Kamu Ynetiminde letmecilik Teknikleri 2 Hafta Neden letmecilik

Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri 2. Hafta: Neden İşletmecilik? İdare-İşletmecilik Ayrımı ve Kamu Tercihi Kuramı Yrd. Doç. Dr. Hasan Engin ŞENER, 20/01/2014

Yeni Ödev ¡ 1 sayfalık özet ve/ya eleştirel makale değerlendirmesi. l l l ¡ Ödevin ilk yarım sayfasında makaleyi özetleyebilir ve diğer yarısında makaleyi eleştirebilirsiniz. Ya da doğrudan doğruya eleştirel bir gözle değerlendirmeye başlayabilirsiniz. Metinler, en fazla bir sayfa uzunluğunda olmalı ve bilgisayarda yazılmalıdır. Bilgisayar çıktısı ders sırasında, elektronik versiyonu ders günü gönderilmelidir. (hasan@enginsener. com) 1 satır aralığı ve 12 puntolu Time New Roman tercih edilmelidir. Sayfa yapısının boyutları her taraftan (sol, sağ, üst ve alt) 2, 5 cm olmalıdır. Yazara ait olmayan / doğrudan alıntılar tırnak içinde ve italik olarak gösterilmelidir. Doğrudan alıntıların yüzdesi, %20’yi geçemez. (Bu amaçla i. Thenticate: Plagiarism Detection Software kullanılacaktır. ) Tek bir kaynaktan yapılan doğrudan alıntı 40 kelimeyi aşamaz. İkinci ödev: Barca, M. ve Balcı, A. (2006) Kamu Politikalarına Nasıl Stratejik Yaklaşılabilir? Amme İdaresi Dergisi 39(2), Teslim tarihi ve saati: 27 Ocak 2014, 09: 30.

Fordizmin sınırları Üretkenlik artışındaki düşmeye karşın ücretlerin artması 1. 2. - Piyasanın genişlemesindeki sınırlılık Üretimin uluslararasılaşması (Ulusal piyasanın doygunluğa ulaşması) Üretimin dünyaya yayılması (Ulaşım, koordinasyon, yönetim maliyetleri) Aşırı kapasite ve stok birikimi 3. - 4. - 5. 6. 7. AR-GE, hammadde fiyatları, sosyal harcamalar Değişen talep dalgalanmalarına yanıt verememe Depolama, nakil, vb. maliyetler Emek yoğun değil bilgi/teknoloji yoğun üretim Ucuz emek gücü Mikroelektronik Kalite kontrolünün yetersizliği Bürokratikleşme Kamu hizmetlerindeki yüksek maliyet Kaynak: İlker Belek (1997) Postkapitalist Paradigmalar, İstanbul: Sorun Yayınları. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 1. Hafta,

Megatrendler 1. 2. 3. 4. Kamu harcamalarının azaltılması ve kamu personel alımının sınırlanması Özelleştirme ve kamu kurumlarının mal ve hizmet üretimindeki merkezi konumlarından uzaklaşmaları Otomasyon ve bilgi teknolojilerinin kamu mal ve hizmetlerinin dağıtımında kullanılması ve geliştirilmesi Devletin ulusal sınırlarının aşılıp uluslararası ortaklıkların geliştirilmesi. (Hood, 1991) Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Refah Devleti: Tüm kötülüklerin kaynağı mı? ¡ ¡ Kötülüklerin kaynağı olarak görülen refah devletine çok yönlü eleştiriler söz konusudur. İlk olarak, ekonomiye sık siyasal amaçlarla müdahale edilmesi, üretilen malların kalitesini olduğu kadar verimliliğini de olumsuz yönde etkilemektedir. İkinci olarak, rekabet ortamının sağlanamaması ve dolayısıyla rekabetin sağlayacağı düşük fiyat, kaliteli ürün ve verimsiz çalışan firmaların pazar dışına çıkması gibi avantajların gerçekleşememesi. Son olarak, kamu harcamalarının fazlalığı ve bütçeye getirdiği yük, sayılabilir. ¡ Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta, Lütfen diğer pencereyi kullanın…

Çözüm: Kamu sektörünün küçültülmesi ¡ 1. Ölçek (scale) l l ¡ 2. Kapsam (scope) l l ¡ Sorun: Devlet çok büyük. Çözüm: Kamu harcamalarını azalt. Sorun: Devletin kamu hizmetlerini doğrudan üretmesi/sunması Çözüm: Özelleştirme 3. Yöntem l l Sorun: Bürokrasi Çözüm: Bürokrasiyi azalt Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta, 6

Drucker (1996: 70) ¡ ¡ “Devlete ait olmayan kuruluşların devletten daha iyi ya da onun kadar iyi yapabilecekleri ne varsa, bunlar hiçbir zaman devletçe yapılmamalıdır. Önemli olan… “ticari bir iş” olarak düzenlenip düzenlenmemesi değildir. Önemli olan devlet tarafından yürütülmemesidir. İzlenebilecek yol özelleştirmedir. Bir başka yol ise, devleti bir iş yapar durumdan bir şeyler temin eder duruma getirmek, işi dışarıdan bulunacak müteahhitlere, devletçe belirlenecek standartlara uygun olarak yaptırmaktır. ” Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Drucker ¡ ¡ Privatization (Özelleştirme) ¡ Big Government (Büyük Devlet) l l “ 1969 tarihinde… yönetimlerin kamuya ait şirket ve sanayileri elden çıkarmaları anlamında kullanılmak üzere ‘özelleştirme’ diye yeni bir terim uydurdum. Ama The Economist kitabın eleştirisini yaparken, düpedüz saçmalık ve gerçekleşmesi hiçbir zaman mümkün olmayacak bir şey diyerek, bu düşünceyle alay etti. ” The Future: (Gelecek) The Dark Ages (Karanlık Çağlar) Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Küçük Güzeldir… ¡ ¡ Devletten beklenen artık, ekonomiden elini çekmesi ve 19. yüzyıl liberalizminin öngördüğü bekçi devlet işlevine geri dönmesidir. Drucker’a (1996: 67) göre devletin ekonomik bir etkinliğe girmemesi gerekir çünkü: 1. 2. 3. Devletin bir etkinliği bırakması enderdir. Devletin bir etkinliği yenileştirmesi enderdir. Devletler ancak siyasal baskılar olmadığı zaman iyi işler yapabilir. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Administration vs. Management ¡ “[İdare] Administration terimi minor ve ministrare sözcüklerinden türetilmiş olup (. . . ) “hizmet etmek” anlamına gelir. “Administration” daha önceden belirlenmiş kural, süreç ve prosedürlerin görev, yetki ve sorumluluklar çerçevesinde uygulanması demektir. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Administration vs. Management [Yönetim] Management terimi ise manus sözcüğünden türetilmiş olup, kontrol etme, amaçlara ulaşma ve çekip çevirme anlamında kullanılmaktadır. (. . . ) ¡ “Management” terimi görev ve faaliyetlerin, ortak amacın, etkin ve etkili olarak gerçekleştirilmesi yönünde yürütülmesini ifade etmektedir. ” ¡ Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

“administration” (idareden) “management” (yönetime) ¡ ¡ ¡ İdare: Kuralların takip edilerek hizmet sunulması. l Kamu yönetimi, süreç odaklıdır. Yönetim: 1. Sonuçlara ulaşma 2. Ulaşılan sonuçlardan dolayı sorumluluk üstlenme. l İşletmecilik anlayışı hedeflere maksimum verimlilikle ulaşmayı amaçlar ve sonuç odaklıdır. Yönetim (Huges, 1998: 7 -8): l Yönetimi, çevreden ayrı olarak görmez. l Yönetimi, sadece kamu örgütlerinden ibaret görmez. İşletme: Logic of Consequence (Sonuç Mantığı) İdare: Logic of Appropriateness (Uygunluk Mantığı) (March ve Olsen) 12 Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Şemsiye Taşıma Şemsiye Taşı Yağmur Yok (%60) Yağmurlu (%40) Beklenen Net Fayda (BNF) +6 -10 (6*0. 6) – (10*0. 4) = -0. 4 -5 +8 (-5*0. 6) + (8*0. 4) = 0. 2 mur ğ a Y ) (0. 4 siye m Şe Şem Kaynak: Mc. Farland a m ı ş Ta siye Taş ı Yağ m (0. 6 ur Yok ) ur m ğ Ya ) (0. 4 Yağ m (0. 6 ur Yok ) BF=-4. 0 Beklenen Net Fayda = -0. 4 BF=3. 6 BF=3. 2 Beklenen Net Fayda = 0. 2 BF=-3. 0

Çıkma Teklif Etme Çıkma Teklif Et Hayır (%90) Evet (%10) Beklenen Net Fayda +2 -8 (2*0. 9)+(-8*0. 1) = 1 -10 +10 (-10*0. 9)+(10*0. 1) = -8 t Eve T ma Çık ma me t E lif ek 9) Tek . 1) 0 ( t ve E lif E BF= -0. 8 Beklenen Net Fayda = 1 Hayı r (0. BF= 1. 8 BF= 1. 0 Beklenen Net Fayda = -8 t Hay ır Kaynak: Mc. Farland ) (0. 1 (0. 9 ) BF= -9. 0

İşletmeci Perspektifin Temel Varsayımı: Sonuç Odaklı Rasyonel Birey ¡ Kamu hizmetlerinin özel sektöre gördürülmesi ve/ya işletmecilik tekniklerinin kullanılması neden gerekli? l Kamu Tercihi Kuramı Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Kamu Tercihi Kuramı ¡ ¡ Kamu tercihi teorisi, politikanın ekonomik analizini yaparken bu ilkeden hareketle kamu ekonomisinde alınan kararların özel ekonomide olduğu gibi tamamen birey tercihlerine dayalı olarak gerçekleştiğini varsayar. Metodolojik Bireycilik: İktisadi olgular, yalnızca bireylerin faaliyetlerine inilerek anlaşılabilir. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Kamu Tercihi Kuramı ¡ Homo economicus l Kişisel çıkar: Her bireyin farklı tercihleri vardır ve bu tercihler kişiden kişiye değişir. l Rasyonel/Ussal: Bireyler, alternatif tercihlerini geçişken (transitive) bir şekilde sıraya koyabilirler. l Ençoklama: Bireyler, herhangi bir karar verme durumunda, kendileri için en yüksek faydayı kazandıracak stratejiyi izler. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Rasyonalite ve "Maximand" İlkesi ¡ ¡ ¡ Kamu tercihi teorisine göre; bireyler, rasyonel ve tutarlı tercihlere sahiptirler. Birey, kamu ekonomisinde karar alma sürecinde, özel ekonomideki (piyasa ekonomisindeki) davranış motivasyonunun bir benzerini rasyonel seçimler yaparak gösterir. Bireyler, rasyonel olmaları sonucu faydalarını maksimize edecek tercihlerde bulunurlar. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Homo Economicus Kısaca, özel ekonomide olduğu gibi kamu ekonomisinde de "Homo Economicus" yani "özel çıkar maksimizasyonu" ilkesi geçerlidir. ¡ Bu açıdan, kamu tercihi teorisi, kamu ekonomisinde temel amacın "kamu çıkarı" veya "toplumsal çıkarı" maksimize etmek olduğu düşüncesini reddeder. ¡ Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Seçmenler ve Siyasal Partiler ¡ ¡ ¡ Özel ekonomide tüketici "fayda maksimizasyonu", üretici de "kar maksimizasyonu" peşinde koşar. Seçmenler kendilerine en fazla ekonomik hizmeti sunacak olan siyasal parti için oylamada bulunur. Siyasal partiler de kendilerine en çok oyu kazandıracak ve böylece yeniden seçilmeyi garanti edecek ekonomik programı sunmaya özen gösterirler. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Çıkar Grupları ¡ Baskı grupları, siyasal iktidarı ve bürokrasiyi çeşitli yollardan etkileyerek çıkar sağlamaya ya da kamu tercihi literatüründe yer alan terminoloji ile ifade edecek olursak, "rant kollama" (rent seeking) ya çaba gösterirler. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Gordon Tullock “Bürokratlar diğer insanlar gibidir. ” ¡ Eğer bu önerme doğruysa, toplumun çıkarı için değil, bürokratların kendi çıkarı için çalıştığı sonucu doğmaktadır. ¡ Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Bürokratlar ¡ Politik sahnede rol alan "bürokratlar" ise "bütçe maksimizasyonu" nu sağlayarak, büronun hacmini genişletmek ve bu suretle maaş ve diğer yan gelirlerini, prestijlerini ve siyasal iktidara bilgi sunmadaki tekelci konumlarını sürdürmeye çalışırlar. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Bürokratlar ¡ Bu amaçlara ulaşmak için dört yol kullanırlar: l l Her zaman bilgiyi tahrif ederler Kararların uygulanmasında keyfi davranırlar. Kendi çıkarlarına olanı hemen, ötekini ya yavaş ya da farklı uygularlar Politika seçenekleri arasından sonuçları kendi çıkarlarını gözeten politikaları seçerler. Yeni politika çözümleri ararken, kendi çıkarlarını göz önünde bulundururlar. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Maximand: Özet: ¡ ¡ Siyasal karar alma sürecinde rol alan aktörler "çıkarlarını" maksimize etmeye çalışırlar l seçmenlerin "fayda maksimizasyonu", l siyasal partilerin "oy maksimizasyonu", l bürokrasinin "bütçe maksimizasyonu", l çıkar ve baskı gruplarının "rant maksimizasyonu", peşinde koşmaları "Maximand" ilkesi olarak adlandırılmaktadır. (Kaynak: http: //www. canaktan. org) Kamu seçişi okuluna göre, siyasetçiler yeniden seçilmek için veremeyeceği vaatlerde bulunurken, bürokratlar da kendi çıkarları doğrultusunda hareket ederler ve kendi bütçelerini maksimize etmeye çalışırlar. Bürokratik Emperyalizm. Çözüm: Kamu sektörünü rekabete aç. (Özelleştirme, ihaleye verme, işletmecilik tekniklerini kullanma – performans yönetimi vb. ) Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Akıl Oyunları filminden bir sahne ¡ John Nash: ¡ Adam Smith'in kuramını hatırlayın. . . "Rekabet durumunda, kişisel hırslar ortak çıkarlara hizmet eder. " Adam Smith'in görüşleri düzeltilmeli. Eğer hepimiz sarışına asılırsak. . . birbirimizin önünü keseriz. Sonra arkadaşlarına asılırız. . . ama hiçbiri bize yüz vermez çünkü kimse ikinci tercih olmaktan hoşlanmaz. Peki ya kimse sarışına asılmazsa? Birbirimizin yoluna çıkmayız. . . ve diğer kızları da aşağılamamış oluruz. Hepimizin kazanmasının tek yolu bu. Adam Smith şöyle demişti. . . ''En iyi sonucu almak için. . . gruptaki herkesin, kendisi için en iyi olanı yapması gerekir. " Doğru. Ama eksik. Çünkü en iyi sonucu almak için. . . gruptaki herkes. . . hem kendisi, hem de gruptaki diğerleri için. . . en iyiyi yapmalı. Adam Smith. . . yanılıyordu. ¡ ¡ İlgili sahne: http: //www. youtube. com/watch? v=srgdg 5 tg. PJk Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Mahkumlar Paradoksu Mahkum B, suçlu olduğunu inkar eder ve sessiz kalır Mahkum B, Mahkum A’ya ihanet eder ve suçu itiraf eder. Mahkum A, suçlu olduğunu inkar eder ve sessiz kalır Her bir mahkum 1’er yıla mahkum olur. Mahkum A: 10 yıl Mahkum B: Serbest Kalır Mahkum A, Mahkum B’ye ihanet eder ve suçu itiraf eder. Mahkum A: Serbest Kalır Mahkum B: 10 yıl Her biri 5’er yıla mahkum olur. Mahkum B Suçlu Olduğunu İnkar Et Mahkum A Suçlu Olduğunu Kabul Et Suçlu Olduğunu İnkar Et -1, -1 -10, 0 Suçlu Olduğunu Kabul Et 0, -10 -5, -5 Prisoner's Dilemma - Paradox Tuesday Special http: //www. youtube. com/watch? v=48 q 1 t. UWUB 94 Golden Balls - £ 100, 000 Split Or Steal? http: //www. youtube. com/watch? v=p 3 Uos 2 fz. IJ 0 Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

A İnkar A İtiraf B’nin inkar olasılığı (%50) B’nin itiraf olasılığı (%50) Beklenen Net Fayda -1 -10 (-1*0. 5) + (-10*0. 5) = -5, 5 0 -5 (0*0. 5) + (-5*0. 5) = -2, 5 r de ar e k B in ) (0. 5 Et r a nk İ İtira B itir a (0. 5) f eder e r ka B in ) (0. 5 f Et B it ir (0. 5 af ede r ) Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta, BF= -0. 5 Beklenen Net Fayda = -5, 5 BF= -5 BF= 0 Beklenen Net Fayda = -2, 5 BF= -2. 5

Malların Temel Özellikleri: Dışlanabilirlik ve Rekabetçilik ¡ Dışlanabilirlik: Eğer bir kişi o malın kullanımından alıkonuluyorsa (Fiyat) l Dışlanabilir: Şifreli internet l Dışlanamaz: Radyo sinyalleri, milli savunma ¡ Rekabetçilik: Bir kişinin o malı kullanması, diğer kişinin faydasını azaltıyorsa (Fayda) l Rekabetçi: CD (Sadece belirli sayıda CD çıkarıldığından, sadece o sayıda kişi tarafından satın alınabilir. ) l Rekabetçi değil: MP 3 müzik dosyası (herkes tarafından yüklenebilir. ) Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Temel kategoriler Rekabetçi (Rival) Rekabetçi Değil (Non-rival) Dışlanabilir (Excludable) Özel mallar (Private Goods) Otomobil, Yiyecek Klüp malları (Club/Toll Goods) Ücretli yollar, şifreli internet Dışlanamaz (Non-excludable) Ortak Kaynaklar (Common Resources) Meraların kullanımı Kamusal Mallar (Public Goods) Ulusal Savunma Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Sokak Lambaları Hangi Mal Türüne Girer? Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Kamusal mal, çünkü: Dışlanamazlık: Sokaktan geçen herkes, sokak lambalarından faydalanmaktadır. (Fiyat: Sıfır) ¡ Rekabet yok: Sokaktan geçen herkes, aynı oranda sokak lambalarından faydalanmaktadır. (Fayda: Herkes için aynı) ¡ Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Bedavacılık Sorunu (Free Rider Problem) Bir kişinin kamusal maldan fayda elde etmesine karşın, kamusal malın finansmanında herhangi bir maliyet yüklenmekten kaçınma davranışı bedavacılık olarak tanımlanır. http: //www. ekodialog. com/konular/kamusal_mallar_bedavacililik_sorunu. html Koruma maliyeti: -150 birim Korumanın değeri: +100 birim Koruma 25, 25 -50, 100, -50 0, 0 Kaynak: Carmichale, F. (2005) A Guide to Game Theory, London, UK: Prentice, pp. 67 -68. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Ortak Kaynakların Trajedisi Tragedy of the Commons ¡ ¡ Kaynak: Hardin, G. (1968) “The Tragedy of the Commons, ” Science, 162: 1243 -1248. Çeviren: Ender Gürol, www. beyaznokta. org. tr Ortak kaynaklar trajedisi bu şekilde gelişmektedir. Herkese açık bir otlak düşünün. Her çoban elinden geldiği kadar çok fazla hayvanını otlatmaya çalışacaktır. Akıl sahibi bir varlık olarak her çoban kazancını artırmak ister. Bileşen kısmî yarar sağlayan özellikleri ekleyen rasyonel çoban kendisi için izlenecek en mantıkî yolun sürüsüne bir hayvan daha eklemek olduğu sonucuna varacaktır. Trajedi de işte buradadır. Her insan kendini, sürüsünü sonsuzca artırmaya zorlayan bir sisteme – sınırlı bir dünya içine – kilitlemiştir. Ortak kaynak paylaşımının özgürlüğüne inanan bir toplumda her biri kendi çıkarı peşinde koşacak olan bütün insanların yöneldiği varış noktası yıkımdır. Ortak kaynak paylaşımında özgürlük herkese yıkım getirir. Rekabetçi (Rival) Dışlanamaz (Non-excludable) Ortak Kaynaklar (Common Resources)

Ortak Malların Trajedisi Tragedy of the Commons Sınırlandırılmı ş Balıkçılık Sınırsız Balıkçılık 100, 100 25, 150, 25 30, 30 Kaynak: Carmichale, F. (2005) A Guide to Game Theory, London, UK: Prentice, pp. 68. Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,

Çözüm ¡ Kamusal malın, dışlanamazlık özelliğinin kaldırılması. l l Kamusal malın, özel mal haline getirilmesi (Mülkiyet devri Özelleştir) Kamusal malın, klüp malı haline getirilmesi (İşletme hakkını özel sektöre ver İhale et) Hasan Engin Şener, Kamu Yönetiminde İşletmecilik Teknikleri, TODAİE, 2. Hafta,