Hava Kirlilii Asit Yamurlar Sis Kirlilii ve nlenmesi

Hava Kirliliği, Asit Yağmurları, Sis Kirliliği ve Önlenmesi

HAVA • Atmosferi meydana getiren gazların karışımlarından oluşan hava, canlı organizmanın yaşam sürecindeki en önemli ögelerden biridir. • Bir insanın günde yaklaşık olarak 2. 5 lt. su, 1. 5 kg. besin, 10 - 20 m 3 hava gereksinimi vardır. • Açlığa 60 gün, susuzluğa 6 gün dayanabilen insan, havasızlığa ancak 6 dakika dayanabilmektedir

Hava / Hava Kirliliği Nedir? • Ailenizle birlikte arabadasınız, trafiğe takıldınız ve önünüzdeki araba pis kokulu bir gaz, siyah bir duman bulutu yayıyor. Havayı kirleten tek Ģey arabaların pis kokulu gazları değildir. Fabrikalardan çıkan zararlı kimyasallar, makinelerden çıkan pis kokulu gazlar ve enerji santrallerindeki salınınlar havayı kirletmekte ve herkesin hayatını ( sağlığını ) tehdit etmektedir. Hava kirleticileri aslında havada var olmaması gereken maddelerdir. Bu maddeler katı, sıvı ve gaz halinde olabilir. Biz her zaman hava kirliliğini göremeyiz, kokusunu alamayız ve tadamayız.

n i ğ i l r i k a v a h z i b l ı Peki, s a n u ğ oldu ? z ı ğ a c a y anla

Hava Kirliliği • İnsan, hayvan, bitki veya eşyalara zarar verebilecek miktarlarda • Toz, • Tütsü (fume), • Gaz, • Sis (mist), • Koku, • Duman veya buharlar gibi dış atmosferde bulunan bir veya daha fazla kirletici hava kirliliğine neden olmaktadır.

Hava Kirliliği • Hava kirlenmesinin geniş anlamda tanımını, "Havanın doğal yapısında bulunan esas maddelerin yüzde miktarlarının değişmesi veya yapısına yabancı maddelerin girmesi sonucu insan sağlığını ve huzurunu bozan hayvan, bitki ve eşyaya zarar verecek derecede kirlenmiş olan havadır " • şeklinde yapılabilir.

Hava Kirliliği • Başka bir ifadeyle; • "İnsan sağlığına, canlı hayatına ve ekolojik dengeye zararlı olabilecek katı, sıvı ya da gaz halindeki yabancı maddelerin atmosferde bulunması " • hava kirliliği olarak tanımlanmaktadır

Hava Kirliliğinin Kaynakları • Orman yangınları, volkanik patlamalar, bataklıklarda anaerob bakterilerin kompleks organik maddeleri hidrolizi sonrasında ortama verilen; karbondioksit, metan, vb. gibi gazların atmosfere yayılması gibi doğal olaylar nedeni ile atmosfer hiç bir zaman tertemiz olmamıştır.

Hava Kirliliğinin Kaynakları • Prehistorik (tarih öncesi) devirde ateşin bulunması ile başlayan atmosferik kirlilik 20. yüzyılın ortalarından itibaren patlama noktasına varan endüstrileşme, kırsal alanlardan kentlere yönelik büyük insan göçü hava kirlenmesi olayının boyutlarına, bazı epizodlara* sebep olacak ölçüde büyütmüştür.

Bunları Biliyor muydunuz? • *Örneğin; Aralık 1952 de Londra’da 4 gün süren yoğun sis nedeniyle 4000 kişi hayatını kaybetmiştir.

• A. Doğal Kaynaklar • Yanardağ volkan faaliyetleri, orman yangınları ile bitki örtüsü ve doğanın tahrip edilmesi örnek olarak verilebilir. • B. Yapay kaynaklar • İnsanların faaliyetleri sonucu oluşan kaynaklardır. Bunlara ısınma amacıyla konutlarda yakıt kullanımı, sanayi faaliyetleri sonucu oluşan kullanımlar ve trafik kaynaklı kirlilikler verilebilir.

Yapay kaynaklar • Sabit kaynaklar: Katı, sıvı ve gaz yakıtlarının yakılması ile veya herhangi bir üretim süreci esnasında oluşan kirleticilerin bir baca yoluyla atmosfere emisyonunun yapıldığı kaynaklardır. Bunlar: petrol rafineleri, kimya sanayi tarımsal mücadele ilaçları, ısınma amaçlı kullanılan yakıtlar vb. • Hareketli kaynaklar: Kara, hava ve deniz taşıtlarının egzozlarıdır.

1. Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği • Kentlerimizdeki ısınmadan kaynaklanan hava kirliliği özellikle kış döneminin başlaması ile birlikte artış göstermektedir. Kış aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri; ısınmada kalitesiz yakıtların (kükürt, kül ve nem oranı yüksek kalori değeri düşük kömürler) iyileştirilme işlemine tabi tutulmadan kullanılması, yanlış yakma tekniklerinin uygulanması ve kullanılan kazanların bakımlarının düzenli olarak yapılmaması olarak sıralanabilir

2. Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirliliği • Fabrikaların bacalarından çıkan kimyasal gazlar, tozlar ve dumanlar havayı kirletmektedir. Fabrikalarda enerji ihtiyacı için yakılan yakıtlar ve fabrikada yapılan işlemden oluşan kirleticiler baca ile havaya atılarak kirliliğe neden olmaktadır.

3. Trafikten Kaynaklanan Hava Kirliliği • Ulaşım araçları günlük yaşantımızın bir parçasıdır. Her gün değişik şekilde yararlandığımız bu motorlu karayolu taşıtları havaya verdikleri kirletici gaz ve taneciklerle çevremizi ve soluduğumuz havayı kirletmektedir. Hava kirliliğinin yarısı motorlu taşıtlarından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle büyük kentlerin ana cadde ve kavşaklarında, karayolları çevrelerinde havayı kirleten madde emisyonları (atmosfere atılan gaz, toz, is v. s. ) önemli boyutlardadır.

Hava Kirliliği Kaynakları • Hava kirleticileri, havanın tabi değişimini sağlayan gaz, sıvı ve katı halde olabilen kimyasal maddelerdir. • Hava kirleticileri ikiye ayrılır: • Belirli bir kaynaktan doğrudan atmosfere karışan birincil kirleticiler (SO 2 ve H 2 S gibi) • Atmosferde bazı mekanizmalar sonucu oluşan ikincil kirleticiler (sülfit, sülfat ve sülfürik asit gibi)

Birincil Kirleticiler • Ametal atomlarının oksijen ile yapmış olduğu bileşiklerin (SOx, NOx, COx) oksijence zengin olanları (SO 2, SO 3, NO 2, CO 2) asit oksitler olup bunlar su ile reaksiyona girerek asitleri oluştururlar. • ���� 3 +�� 2�� → �� 2���� 4 • ���� 2 + �� 2�� → �� 2���� 3 • Bunlar tüm canlılar üzerinde olumsuz etki göstermekle birlikte ekolojik dengenin bozulmasına neden olmaktadır. Oksijen oranı düşük olan ametal oksitleri ise solunum yapan canlılar tarafından ciğerlere alınması halinde kanın oksijen taşıma yeteneklerinin kaybolmasına neden olur.

Kükürt Oksitleri (SOx) Ø Kükürt içeren yakıtların yanması sonucu oluşan zehirli gazlardır. Ø Her yıl açığa çıkan kükürt oksitlerin yaklaşık %60 ı kömürün yanmasıyla oluşur. Ø Asit yağmurları, kalp hastalıkları ve solunum enfeksiyonlarını oluşturur. Ø Bitki örtüsü ve toprak verimliliğini olumsuz etkiler

Azot Oksitleri (NOx) Ø Kükürtten sonra en önemli hava kirleticidir. Ø Yakıtın çok yüksek sıcaklıkta yanmasıyla oluşur. Ø Motorlu taşıtlardan ve elektrik enerji santralleri ile sanayide kullanılan buhar kazanlarının yakım sistemlerinden kaynaklanır. Ø Solunum yoluyla alınarak hemoglobini bağlar ve kanın oksijen taşıma kapasitesini azaltır. Ø Fotokimyasal duman yaparak görme alanı daralması, stres ve trafik kazalarına neden olabilir.

Karbon monoksit (CO) • Renksiz, kokusuz ve havanın ortalama ağırlığına eşit mol ağırlığında bir gaz olan karbon monoksit kaynakladığı nokta etrafında iyi dağılmayan ve varlığı kolay fark edilmeyen zehirli bir gazdır. • Atmosferde kolay yok olmaz ve ömrü 2 -4 ay kadardır. • Karbon monoksitin iki önemli kaynağı sigara ve otomobil egzozudur.

Hidrokarbonlar Ø Karbonmonoksit gibi oksijeni eksik olarak yanan yakıtlardan kaynaklanır. Ø Atmosferde normal olarak bulundukları yoğunluklarda zehirli değildirler. Ø Havadaki hidrokarbonlar genellikle ü Çöp fırınları gibi büyük tesislerde atık maddelerin atılmasından ü Sanayide kullanılan çözücülerin buharlaşmasından ü Odun ile kömürün yakılmasından kaynaklanır

Cıva • Petrol ve kömürün yakılması, maden çıkarılması ve filizlerin eritilmesi gibi faktörlerle civa buharı havaya karışır. • Havadaki civa miktarının artması böbrekte ve sinir sisteminde tahribata yola açar.

Kurşun • Çeşitli nedenlerle oluşmasına rağmen havadaki en önemli kurşun kaynağı egzoz gazlarıdır. • Kurşun zehirlenmesinin belirtileri baş ağrısı, irkilme, aşırı yorgunluk ve depresyondur. • Kurşun zehirlenmesi beyinde, karaciğerde ve böbrekte çeşitli hasarlara neden olmaktadır.

Partikül madde • Partikül maddelerin ana kaynakları, maden kömürü, kok, linyit, motorin, benzin emisyonları, yol ve boş alanlardan kalkan tozlardır. • Büyüklüğüne göre duman, kurum, ve kül olarak adlandırılırlar. Havada asılı kalırlar • Tozluluk ister doğal ister yapay nedenlerden kaynaklansın görüş mesafesini kısaltan, güneş ışınlarının absorblandığı bandı değiştiren; canlılara olumsuz etki yapan bir kirlilik türüdür. • UV ışınlarının yeryüzüne ulaşmasını engelleyerek raşitizm adı verilen hastalığın sıklığını arttırır.

İkincil Kirleticiler • Ozon: Ozon gazı zehirli, renksiz bir gazdır ve atmosferin üst katmanlarında yer alır. Dünyayı güneşten gelen morötesi radyasyona karşı korur. Ancak bu gaz canlılar için çok tehlikelidir. • Kloroflorokarbon: Kloroflorokarbon gazı atmosfere parfümlerden yayılır. Ozon ile tepkimeye girerek ozon tabakasını deler.

ASİT YAĞMURLARI • Asit yağmurları, kükürt ve azot dioksitlerin atmosferdeki nemle birleşerek sülfürik ve nitrik asitli yağmur, kar ya da dolu oluşturması şeklinde kirliliğe verilen genel bir tanımdır. • H 2 O+SO 2 ______ H 2 SO 4 (sülfirikasit) • H 2 O+NO 2 ______ HNO 3 (nitrik asit)

ASİT YAĞMURLARI • Asit yağmurları, fosil yakıt atıklarının doğal su döngüsüne karışmasıyla oluşur. • Kömür ve petrol gibi fosil yakıtlarının yakılması sonucu atmosferde kükürt ve azot içeren gazlar birikir. • Bu gazlar havadaki su buharıyla birleşince kimyasal tepkime meydana gelir.

Asit Yağmurları • Bununla birlikte, bozunuma uğramamış şartlar altında bile yani doğal yollarla (volkanik patlamalar vb. ) salınımı gerçekleşen SO 2(g), NOx(g) ve organik asitlerden dolayı yağmur suyu hiçbir zaman nötr değildir. • Bu nedenle, atmosferdeki CO 2(g)’in çözünmesi [H 2 O(s) + CO 2(g) → H 2 CO 3(s)] sonucu oluşan yağmur suyundan daha asidik yani p. H değeri normal yağmur suyunun sahip olduğu 5. 5 – 5. 6’lık p. H düzeyinin altında olan yağmurlar asit yağmuru olarak kabul edilmektedir.

Asit Yağmurları • İnsani kaynaklardan dolayı oluşan asit yağmurlarının p. H değeri 3. 5 ve 5 arasında değişebilmektedir. • Yağışlarda bulunan bu fazla asidite ise, birincil kirletici olan sülfür ve nitrojen oksitlerin, havadaki suyla reaksiyonu sonucu oluşan ikincil kirleticiler nedeni ile meydana gelmektedir (Özdemir, 2005).

Asit Yağmurlarının Etkileri • Kırsal kesimde toprağın ve göllerin asitleşmesine neden olur. • Asit yağmurları, toprağın yapısındaki kalsiyum, magnezyum gibi elementleri yıkayarak taban suyuna taşımakta ve toprağın zayıflamasına, zirai verimin düşmesine neden olmaktadır.

Asit Yağmurları • Bu tepkimeler sonucunda sülfürik asit ve nitrik asit damlaları oluşur. ���� 2 +�� 2�� → �� 2���� 3 (Sülfüroz asit) ���� 3 +�� 2�� → �� 2���� 4 (Sülfürik asit) ���� 2+�� 2�� → ������ 3 (Nitrik asit) • Güneş ışığı bu tepkimelerin hızını arttırır. • Kirliliğe neden olan bu tanecikler, rüzgarlarla binlerce kilometre uzağa taşınabilir.

Asit Yağmurlarının Etkileri • Göllere ve akarsulara düşen asit yağmurları, sudaki asit dengesini bozar ve balıkları etkiler. Balıkların bu durumdan etkilenmesi besin zinciri yoluyla bizleri de etkilemektedir. • Havada bulunan sülfat solunum yoluyla alınmakta ve bronşit, astım, kanser gibi çeşitli hastalıklara neden olmaktadır.

Asit Yağmurlarının Etkileri • Topraktaki alüminyumun çözülmesine neden olur ve ağaç köklerinin besinlerden faydalanmasını engeller. • Mermer, kumtaşı veya kireçten yapılan ve içerisinde kalsiyum karbonat bulunduran tarihi eserlere zarar vermektedir.

ASİT YAĞMURLARININ İNSAN VE TOPRAK ÜZERİNE ETKİLERİ • Yıllardır ayrıntılı araştırma konusu olmamış konulardan birisi olan asit yağmurları, son yıllarda yurdumuzda da etkisini hissettirmeye başlayan, meteorolojik hadiselerle atmosferden yeryüzüne inen ve insanlar üzerinde olumsuz etki bırakan kirletici elementler içeren yağmurlar olarak bilinir.

ASİT YAĞMURLARININ İNSAN VE TOPRAK ÜZERİNE ETKİLERİ • Bir hafta kadar havada asılı kalabilen bu kirleticiler, atmosferde çok uzaklara taşınabilmekte, atmosferdeki su ile tepkimeye girerek sülfüröz asit (H 2 SO 3), sülfürik asit (H 2 SO 4) ve nitrik asit(HNO 3) gibi çevre için çok zararlı kimyasal maddelere dönüşmektedir.

Asit Yağmurlarının Etkisini En Aza İndirmek İçin Alınabilecek önlemler; • Enerji üretiminde kullanılan termik santrallerin yerine, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı yaygınlaştırılmalıdır. (Güneş Enerjisi, Jeotermal Enerji, Rüzgar Enerjisi vs. ) • Orman yangınları engellenmeli, yeşil alanlar yaygınlaştırılmadır. • Şehir içi ulaşımlarda özel araçların yerine toplu taşıma araçları kullanılmalıdır.

Asit Yağmurlarının Etkisini En Aza İndirmek İçin Alınabilecek önlemler; • Havayı olduğundan fazla kirleten kaçak kömür kullanımının önüne geçilmelidir. • Endüstriyel tesislerinin bacalarına filtre takılmalıdır. • Araçların bakımı zamanında yapılmalıdır.

Sis nedir? • Sis, su buharının yoğuşması veya donarak kristalleşmesi sonucu oluşan çok küçük su damlacıkları veya buz kristallerinden meydana gelmiştir. Sis içinde çisenti biçiminde çok hafif yağış görülebilir. • Sis genellikle gece vakti ve sabahın erken saatlerinde , alçak, çukur kara parçaları üzerinde veya su yüzeyinde görülür. Bu durumun sebebi soğuk hava akımının, kara parçasının veya suyun daha sıcak yüzeyine sürtüşmesidir.

Sis türleri • Radyasyon Sisi: Açık ve durgun gecelerde ısı kaybı sebebiyle yer yüzeyi ve yüzeye yakın hava soğur. Yerden yukarı doğru yükseklik arttıkça atmosferde ters bir sıcaklık dağılımı ortaya çıkar. Alt seviyelerde hava soğuktur. Yükseklik arttıkça sıcaklık da artar. Soğuma havanın çiğ noktasına kadar inerse sis meydana gelir. Gece başlar, gündüz hava ısınınca, öğleden sonraya doğru ortadan kalkar.

Adveksiyon(yatay hava hareketi) sisi: Sıcak ve nemli havanın soğuk bir yüzey üzerine hareketi ile alt katmanların soğuyarak su buharının yoğunlaşması sonucu oluşan sislerdir. Oroğrafik(yer şekilli) sis: Yatay hareket eden havanın yer şekli etkisiyle yükselerek soğuması neticesinde oluşan sislerdir. Cephe sisleri: Karşılaşan iki farklı hava kütlesinden sıcak olanın soğuk olan üzerinde yükselerek soğuması neticesinde oluşan sislerdir.