Fakultet za poslovnu ekonomiju Turizam i hotelijerstvo ODRIVI

Fakultet za poslovnu ekonomiju Turizam i hotelijerstvo ODRŽIVI TURIZAM KLIMATSKE PROMENE

Klima • U atmosferi se neprekidno dešavaju fizički procesi koji uslovljavaju promjene meteoroloških elemenata na osnovu kojih se formira njeno specifično stanje koje se označava kao “vrijeme”. • Skup karakterističnih tipova vremena koji u dugom vremenskom period preovlađuju u nekoj oblasti čine klimu te oblasti

Tipovi klime • • • Tropska vlažna klima Suva klima Umereno topla klima Umereno hladna klima Hladna klima

GLOBALNE PROMJENE U PRIRODI Posljedice ljudskih aktivnosti, emisija gasova staklene bašte. . . – zagrijavanje planete – efekat na promjenu klime - Тopljenje leda i glečera Zagrijavanje okeana Temperaturni ekstremi i vjetrovi Zagađenje atmosfere gasovima Prekomjerna radijacija

Еkološka kriza; Na globalnom i lokalnom nivou ispoljava se kroz: • • • KVALITET VAZDUHA - Promjena hemijskog sastava atmosfere, zagađenje vazduha OŠTEĆENJE OZONSKOG OMOTAČA – Pojava ozonskih rupa PODIZANJE NIVOA MORA KVALITET VODA – Zagađenje voda KVALITET ZEMLJIŠTA – Degradacija tla, smanjenje površina pod šumama, povećanje površina pod pustinjama BIODIVERZITET I EKOSISTEMI – Nestanak biljnih i životinjskih vrsta

Glavni trendovi vezani za životnu sredinu su (UNEP, 2002): • Klimatske promene • Gubitak biodiverziteta • Gubitak prirodnih resursa (voda, energija zemljište) Većina promena se može pripisati uticaju ljudskih aktivnosti; istovremeno u povećanju emisije ugljen-dioksida i drugih gasova i stvaranju efekta “staklene bašte”, kao i u uticaju na smanjenje kapaciteta prirodne sredine da apsorbuje stvoreni ugljen-dioksid.

• Turističke aktivnosti značajno doprinose globalnoj proizvodnji ugljen-dioksida, kroz saobraćaj, grijanje, hlađenje i ostale oblike trošenja energije. Ova industrija je takođe i značajno pogođena klimatskim promjenama, globalno i lokalno. Prilagođavanje mogućim promjenama i smanjivanje doprinosa turizma klimatskim promjenama, predstavljaju glavnu brigu za turističku industriju u cijelom svijetu. • Analizom klimatskih faktora i klimatskih elemenata, može se utvrditi vrijednost klime određenog prostora za odgovarajuće vrste turizma. Pri tome se mora uvažavati činjenica da je klima direktna i indirektna turistička vrijednost, jer se na različite načine odražava na druge sfere naše planete. Direktna je turistička vrednost kada se koristi za helioterapiju i zimske sportove na snijegu, a indirektna kada delujući na vodene objekte, reljef, biljni i životinjski svijet, uslovljava mnoge njihove turističke komponente.

Potrošnja energije је izvor 78 % emisije GSB u zemljama EU Potrošnja energije u: Zgradama Saobraćaju (1/3) Industriji

GLOBALNE KLIMATSKE PROMJENE ZAGRIJAVANJE PLANETE PORAST GLOBALNE TEMPERATURE ZA: 1. 0 0 C U PERIODU 1850 – 1899 1. 0 0 C U PERIODU 2001 - 2005 UBRZAVANJE PROCESA GLOBALNOG ZAGREVANJA (DO 2100 ZA 4. 0 С) Prema nekim prognozama do kraja XXI veka globalna srednja temperatura će porasti za 1, 4 do 5, 8°C, pri čemu će temperatura iznad kopna i alpskih krajeva vrlo vjerovatno porasti iznad svjetskog prosjeka (Oc. CC, 2002, Prema: Miller, 2004).

Past and projected global surface temperature change (relative to 1980– 1999), based on multi-model averages for selected IPCC scenarios

KLIMA U SRBIJI • preovađuje umjereno kontinentalna klima. • Vremenske prilike i klimatske prom. Jene u Srbiji prati Republički hidrometeorološki zavod i Agencija za zaštitu životne sredine, • Uz velika kolebanja temperature u toku godina (od -38°C do +44°C) srednje temperature rastu. Srbija klimatski pripada Dunavsko Karpatskom basenu koji spada u oblasti koje se najbrže zagrijavaju. • padavine, po kojima Srbija pripada humidnim, vlažnim, ili subhumidnim oblastima sa pros. Jekom 734 - 846 mm na godišnjem nivou

Normalizovana odstupanja, sa 10 -o godišnjim kliznim srenjakom, godišnje (levo) i letnje (desno) temperature vazduha u Republici Srbiji, period 1951 -2013

Klima u Bi. H • Bi. H je smještena u umjerenom toplotnom pojasu pa su i klime uglavnom umjerene. • Pored položaja za klimu Bi. H su bitni i drugi klimatski faktori: - Reljef - Geološka podloga - Pokrivenost terena - Blizina Jadranskog mora - Evroazijske kontinentalne mase • Četiri godišnja doba • Tri klimatska tipa: - Umjereni klimatski pojas - Planinski pojas - Maritimni pojas

6 tipova klime u Bi. H • Umjereno-kontinentalna • Predplaninska umjereno-kontinentalna • Predplaninska sredozemna • Planinska • Izmjenjena sredozemna • Sredozemna

Republika Srpska (Prostorni plan RS do 2025) • Među zemljama članicama Konvencije UN o promjeni klime nalazi se i Bosna i Hercegovina od decembra 2000. godine, kada je Konvencija stupila na snagu u odnosu na Bi. H. Kjoto protokol ratifikovan je Odlukom Predsjedništva Bi. H o ratifikaciji Kjoto protokola br. 01 -011 -618 -8/08, od 22. aprila 2008. godine. Funkciju „Focal point”-a Bi. H u ovoj Konvenciji obavlja Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju u Vladi Republike Srpske.

Republika Srpska (Prostorni plan RS do 2025) • Prisutno povećanje temperature u svim dijelovima Republike Srpske. • Povećanje temperature vazduha na godišnjem nivou kreće se u rasponu od 0, 4 do 1, 0° C, dok porast temperature u vegetacionom periodu ide i do 1, 0° C. Međutim, povećanja temperature tokom posljednje decenije još su više izražena. Bitno je naglasiti da je povećanje temperature, pored povećanja emisija GHG, uslovljeno i povećanom insolacijom i povećanjem efekta gradskog ostrva toplote.

Bioklimatska tipologija RS i pripadnost turističkih destinacija pojedinim tipovima Sjeverni dio RS Srednji dio RS Južni dio RS Tip klime Glavne turističke destinacije umjerena planinska klima Kozara, Borja, Banja Vrućica umjereno kont. klima sva gradska naselja; Banja Dvorovi, Banja Mlječanica, Banja Lješljani, Banja Laktaši, Banja Slatina, S. Toplice, Banja Luka Tip klime Glavne turističke destinacije planinska klima Kneževo, Borja, Jahorina, umjerena pl. klima Javor, Borike, Tjentište župna klima /veoma blaga Banja Vilina Vlas Tip klime Glavne turističke destinacije planinska klima Čemerno, Klinje izmijenjena jadranska klima Trebinje

Republika Srpska (Prostorni plan RS do 2025) Iako na godišnjem nivou nisu zabilježene znatne promjene padavina, smanjenjem broja padavinskih dana većih od 1, 0 mm i povećanjem broja dana sa intenzivnim padavinama jako je poremećen pluviometrijski režim. Izražena promjena godišnjeg rasporeda padavina, uz povećanje temperature, jedan je u od ključnih faktora koji uslovljavaju češće i intenzivnije pojave suše i poplava na teritoriji Republike Srpske. Prirodne nepogode: zemljotresi, klizišta, erozije, poplave, šumski požari, grȁd.

Posljedice -ekstremne padavine se pojavljuju znatno češće -padavine izostaju u dužim vremenskim intervalima -ovo mijenja vodni režim predjela tako da se količina vode koja se može koristiti smanjuje -ugrožena je vegetacija (naročito šume požarima i poljoprivredne kulture nedostatkom vode) -snježni pokrivač se pojavljuje sve kasnije i kraće traje -snažne vremenske nepogode su učestalije i manje predvidive -krajnje posljedice su ekonomske (sanacija šteta izazvanih klimom postaje sve zahtjevnija a sa druge strane se smanjuju prihodi prvenstveno u poljoprivredi ali i u gotovo svim sektorima

GLOBALNE PROMJENE PREDJELA OSJETLJIVI PLANINSKI EKOSISTEMI PRIRODNE NEPOGODE SMANJENJE ATRAKTIVNOSTI TURISTIČKOG PROIZVODA – PLANINSKI TURIZAM SMANJENJE I NESTAJANJE GLEČERA – ATRAKTIVNOG PLANINSKOG RESURSA NESTAJANJE RELIKTNIH PLANINASKIH VRSTA I EKOSISTEMA

Globalne promjene i održivi razvoj turizma Klimatske promjene će uticati na : Stil života Zdravlje Ekonomiju Društveno blagostanje Turizam se svrstava u klimatski veoma osjetljiv privredni sektor (UNWTO)

4 OSNOVNE KATEGORIJE UTICAJA KLIMATSKIH PROMJENA na održivost i kompetitivnost turističkih destinacija üDirektni klimatski uticaji üIndirektni klimatski uticaji üUticaji politika za ublažavanje klimatskih promjena na mobilnost turista üUticaji na turističku tražnju

UTICAJ KLIMATSKIH PROMJENA NA TURISTIČKU DESTINACIJU • Klima određuje dužinu i kvalitet turističke sezone. • Klima direktno utiče na turističke d. Jelatnosti kao što je snabdijevanje vodom, troškovi zagrijavanja i hlađenja objekata, proizvodnja vještačkog snijega, • Širok opseg resursa životne sredine (biodiverzitet, kvalitet i nivo vode u morima ili stanje i deblјina snježnog pokrivača) • Klima ometa turiste u njihovim potrebama, uklјučujući infektivne bolesti, požare, cvetanje algi, ujede životinja i vremenske ekstreme (uragani, poplave, talasi) • Klima je od suštinskpog zanačaja za proces odlučivanja kod turista

PROMJENE KVALITETA VODE GUBITAK BIODIVERZITETA (ČESTI POŽARI U AUSTRALIJI, AMAZONIJI) ŠIRENJE PUSTINJSKIH OBLASTI GRADOVI NA OBALAMA UGROŽENI ZBOG PODIZANJA NIVOA MORA (VENECIJA) VELIKI KORALNI GREBEN U AUSTRALIJI ODUMIRE ZBOG IZBJELJIVANJA KORALA ARHEOLOŠKA ZONA U PERUU STRADA OD POPLAVA KOJE IZAZIVA EL NINJO

Doprinos turizma klimatskim promjenama: Zasniva se na emisiji СО 2, kroz v saobraćaj v Smještajne kapacitete v Turističke aktivnosti Što je veća koncentracija CO 2, to je Zemlja toplija

KONCEPT ODRŽIVOG TURIZMA Strategije za smanjenje uticaja turizma na klimatske promjene, tj. Smanjenje emisije GSB obuhvata: 1. 2. 3. 4. Smanjenje potrošnje energije Poboljšanje energetske efikasnosti Povećanje korišćenja novih i obnovljivih izvora energije Odlaganje/skladištenje СО 2

WTO 2003. god. međunarodna konferencija o klimatskim promjenama i turizmu u Tunisu - Deklaracija iz Đerbe. II međunarodna konferencija o klimatskim promjenama i turizmu održana je u Davosu, 2007. konferencije u Londonu 2007. ; Kopenhagenu 2009. ; Kankunu 2010. ; Durbanu 2011. ; Dohi 2012. 2015. su usvojeni Milenijumski ciljevi održivog razvoja. Klimatske promjene kao i smanjenje siromaštva su ključna pitanja za opstanak svjetske zajednice. Turizam je važan element u oba.

Upravljanje održivim razvojem turizma Pritisak koji klimatske promene vrše u raznim segmentima i nivoima upravljanja. U fazi planiranja razvoja moraju se uzeti u obzir ekstremni klimatski uslovi što usložnjava proces planiranja i donekle umanjuje predvidivost održivosti planova. Klimatske neprilike, ponekad i katastrofalnih razmjera, ugrožavaju najznačajnije turističke destinacije kao i prirodna i kulturna dobra u njima, ugrožavaju lokalne zajednice i razaraju turističku infrastrukturu (smještajni objekti, putevi, luke i marine. . . ). Sve ovo ugrožava zadovoljstvo turista, često umanjujući njihov konfor (nedostatak čiste vode)

Adaptacija turizma na klimatske promjene Najveći kapacitet adaptacije imaju TURISTI – izbor destinacije, sezone, način transporta Veliki turoperatori Sektori koji opslužuju turizam (manji) Lokalne zajednice i turistička preduzeća (najmanji)

Adaptacija destinacije na klimatske promjene 1. 2. 3. 4. 5. 6. Tehnologija Menadžment Politika za smanjenje GSB Istraživanja Obrazovanje zaposlenih i turista Način rada i odnosa sektora turizma prema klimatskim promjenama

PITANJA I ODGOVORI