PODSTAWY LOGIKI PRAKTYCZNEJ PAWE JABOSKI Wykad 20192020 SNA

PODSTAWY LOGIKI PRAKTYCZNEJ PAWEŁ JABŁOŃSKI Wykład 2019/2020, SNA

Reguła swobody wypowiedzi ZASADY RACJONA LNEJ DYSKUSJI Reguła odpowiedzialności za własne poglądy Reguła uczciwości wobec stanowiska rozmówcy Reguła trzymania się meritum sprawy Reguła stosowania poprawnych schematów argumentacyjnych

PRZYKŁADOWE SOFIZMATY NARUSZAJĄCE ZASADĘ SWOBODY WYPOWIEDZI argument ad baculum argument ad misericordi am argument ad personam potok słów

ARGUME NT AD BACULUM Wyrażona explicite lub implicite groźba szeroko ujmowanej (fizyczna, instytucjonalna) przemocy. Otóż tak stoi Stary; i stoi Gonzalo. Ten, pomimo zniewieściałości swojej, dosyć okazałym był mężczyzną; ale gdy tak Biciem zaleciało, zmiękł bardzo. W. Gombrowicz Trans. Atlantyk

ARGUME NT AD MISERIC ORDIAM Argument „odwołujący się do miłosierdzia” – utrudnianie rozmówcy swobodnego zajęcia stanowiska i wyrażenia swojej opinii (oceny, poglądu) poprzez manipulacyjne wpływanie na emocje. Nie każde odwołanie się do szeroko ujmowanego miłosierdzia ma charakter sofistyczny.

ARGUME NT AD PERSONA M Atak werbalny na osobę rozmówcy, często przyjmujący postać jego obrażania. Należy odróżnić argument ad personam od argumentu ad hominem, polegającego na wskazaniu różnicy między tym, co ktoś mówi, a tym jak się zachowuje. O ile w przypadku argumentu ad personam mamy do czynienia z wadliwym i niestosownym zachowaniem się w dyskusji, o tyle argument ad hominem jest – przy zachowaniu pewnych warunków (szczegółowe ich omówienie na wykładzie poświęconym typom argumentów niededukcyjnych) – poprawnym elementem argumentacji.

POTOK SŁÓW Uniemożliwienie rozmówcy swobodnego zaprezentowania stanowiska poprzez budowanie nadmiernie rozbudowanych i wielowątkowych wypowiedzi własnych. Jest to zatem „zawłaszczanie pola komunikacji” poprzez faktyczne niedopuszczanie innych osób do pełnego wypowiedzenia się. Potok słów bywa też używany – na przykład w dyskusjach prowadzonych w mediach – jako forma unikania odpowiedzi na trudne pytanie. Jak to ma miejsce w przypadku większości sofizmatów, także i tutaj jedną z podstawowych form obrony przed nim jest rozpoznanie i nazwanie stosowanego przez rozmówcę wybiegu.

PRZYKŁADOWE SOFIZMATY NARUSZAJĄCE ZASADĘ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA GŁOSZONE POGLĄDY argument ad ucieczka ignorantia definicyjna m asekuracja ruchome stanowisko

ARGUME NT AD IGNORAN TIAM Sposób argumentacji polegający na nieuzasadnionym przerzuceniu na rozmówcę ciężaru udowodnienia okoliczności będących przedmiotem niewiedzy lub niepewności. Przyjmuje postać twierdzenia, że to, co nie zostało zanegowane ma miejsce lub że to, co nie zostało udowodnione, nie ma miejsca. Problem prawidłowego rozłożenia ciężaru dowodu. W pewnym uproszczeniu można przyjąć, że co do zasady ciężar taki powinien spoczywać na tym, kto: - oskarża kogoś o coś - chce zmienić status quo - twierdzi coś odmiennego, niż jest powszechnie przyjęte

RUCHOM E STANOWI SKO Polega na ukrytej modyfikacji zajmowanego przez siebie stanowiska. Nie przyjmuje więc ona postaci otwartego uznania kontrargumentów rozmówcy i niedociągnięć własnej argumentacji, lecz przekształcania własnej perspektywy z jednoczesnym twierdzeniem, że od początku dyskusji chodziło o ową dyskretnie przekształconą wersję prezentowanego stanowiska.

UCIECZK A DEFINICY JNA Sposób zachowania się w dyskusji polegający na wprowadzeniu tzw. definicji perswazyjnej, której celem jest zachowanie pozoru pozostawania na pierwotnym stanowisku. Można więc traktować ten sofizmat jako pewną szczególną postać innego sofizmatu – ruchomego stanowiska.

ASEKURA CJA Celowe używanie sformułowań, których znaczenie jest niejasne lub wieloznaczne, umożliwiających późniejsze „manewrowanie sensem” własnej wypowiedzi i dopasowanie jej do zmieniających się okoliczności.

PRZYKŁADOWE SOFIZMATY NARUSZAJĄCE REGUŁĘ UCZCIWOŚCI WOBEC STANOWISKA ROZMÓWCY SŁOMIANA KUKŁA BŁAHE WĄTPLIWOŚCI PROWOKOWA NIE DO PRZESADY FAŁSZYWE ZWYCIĘSTWO ARGUMENT AD AUDITORES FAŁSZYWA ALTERNATYWA (BIFURKACJA)

SŁOMIAN A KUKŁA (STRAW MAN FALLACY) Polega na zniekształceniu stanowiska (koncepcji, pomysłu, poglądu itp. ) rozmówcy, a następnie krytykowaniu tej zniekształconej wersji. Może przyjmować takie między innymi postaci jak: - nadmierne uproszczenie lub trywializacja - radykalizacja - zamienienie twierdzenia zrelatywizowanego na twierdzenie niezrelatywizowane - wyrwanie wypowiedzi z kontekstu - wykorzystanie amfibolii (wadliwej składni) - wykorzystanie akcentu

PROWOKO WANIE DO PRZESAD Y Zachowanie w dyskusji polegające na takim sposobie jej prowadzenia, by skłonić rozmówcę do zradykalizowania swojego stanowiska. Im bardziej bowiem radykalne jest stanowisko, tym zwykle łatwiej je zaatakować. Jest więc to zabieg nieco podobny do sofizmatu słomianej kukły, tyle że tutaj zniekształcenie poglądu dokonywane jest przez samego jego rzecznika, pod wpływem prowokacji (przyjmującej na przykład postać upartego „nierozumienia” lub dyskretnego podsuwania niekorzystnych interpretacji) drugiego rozmówcy.

ARGUME NT AD AUDITOR ES Podnoszenie takich zarzutów, które są nietrafne, ale których wadliwość jest bardzo trudna do wychwycenia dla audytorium. Jest więc to świadome wykorzystywanie braku kompetencji lub zaangażowania (uważności) słuchaczy.

FAŁSZYW E ZWYCIĘS TWO Bezzasadne stwierdzenie zwycięstwa własnego stanowiska, wykorzystujące niepewność rozmówcy lub brak kompetencji i zaangażowania audytorium.

BŁAHE WĄTPLIW OŚCI Krytykowanie stanowiska rozmówcy poprzez skupianie się na kwestiach trzeciorzędnych, przy jednoczesnym świadomym pomijaniu odniesienia się do najważniejszych elementów poglądów rozmówcy. Jakkolwiek ustalenie wagi poszczególnych składników jakiegoś stanowiska może być przedmiotem rozsądnego sporu, to dla ustalenia występowania sofizmatu błahych wątpliwości jest kluczowe, czy rozmówca szczerze próbuje znaleźć główny sens przekazu drugiej osoby. Ważne jest tu również, czy odniesienie się do kwestii trzeciorzędnych zastępuje, czy tylko uzupełnia odniesienie się do treści głównych. Tylko w pierwszym wypadku można mówić o sofizmacie.

FAŁSZYW A ALTERNA TYWA Sprowadzanie możliwych stanowisk (poglądów w danej sprawie, czy rozwiązań jakiegoś problemu) do wyboru między dwoma, z których jedno rozwiązanie jest bardzo niekorzystne. Alternatywa taka jest więc fałszywa, gdyż – po pierwsze – próbuje ograniczyć pole możliwych rozwiązań do dwóch, zaś po drugie, nieszczerze daje pod rozwagę wybór między dwoma wariantami, z których w rzeczywistości jeden tylko jest możliwy do przyjęcia. A zatem ukrywa się tu właściwy moment decyzji, który nie polega na wyborze w ramach zakreślonej alternatywy, lecz na akceptacji samej tej alternatywy.

PRZYKŁADY SOFIZMATÓW NARUSZAJĄCYCH REGUŁĘ TRZYMANIA SIĘ MERITUM SPRAWY zmiana tematu nieistotna teza ucieczka w ogólniki argument ad populum

ZMIANA TEMATU Zachowanie to ma charakter sofistyczny jeśli traktowane jest jako sposób na wybrnięcie przez rozmówcę z kłopotliwej sytuacji, polegającej na przykład na tym, że podawany przez niego argument został wiarygodnie sfalsyfikowany. Zmiana tematu często łączona jest z innymi sofizmatami, takimi jak potok słów, błahe wątpliwości, czy innymi sposobami prowadzenia dyskusji, mającymi zapewnić pozór jej merytorycznej ciągłości. Pewną szczególną formą zmiany tematu może być nieistotny humor, a więc wprowadzenie żartu, który przerywa analizę argumentów i rozbija spójny obraz stanu dyskusji.

NIEISTOT NA TEZA Sposób argumentacji polegający na tym, że przedmiotem dowodzenia jest inna teza niż ta, która w rzeczywistości powinna być broniona. Przesunięcie takie może mieć charakter nieznaczny i dla mało uważnego audytorium niedostrzegalny. Sofizmat ten może być też traktowany jako szczególna postać zmiany tematu.

UCIECZK A W OGÓLNIKI Przeniesienie dyskusji na poziom większej ogólności w celu wybrnięcia z kłopotów, jakie pojawiały się na poziomie szczegółowej analizy argumentów. Również ten sposób zachowania się w dyskusji może być traktowany jako pewna szczególna postać zmiany tematu.

ARGUME NT AD POPULUM Pozyskiwanie sympatii i poparcia audytorium poprzez komplementowanie go oraz mówienie tego, co – w ocenie mówcy – audytorium chce usłyszeć.

ZADANIA Ponieważ – jak było wyżej wspomniane – podstawowym sposobem bronienia się przed sofizmatami jest ich rozpoznanie i ujawnienie, to powinniśmy mieć opanowaną taką właśnie umiejętność. Zadanie polegać więc będzie na analizie krótkiego dialogu oraz podaniu nazw i istoty ukrytych w nim sofizmatów.

Wskaż (precyzyjnie zaznaczając słowa o które chodzi) i nazwij dwa sofizmaty pojawiające się w poniższym dialogu. Napisz krótko na czym polegają te sofizmaty. PRZYKŁA DOWE ZADANIE (1) A: Edukacja prawnicza powinna być radykalnie przebudowana. Powinno być tam więcej myślenia, a mniej pamięciowego przyswajania wiedzy. B: Ciekawy pomysł, by studenci w ogóle nie musieli uczyć się przepisów. A: Sam jednak kiedyś mówiłeś, że studia prawnicze powinny polegać przede wszystkim na rozwiązywania konkretnych kazusów. B. Albo zostawimy wszystko jak jest, albo doprowadzimy do lekkomyślnych eksperymentów edukacyjnych, które zakończą się drastycznym pogorszeniem jakości kształcenia prawników.

Wskaż (precyzyjnie zaznaczając słowa o które chodzi) i nazwij trzy sofizmaty pojawiające się w poniższym dialogu. Napisz krótko na czym polegają te sofizmaty. PRZYKŁA DOWE ZADANIE (2) A: Każdy rozsądny człowiek widzi, że walka z terroryzmem powinna być prowadzona bardziej stanowczymi metodami. Na przykład powinny być zwiększone uprawnienia służb specjalnych do zatrzymywania podejrzanych osób. B: Pana pomysł, by służby mogły zamykać do więzienia każdego, kto im się nie podoba, jest szalony. A: Tak postępuje się w każdym bezpiecznym państwie. Jeśli twierdzi pan, że jest inaczej, to proszę to udowodnić. B: Tak się nie postępuje ani w Szwecji, ani w Norwegii. Widzi więc pan, że tak nowoczesne, praworządne państwa nie działają. A: Pan chyba nigdy żadnej poważnej gazety nie wziął do ręki. Trudno rozmawiać na takim poziomie.

1. Podziały definicji. DEFINICJ E 2. Błędy w definicjach. 3. Pozostałe wiadomości o definicjach.

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA TO, DO CZEGO SIĘ ODNOSZĄ Definicja nominalna – dotyczy słów Definicja realna – dotyczy rzeczy

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA ZADANIA � Sprawozdawcza (relacjonuje zastane znaczenie terminu) � Projektująca - regulująca (wybiera spośród zastanych znaczeń jedno) - konstrukcyjna (wprowadza nowy termin lub nowe znaczenie terminu wcześniej znanego) � Problem wypowiedzi mętnych

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA ZADANIA - PRZYKŁADY a) Przez „naiwnych mentalistów” rozumiem w dalszej części swej rozprawy nieświadomych zwolenników tezy, iż nasze życie psychiczne poznajemy w sposób bezpośredni, bez jakichkolwiek schematów. b) W żargonie myśliwskim, a także przestępczym słowo „farba” oznacza krew

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA ZADANIA - PRZYKŁADY c) Niech „telegnoza” określa ten obraz świata, jaki czerpią z programów nastolatki oglądające nałogowo MTV d) W żargonie części kibiców „piknikami” nazywa się ludzi, którzy przybyli na mecz wraz z rodzinami i bez zamiaru awanturowania się. e) „Kryminalistą” jest ktoś, kto popełnia zbrodnie z zimną krwią, a nie pod wpływem wzburzenia albo namiętności.

PODZIAŁ DEFINICJI ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ • Równościowe (definiendum - zwrot łączący-definiens) - klasyczne (treściowe) - przez rodzaj i różnicę gatunkową, np. Student to uczeń szkoły wyższej) - nieklasyczne (zakresowe) – przez rozłożenie zakresu definiendum na kilka podzbiorów, np. Filozofia to ontologia, epistemologia i aksjologia � Nierównościowe np. równoważnościowa: X jest dziadkiem Y wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje takie Z, że X jest ojcem Z, Z zaś jest ojcem lub matką Y

STYLIZACJE DEFINICJI • Słownikowa Słowo „aksjologia” znaczy to samo, co wyrażenie „refleksja o wartościach” � Semantyczna Słowo „aksjologia” oznacza refleksję o wartościach � Przedmiotowa Aksjologia to refleksja o wartościach

BŁĘDY W DEFINICJACH SPRAWOZDAWCZYCH � Błąd nieadekwatności - definicja za szeroka - definicja za wąska i za szeroka jednocześnie - wykluczanie się zakresów sytuacja przesunięcia kategorialnego • Błąd pragmatyczny (ignotum per ignotum) - błędne koło (bezpośrednie lub pośrednie) jako przypadek ignotum per ignotum

BŁĘDY W DEFINICJACH SPRAWOZDAWCZYCH - PRZYKŁADY a) Metaetyka to dział filozofii, który podejmuje problemy metaetyczne b) Czas w filozofii Kanta to pojęcie empirycznie realne, lecz transcendentalnie idealne c) Nazwa ogólna to nazwa, która ma mniej niż 1000 desygnatów d) Kwadrat to figura geometryczna o czterech bokach

BŁĘDY W DEFINICJACH SPRAWOZDAWCZYCH - PRZYKŁADY e) Sędzia to osoba uprawniona do wydawania wyroków sądowych. Wyrok sądowy to decyzja sędziego f) Filozofia społeczna to relacja między jednostką a jej społecznym otoczeniem g) Nazwa złożona to nazwa, która składa się z przynajmniej trzech słów

BŁĘDY W DEFINICJACH PROJEKTUJĄCYCH Nieskuteczność definicji regulującej - niepowodzenie w usunięciu wątpliwości Bezpłodność poznawcza definicji konstrukcyjnych

BŁĘDY W DEFINICJACH PROJEKTUJĄCYCH - PRZYKŁADY a) Wojna sprawiedliwa to wojna prowadzona w słusznej sprawie b) Ciężka paczka to paczka, której nie może unieść listonosz c) Ciężka paczka to paczka, która waży więcej niż 8 kilogramów d) Słowo „stół” będzie oznaczało w dalszej części mojego wywodu krzesło

BŁĘDY W DEFINICJACH PROJEKTUJĄCYCH - PRZYKŁADY e) Alienacja to ujarzmienie człowieka przez jego własne wytwory materialne i duchowe, które zaczynają mu się jawić jako złowrogie, obce i niekontrolowane siły f) Przez wyrażenie „duże miasto” będę rozumiał miasto, które ma bardzo licznych mieszkańców

PSEUDODEFINICJE Definicja perswazyjna Definicja ostensywna (deiktyczna) Definicja cząstkowa Definicja metaforyczna

DEFINICJE W PRAWIE - STATUS - definicje nominalne - definicje projektujące

DEFINICJE W PRAWIE Sposób konstruowania: - równościowa treściowa - równościowa zakresowa - nierównościowa

DEFINICJE W PRAWIE Przykład definicji równościowej treściowej art. 115 § 10 kk: „Młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat. ”

DEFINICJE W PRAWIE Przykład definicji równościowej zakresowej art. 115 § 11 kk: „Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu”

DEFINICJE W PRAWIE Przykład definicji nierównościowej art. 725 kc: „Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nie oznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych”

DEFINICJE W PRAWIE • Sposób wprowadzenia definicji legalnej: - słowniczek - osobny przepis - definicja nawiasowa art. 66 § 1 kc: „Kto oświadczył drugiej stronie wolę zawarcia umowy, określając w oświadczeniu jej istotne postanowienia (oferta), i oznaczył termin, w ciągu którego będzie oczekiwać odpowiedzi, ten jest ofertą związany aż do upływu oznaczonego terminu. ”

PODZIAŁ LOGICZN Y 1. Kryteria poprawności podziału logicznego. 2. Inne podobne operacje logiczne.

PODZIAŁ LOGICZNY – WARUNKI POPRAWNOŚCI Warunki formalne: - wyczerpujący - rozłączny - jedna zasada podziału - ostra zasada podziału Warunek materialny – poprawność pod względem pragmatycznym

INNE OPERACJE Typologia (mniej sformalizowany podział) Partycja (wyodrębnianie części składowych) Stratyfikacja (wyodrębnianie właściwości)

1. Ogólne wiadomości o nazwie. NAZWY 2. Podziały nazw. 3. Relacje między zakresami nazw.

1) Zamienność. RELACJE MIĘDZY ZAKRESA MI NAZW 2) Nadrzędność. 3) Podrzędność. 4) Wykluczanie się (przeciwieństwo lub sprzeczność). 5) Krzyżowanie się (niezależność lub podprzeciwieństwo).

1. Wnioskowania prawnicze (6 pkt. ). 2. Argumenty niededukcyjne (4). 3. Zaznaczanie sofizmatów (2). 4. Relacje między zakresami nazw (3). 5. Błędy w definicjach (2). 6. Podział logiczny lub typologia (2). 7. Pytania i odpowiedzi (2). STRUKTU RA EGZAMIN U