FEN BLMLER8 1 NTE MEVSMLER VE KLM 2
FEN BİLİMLERİ-8 1. ÜNİTE MEVSİMLER VE İKLİM 2. İklim ve Hava Hareketleri HALİM GÜNEŞ *
KAZANIMLAR F. 8. 1. 2. 1. İklim ve hava olayları arasındaki farkı açıklar. F. 8. 1. 2. 2. İklim biliminin (klimatoloji) bir bilim dalı olduğunu ve bu alanda çalışan uzmanlara iklim bilimci (klimatolog) adı verildiğini söyler. 2
İKLİM VE HAVA HAREKETLERİ İklim, İklim bilimi, İklim bilimci, Küresel iklim değişiklikleri *
Göller hangi mevsimde donar? Göllerin donduğu mevsimde hangi hava olayları ile karşılaşırsınız? *
Hava katmanı, Dünya’yı dıştan saran ve atmosfer adı verilen tabakadır. Atmosferde meydana gelen değişmeler hava olayları olarak adlandırılır. Atmosferde %78 azot (N 2) ve %21 oksijen (O 2) ve %1 karbondioksit (CO 2) ve su buharı gibi gazlar bulunur. Belirli bir bölgede ve kısa süre içerisinde etkili olan hava olaylarına hava durumu denir. * *
Atmosferde bulunan gazlar, ağırlıklarından dolayı yeryüzünde basınç oluşmasına neden olur. Yeryüzüne uygulanan basınç, bölgelere göre farklılık gösterir. Hava olayları, hava sıcaklıklarındaki değişimler sonucu oluşur. Hava sıcaklığında çeşitli etkiler sonucu oluşan değişimler, yüzeyde alçak veya yüksek basınç alanlarının oluşmasına neden olur. * *
Sıcaklığın yükselmesi ile hava moleküllerinin hareketi artar. Artan hareketle moleküller birbirinden uzaklaşır. Isı alarak sıcaklığı artan havanın yoğunluğu ve dolaysıyla basıncı azalır. Hava basıncının düşük olduğu bu alana alçak basınç alanı denir. * *
Sıcaklığın düşmesi hâlinde ise hava molekülleri birbirine teması artığı için basınçta artar. Isı vererek sıcaklığı azalan havanın yoğunluğu artar. Bu durumda ise havanın yeryüzüne yaptığı basınç artar ve yüksek basınç alanı oluşur. Hava basıncının yüksek olduğu alana yüksek basınç alanı denir. * *
Alçak basınç Yüksek basınç alanı -Yükseltici hava -Alçaltıcı hava hareketleri görülür. -Hava bulutludur. -Hava açıktır. -Yağış görülme -Yağış ihtimali fazladır. görülmez. Hava olaylarının günden güne ya da bölgeden bölgeye farklılık göstermesinin nedeni sıcaklık, nem, yağış, rüzgar ve hava basıncının farklı olmasıdır. * *
Rüzgâr, yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru yatay yönde hareket eden hava akımının genel adıdır. Rüzgârın oluşum nedeni havadaki basınç farkıdır. Hava daima basıncın yüksek olduğu yerden, basıncın düşük olduğu yere doğru hareket eder. Farklı şiddette esen rüzgârlar Yel, meltem, fırtına, kasırga, tayfun ve hortum gibi yeni adlar alır. * *
Sıcak havanın etkisiyle yeryüzünde buharlaşan su, yükseklere doğru çıktıkça soğuk hava ile karşılaşarak yoğuşur ve küçük su damlacıkları hâline gelir. Gökyüzünde birleşip büyüyen bu su damlacıkları ağırlaşarak yeryüzüne inmesi sonucu yağmur oluşur. Yağmurun fazla yağması sele neden olabilir. * *
Nem, yeryüzündeki canlıların terlemesi ve suların buharlaşması ile havaya katılan su buharı miktarıdır. Havadaki nem higrometre(nemölçer) ile ölçülür. Sıcaklık arttıkça buharlaşma ve terleme artacağından nem de artar. Bu nedenle soğuk günlerde havanın nemi düşük, sıcak günlerde ise yüksektir. * *
Bulutlardaki su damlacıkları, soğuk havanın etkisiyle minik buz taneciklerine dönüşür. Bunlar birleşerek yeterli büyüklüğe ulaştığında kar şeklinde yeryüzüne iner. Havanın içindeki su damlacıkları çok soğuk hava ile karşılaşınca aniden yoğunlaşır ve donabilir. Buz parçaları hâlinde yeryüzüne inen bu yağış şekline dolu adı verilir. * *
Yeryüzüne yakın su buharının soğuk nesneler üzerinde yoğunlaşması sonucu su damlacıkları oluşur. Bu olaya çiy denir. Yeryüzüne yakın su buharının sıcaklık donma noktasının altına düştüğünde sıvı hâle geçmeden direkt buz kristallerine dönüşmesiyle oluşan bu olaya kırağı denir. * *
Soğuk ilkbahar ve sonbahar gecelerinde havadaki su buharı yeryüzündeki toprak ve bitkiler üzerinde kırağı denilen kristaller oluşturur. Sis, yerle temas eden hava içindeki su buharının yoğuşması veya donarak kristalleşmesi sonucu çok küçük su damlacıklarından ya da buz kristallerinden meydana gelir. * *
Günlük değişen sıcaklık, yağış (yağmur, kar vb. ), nem veya rüzgâr gibi hava olaylarının tahminleri nasıl yapılmaktadır? Hava olaylarının günlük yaşantımızdaki etkileri nelerdir? İklim nedir? İklim ile Hava durumu arasındaki fark nedir? *
Hava durumunu önceden bilmek pilotlar, kaptanlar, balıkçılar, çiftçiler ve uzun yola çıkacak sürücüler gibi bazı meslek grupları için son derece önemlidir. Bu nedenle doğru hava tahminleri, insanları kötü hava şartlarına karşı uyarır. Böylece can ve mal kaybı önlenebilir. * *
Hava olaylarını araştıran bilim dalına meteoroloji denir. Bu alanda çalışan bilim insanlarına da meteorolog denir. Meteorolojik bilgilerin elde edilmesinde, hava olaylarının izlenmesinde kullanılan balonlar, uydular, uçaklar, gemiler ve radyo sondası vb. araçlara kadar birçok teknolojik üründen faydalanılmaktadır. * *
İklim nedir? Hava olayları ve iklim aynı kavramlar mıdır? İklim ile Hava durumu arasındaki fark nedir? *
İklimlerin özelliklerini araştıran bilim dalına klimatoloji (iklim bilimi), bu alanda çalışan bilim insanlarına da klimatolog (iklim bilimci) denir. Bir bölgenin iklimini tanımlayabilmek için en az 35 -40 yıllık hava olaylarının gözlemlenmesi gerekmektedir. İklimi, hava olaylarından ayıran en temel farklardan birisi de budur. * *
Dünya’da soğuk, sıcak ve ılıman iklim olmak üzere başlıca üç çeşit iklim türü vardır. Dünya üzerinde her bölgede kendine özgü iklim tipi bulunur. Kutup iklimi, ekvatoral iklim, karasal iklim, çöl iklimi gibi. Ülkemizde ise Akdeniz iklimi, Karadeniz iklimi ve karasal iklim olarak üç iklim tipi görülür. * *
Karadeniz İklimi: Her mevsim yağış alabilen, yaz ve kış ayları arasında sıcaklık farkı azdır. Doğal bitki örtüsü ormanlardır. * *
Karasal İklim: Kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları ise kurak geçer. Yaz ve kış ayları arasında sıcaklık farkı fazladır. Doğal bitki örtüsü genellikle bozkırlardır. * *
Akdeniz İklimi: Kışları yağışlı ve ılık, yazları ise sıcak ve kuraktır. Doğal bitki örtüsü ise genellikle bodur ağaç ve çalılardan oluşan makilerdir. * *
Hava durumu, belirli bir yerde ve kısa bir süre içinde etkin olan atmosfer koşullarıdır. İklim, geniş bölgelerde ve çok uzun zaman için aynı kalan ortalama hava şartlarıdır. Bir yerde uzun bir süre gözlemlenen sıcaklık, nem, hava basıncı, rüzgâr, yağış ve yağış şekli gibi olayların ortalamasına iklim adı verilir. * *
İklim ve hava olayları arasındaki farkları. İKLİM Özellikleri geniş bir bölgede geçerlidir. İklim kesinlik bildirir. Uzun sürede meydana gelen hava olaylarının ortalamasıdır. * HAVA OLAYLARI Özellikleri dar bir bölgede geçerlidir. Hava olayları tahminidir. Kısa sürede oluşan atmosfer olaylarıdır. *
İKLİM Değişkenlik azdır. İklimden bahsedilirken kurak, yağışlı, soğuk, sıcak gibi ifadeler kullanılır. Günlük hava olaylarının 35 -40 yıllık ortalama veri sonuçlarıdır. * HAVA OLAYLARI Değişkenlik fazladır. Hava durumundan bahsedilirken güneşli, rüzgârlı, yağmurlu gibi ifadeler kullanılır. Günün belirli saatlerinde yapılan gözlem sonuçlarının yorumlanmasıdır. *
Dünya genelinde küresel iklim değişiklikleri yaşanmaktadır. Acaba küresel iklim değişikliklerinin nedenleri nelerdir? * *
Bir bölgenin iklimi çeşitli etkiler sonucu zamanla değişiklik gösterebilir. İklimde meydana gelen değişikliklerin tümüne iklim değişikliği adı verilir. Dünya genelinde küresel iklim değişiklikleri yaşanmaktadır. İklimlerin yapısında meydana gelen küresel çaptaki değişimlere küresel iklim değişikliği denir. * *
Bilim insanlarının çalışmaları sonucunda, atmosferdeki metan (CH 4) ve karbondioksit (CO 2) gibi bazı gazların miktarında önemli değişiklikler olduğu ve bunun sonucunda Dünya’daki sıcaklığın giderek arttığı gözlemlenmiştir. Sera etkisi küresel ısınmaya neden olur. Bunun sonucunda da dünya üzerindeki iklimlerin yapısında bozulmalar meydana gelir. * *
Güneş ışınlarının tekrar uzaya yansımasını engelleyen atmosferde biriken atık gazlara sera gazları denir. Bu olaya sera etkisi denir. Fosil yakıt kullanımının artması, ormanlık alanların azalması ve sanayi tesislerinin atmosfere saldığı sera gazları sera etkisine neden olmaktadır. * *
Sera gazlarının salınımı sonucu küresel ısınma meydana gelir. Küresel ısınma ile buzullar erimekte, deniz seviyelerinde artış oluşmaktadır. Beklenmedik fırtınalar, uzun süreli kuraklıklar, birçok bitki ve hayvan türü neslinin azalması yaşanan küresel ısınmanın kanıtı olarak görülmektedir. * *
Her yıl 1 -3 derece arasında sıcaklık artışı gözlemlenebilir. Su kaynaklarının azalmasına, kuraklık, çölleşme ve erozyona neden olur. Mevsimsel değişiklikler ile çığ sel, kasırga ve taşkın gibi doğal afetler daha sık yaşanmaktadır. * *
İklim değişikliğini önlemek için neler yapılmalıdır? * *
1. Yenilenemez enerji kaynakları (Fosil yakıtlar, nükleer enerji) yerine, yenilenebilir enerji kaynakları (Rüzgar, güneş, hidroelektrik. . . ) kullanılmalıdır. 2. Enerji tasarrufu yapılmalıdır. Enerji tasarrufu sağlayan A sınıfı elektrikli araçlar kullanılmalıdır. 3. Binalarda ısı yalıtımı yapılmalıdır. * *
4. Ormanlar ve yeşil alanlar korunmalıdır. Ağaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır. 5. İnsanlar küresel ısınma ve çevrenin korunması konusunda bilgilendirilmelidir. 6. Atıkların içerisinde geri dönüşümü mümkün olanlar (kağıt, metal, plastik, cam. . . ), geri dönüştürülerek doğal kaynakların kullanımı azaltılmalıdır. * *
KONUMUZ BİTMİŞTİR. KONUYU EVDE TEKRAR ETMEYİ UNUTMAYIN. BİR SONRAKİ KONUYA HAZIRLANARAK GELİN. *
- Slides: 37