostało popełnione przestępstwo, jaką karę należy wymierzyć) III etap wykonawczy (wykonanie sankcji wymierzonej przez sąd) 3. Polityka penitencjarna – problem wykonywania kary - takie ukształtowanie jej przebiegu, aby w optymalnym stopniu zrealizować funkcje resocjalizacji. Reagowanie sankcją na zachowania przestępcze.

Metody zapobiegania przestępczości prewencja indywidualna (polega na takim oddziaływaniu, aby osoba ukarana za przestępstwo nie popełniła kolejnego przestępstwa) • prewencja generalna (polega na powstrzymywaniu potencjalnych sprawców od popełniania przestępstw, zagrożenie karą i stanowiące zapowiedź dolegliwości mają wzbudzić motywację do zachowań zgodnych z prawem. Ten cel kara realizuje poprzez : - odstraszenie (negatywna prewencja generalna), uznaje się, że strach przed karą (zawsze stanowi dolegliwość) dla sprawcy, co może być skutecznym czynnikiem powstrzymującym, - wpływ wychowawczy (pozytywna prewencja generalna), polega na kształtowaniu świadomości na temat potrzeby przestrzegania porządku prawnego, kształtowania postawy szacunku wobec wartości chronionych przez prawo karne, • • • działania legislacyjne – utrudnienia prawne poprzez ograniczenie dostępności do przedmiotów służących do popełniania przestępstw, niedopuszczenie do działalności wymagającej określonych cech i kwalifikacji osób, które ich nie posiadają, zmiana środowiska naturalnego, oddziaływania penitencjarne (poprzez skuteczne odosobnienie osób pozbawionych wolności i ochrona społeczeństwa przed sprawcami przestępstw, kształtowanie społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa, współpraca społeczności lokalnych z policją, strażą miejską, kontrola społeczna

Mechanizmy kontroli społecznej • kontrola społeczna- rozumiana jako działalność, która zmierza do podporządkowania członków społeczeństwa normom grupowym, to jest takim regułom zachowania, które określają, jakie zachowanie jest wskazane, nakazane, uprawnione, reagowanie na przejawy naruszania ładu i porządku, na przejawy tzw. złego zachowania (wandalizm, graffiti, włóczęgostwo, spożywanie alkoholu), SFORMALIZOWANA KONTROLA SPOŁECZNA - czyli kto wobec kogo oraz jakimi środkami wpływa na przestrzeganie norm grupowych (agendy ochrony prawnej : sąd, prokuratura, policja, inspekcja celna, straż graniczna, agendy ochrony pozaprawnej (np. instytucje religijne), NIESFORMALIZOWANA KONTROLA SPOŁECZNA - brak normatywnej określoności np. kontrola wykonywana w ramach wspólnot lokalnych (tzw. sąsiedzka czujność). Ich rola polega na : 1) sygnalizowaniu zagrożenia przestępstwem 2) przekazywaniu informacji o jego popełnieniu 3) tworzenie „zapór” fizycznych, instalacje systemów alarmowych, monitoring, usuwanie warunków sprzyjających zachowaniom przestępczym (ciemne zaułki)

Strategie walki z przestępczością METODY STRATEGII DESTRUKTYWNEJ : • oparte na budowaniu krytycznych postaw wobec przestępczości. Postawy punitywne (karzące) mają pewne uproszczone podejście do problematyki przestępczości i sposobów jej ograniczania. Założenie polega na uznaniu, że skuteczny sposób walki z przestępczością to : zaostrzenie kar i surowsze karanie sprawców mające odstraszyć ich i potencjalnych sprawców. Argument : należy karać surowiej przestępców, ponieważ tak chce społeczeństwo, które boi się przestępczości. Wykorzystanie poziomu lęku przed przestępczością, kształtowaną np. przez media. • polegające na eliminowaniu zjawisk dewiacyjnych stanowiących podłoże działalności przestępczej (np. uzależnień od narkotyków i alkoholu, uczestnictwa w subkulturach) UWAGA! Wyniki badań potwierdzają że : STOSOWANIE KAR NIE MOŻE BYĆ JEDYNYM MECHANIZMEM WALKI Z PRZESTĘPCZOŚCIĄ.

METODY STRATEGII KONSTRUKTYWNEJ : • uczenie zachowań zgodnych z prawem i obowiązującym systemem wartości, szkolenie, przekazywanie wiedzy i umiejętności w określonych dziedzinach (skutecznego poszukiwania pracy, radzenia sobie ze stresem itp. ), pokazywanie jak zaspokajać podstawowe i rozwojowe potrzeby, realizować aspiracje, dążyć do społecznego awansu

Wady i zalety strategii destruktywnej i konstruktywnej • Strategia destruktywna - szybciej i bardziej spektakularnie eliminuje zjawisko przestępczości, - odgrywa mniejszą rolę w kształtowaniu pozytywnej świadomości społecznej. • Strategia konstruktywna - kształtując świadomość prowadzi do wytwarzania indywidualnych mechanizmów powstrzymujących przed zachowaniami antyspołecznymi i przestępczymi - buduje alternatywy dla zachowań przestępczych, ogranicza ich motywację

Rodzaje przestępczości • KRYMINALNA • GOSPODARCZA • PRZESTĘPSTWA DROGOWE • PRZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA

PRZESTĘPCZOŚĆ KRYMINALNA PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO ŻYCIU I ZDROWIU • zabójstwo (art. 148 kk), • zgwałcenie (art. 197 kk), • bójka i pobicie (art. 158 kk), • spowodowanie uszczerbku na zdrowiu (art. 156 kk, 157 kk), • handel ludźmi (art. 189 a kk), PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO MIENIU • kradzież (art. 278 kk) , • kradzież z włamaniem (art. 279 kk), • kradzież rozbójnicza (art. 281 kk), • rozbój (art. 280 kk), • wymuszenie rozbójnicze (art. 282 kk), • uszkodzenie mienia (art. 288 kk), • oszustwo (art. 286 kk)

PRZESTĘPCZOŚĆ GOSPODARCZA (EKONOMICZNA) - przestępstwa przeciwko przedsiębiorstwom (np. związane z przetargami, ubezpieczeniowe), - przestępstwa przeciwko konsumentom (oszukańcza reklama, wadliwy towar), - przestępstwa przeciwko interesom finansowym państwa (oszustwa podatkowe, wyłudzanie podatku VAT, przemyt) - przestępstwa przeciwko własności intelektualnej (nielegalne użytkowanie programów komputerowych bądź ich paserstwo, naruszanie praw autorskich)

Przestępstwa przeciwko instytucjom - np. na szkode instytucji bankowych, kapitałowych, finansowych polegaja ce nawyłudzaniu kredyto w, leasingo w z wykorzystaniem fałszywych dokumento w, zas wiadczen , przelewo w. - dotyczy to takz e fałszowania kart płatniczych, wyłudzen towaro w i kwot pienie z nych przy uz yciu sfałszowanych s rodko w płatniczych, fałszerstwa pieniędzy, prania brudnych pieniędzy,

Przestępstwa korupcyjne - przekupstwo (łapownictwo), - wykorzystywanie środków publicznych do celo w prywatnych lub osobistych korzys ci, - płatna protekcja, - handel wpływami (np. poparcie w wyborach w zamian za zdobycie wpływo w), - nieprawidłowos ci dot. zamo wien publicznych, kontrakto w, decyzji sa do w, - uchylanie sie przed obowia zkiem celnym, podatkowym itp. , - s wiadome, niezgodne z prawem dysponowanie s rodkami, majatkiem publicznym, - faworyzowanie, - nepotyzm, kumoterstwo

PRZESTĘPCZOŚĆ DROGOWA (art. 173 kk – 180 a kk) • dotyczy naruszania chociażby nieumyślnie zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, jeżeli skutkiem tego naruszenia jest : - sprowadzenie katastrofy w ruchu lądowym, - sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa takiej katastrofy, - śmierć, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia innej osoby albo poważna szkoda w mieniu nienależącym do sprawcy,

PRZESTĘPCZOŚĆ ZORGANIZOWANA (art. 258 kk) Jej działalnos c koncentruje sie głównie na : - produkcji, dystrybucji i tworzeniu tras przerzutowych narkotyko w, - przemycie oraz nielegalnej produkcji alkoholu i wyrobo w tytoniowych, - przemycie oraz nielegalnym handlu bronia i materiałami wybuchowymi, - praniu brudnych pienie dzy, - fałszerstwach s rodko w płatniczych i papiero w wartos ciowych, - wymuszeniach rozbo jniczych (haracze, porwania)

Przestępczość zorganizowana w Polsce Na podstawie prowadzonych działań operacyjnych przez organy ścigania oraz statystyk moz na wyro z nic wiele kierunko w aktywnos ci polskiej przeste pczos ci zorganizowanej. Podstawowe to : - obro t i handel narkotykami, - pranie brudnych pienie dzy, - działania korupcyjne

Czynniki wpływające na kształtowanie się przestępczości zorganizowanej w Polsce • rozwo j czarnego rynku walutowego, który stwarzał moz liwos c osia gnie cia duz ych zasobo w finansowych, kto re zostały zainwestowane w nowe działania przestępcze, • przekształcenia własnos ciowe, • rozwo j systemu bankowego i giełdowego, zwie kszenie wymiany towarowej z zagranica , powstawanie wielu spo łek i firm przy niespo jnos ci lub braku przepiso w prawa, • zmiany w strukturze przeste pczos ci, • zwie kszenie liczby oraz pogłe bienie profesjonalizacji grup przeste pczych, • przysta pienie do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. (otwarcie granic, wzrost korupcji wsród funkcjonariuszy celnych)

Zorganizowana przestępczość narkotykowa • obejmuje wytwarzanie, handel i dystrybucję s rodko w odurzaja cych, • Polska jest krajem tranzytowym na mie dzynarodowym szlaku przemytu (przebiegaja tu gło wne trasy przewozu heroiny „tzw. szlak bałkan ski z rejono w tzw. Złotego Tro jka ta (Birma, Tajlandia, Laos) i Złotego Po łksie z yca (tj. z Turcji, Pakistanu i Afganistanu), kokainy z Ameryki Południowej, haszyszu i marihuany z Maroka i Nigerii, • pojawianie się nowych odmian narkotyków syntetycznych, • niezadawalające efekty zwalczania przeste pczos ci narkotykowej (duz e zapotrzebowanie na środki odurzające), • obecnie występuje tendencja wzrostowa przestępczości narkotykowej, • w obecnym stanie prawnym zwalczanie przestępczości narkotykowej reguluje USTAWA z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii

Handel ludźmi handel dziec mi nielegalne adopcje, pedofilia, handel kobietami, nakłanianie do wyjazdu za granice , zmuszanie do prostytucji, handel narza dami, sprzedaz organo w pobieranych od z ywych dawco w, • handel tania siła robocza , • uprowadzenia nieletnich • •

Międzynarodowe formy zwalczania przestępczości handlu ludźmi 1. Akty prawne : - Decyzja ramowa Rady Europy z dnia 19 lipca 2002 r. o zwalczaniu handlu ludz mi, - Decyzje ramowa Rady Europy z dnia 22 grudnia 2003 r. o zwalczaniu wykorzystywania seksualnego dzieci i pornografii dziecie cej, - -Dyrektywa Rady Europy z dnia 29 kwietnia 2004 r. o zezwoleniach na pobyt wydawanych obywatelom pan stw trzecich be da cych ofiarami handlu ludz mi, 2. Krajowy Program Zwalczania i Zapobiegania Handlowi Ludz mi, powołany zarza dzeniem z dnia 5 marca 2004 r. , 3. Prowadzenie szkoleń funkcjonariuszy Straży Granicznej

Uprowadzenia dla okupu Przestępstwo ścigane w ramach : • art. 252 kk, • Mie dzynarodowej Konwencja Przeciwko Braniu Zakładniko w (z dnia 18 grudnia 1979 r. ), uchwalona w ramach ONZ, w Polsce weszła w z ycie w dniu 24 czerwca 2000 r.

Czynniki sprzyjające przestępczości • • • bezrobocie, zro z nicowanie dochodo w, ge stos c zaludniania, warunki z ycia ludnos ci tempo wzrostu gospodarczego, uwarunkowania środowiskowe, grupa rówieśnicza, przestępczość nieletnich, media,

Przestrzenne aspekty przestępczości w Polsce • obejmują duz e zro z nicowanie przestrzenne zaro wno pod wzgle dem liczby przeste pstw stwierdzonych, jak i wskaz niko w nate z enia przeste pczos ci, • w okresie 2008‒ 2011 najwie cej przeste pstw stwierdzono w podregionach obejmuja cych najwie ksze polskie miasta: - Warszawa – 57, 5 tys. czyno w, - katowicki (40, 3 tys. ), - tro jmiejski (37, 8 tys. ), - Wrocław (35, 5 tys. ), - Kraków (33, 3 tys. ), - Łódź (28, 4 tys. ), - Poznań (27, 0 tys. ), - przemyskie (6, 9 tys. )

Najwyz szy wskaz nik nate z enia przeste pstw dotyczył takich podregiono w jak : - Wrocław – 560, 9 przeste pstw/10 tys. mieszkan co w, - katowicki (526, 9), - tro jmiejski (509, 0), - Poznan (488, 2), - Krako w (441, 1), - legnicko-głogowski (406, 0), - gliwicki (402, 8)

Najniz szy wskaz nik charakteryzował podregiony : • kros nien ski (168, 8), • przemyski (173, 8), • rzeszowski (179, 4), • puławski (184, 4), • krakowski (187, 6), • tarnobrzeski (197, 9)