Europejska kultura prawna Prawo rzeczowe Rodzaje wadztwa nad

Europejska kultura prawna

Prawo rzeczowe

Rodzaje władztwa nad rzeczami Ulpianus: Nihil commune habet proprietas cum possessione

Rodzaje władztwa nad rzeczami • władztwo faktyczne • władztwo prawne

Władztwo faktyczne - posiadanie • corpus • animus

Rodzaje posiadania (1) • possessio civilis • possessio naturalis (detentio)

Rodzaje posiadania (2) • possessio bonae fidei • possessio malae fidei

Rodzaje posiadania (3) • possessio iusta - oparte na normach prawnych • possessio iniusta (vi, clam, precario) - nieoparte na normach prawnych

Nabycie posiadania Zasada: corpore et animo Wyjątki: • constitutum possessorium • traditio brevi manu

Ochrona posiadania • Interdicta retinendae possessionis • Interdicta recuperandae possessionis

Pojęcie prawa własności • Brak naukowej definicji rzymskiej • Jedyne określenie ogólne znajduje się w Instytucjach Justyniana: Plena in re potestas

Pojęcie własności (2) Wyróżnik: • Ochrona petytoryjna, actiones in rem przy pomocy • Actiones in rem były skuteczne erga omnes, czyli także wobec osób, z którymi właściciela nie łączył uprzednio żaden stosunek prawny.

Treść prawa własności (1) • Juryści rzymscy pojmowali treść prawa własności intuicyjnie i opisywali ją kazuistycznie • W średniowieczu powstało generalne i abstrakcyjne wyliczenie uprawnień właściciela.

Uprawnienia właściciela • Ius possidendi • Ius utendi • Ius abutendi • Ius fruendi • Ius disponendi

Rodzaje pełnego, prawnego władztwa nad rzeczami w państwie rzymskim • Dominium ex iure Quiritium • Stan res in bonis habere • Possessio et usufructus • Własność Latynów • Własność peregrynów

Określenia specjalne: • unum dominium • duplex dominium

Ograniczenia prawa własności wynikające z prawa publicznego • Sanitarne • Komunikacyjne • Budowlane • Możliwość wywłaszczenia na cele publiczne

Ograniczenia prawa własności wynikające z prawa prywatnego • Prawo sąsiedzkie • Prawa rzeczowe ograniczone • Stosunki obligacyjne

Współwłasność • W częściach ułamkowych - możliwy jej podział quoad usum • Brak współwłasności łącznej

Pochodne sposoby nabycia własności • Mancipatio • In iure cessio • Traditio

Pierwotne sposoby nabycia własności • Usucapio odrębnie) (klasyfikowane • Occupatio • Accessio • Specificatio • Fructuum perceptio • Thesauri inventio niekiedy

Ochrona prawa własności • Rei vindicatio • Actio negatoria • Actio Publiciana

Prawa na rzeczy cudzej • Służebności • Emfiteuza • Superficies • Zastaw

servitutes praediorum rusticorum • iter • • actus via aquae ductus aquae haustus

servitutes praediorum urbanorum • • • servitus oneris ferendi servitus tigni immitendi servitus stillicidii servitus altius non tollendi servitus luminis servitus fumi immittendi

servitutes personarum • ususfructus • usus • habitatio • operae servorum et animalium

Zasady ogólne dotyczące służebności • servitus in faciendo consistere nequit • servitus servitutis esse non potest • servitutibus civiliter utendum est • nemini res sua servit

Zasady szczególne dotyczące służebności 1. Służebności osobiste trwały najdalej do końca życia uprawnionego 2. Służebności gruntowe powinny odpowiadać następującym warunkom: • utilitas • vicinitas • perpetua causa

Dzierżawa wieczysta - geneza 1. Ius in agro vectigali – rzymska dzierżawa gruntów publicznych 2. Emphyteusis - z praw helleńskich powstawała z czynności prywatnoprawnych jak umowa, testament 3. Cesarz Zenon w 480 r. przesądził o odrębności instytucjonalnej emfiteuzy

Dzierżawa wieczysta - ustanowienie 1. Contractus emphyteuticarius 2. Testamentum

Dzierżawa wieczysta – uprawnienia emfiteuty 1. Uzyskiwanie pożytków w chwili separatio 2. Możliwość samodzielnego decydowania o zmianie rodzaju upraw 3. Posługiwanie się środkami posesoryjnymi i petytoryjnymi 4. Uprawnienie do zbycia emfiteuzy

Dzierżawa wieczysta – obowiązki emfiteuty 1. Coroczna zapłata czynszu właścicielowi 2. Uiszczanie wszystkich podatków ciążących na gruncie 3. Utrzymywanie gruntu w dobrym stanie 4. Informowanie właściciela o zamiarze zbycia emfiteuzy 5. Zapłata laudemium w przypadku skutecznego zbycia emfiteuzy

Dzierżawa wieczysta – wygaśnięcie 1. Zniszczenie gruntu 2. Zejście się emfiteuzy z własnością (np. wskutek wykonania przez właściciela prawa pierwokupu) 3. Usunięcie emfiteuty (np. za niepłacenie czynszu przez trzy kolejne lata)

Superficies • Prawo to nie naruszało zasady superficies solo cedit • Chronione było przy pomocy interdictum de superficiebus • Dopiero w prawie justyniańskim superficiariuszowi przyznano actiones in rem

Zastaw – istota • Zabezpieczenie realne długu • Charakter akcesoryjny • Zabezpieczał wierzytelność Gordianum) tylko oznaczoną (wyjątek: pignus

Zastaw – rozwój historyczny • Fiducia • Pignus • Hypotheca

Fiducia • Umowa powiernicza własności rzeczy o przeniesienie • W prawie archaicznym brak ochrony cywilnej dłużnika fiducjarnego • W późnym prawie przedklasycznym dłużnik otrzymał actio fiduciae directa

Pignus • Ten rodzaj zastawu wykształcił się już w początkach republiki • Zastaw ten polegał na wydaniu rzeczy w dzierżenie zastawnika • Prawo rzeczowe powstawało tutaj na podstawie umowy o tej samej nazwie

Pacta adiecta możliwe do zastrzeżenia przy zastawie ręcznym • Lex commissoria • Pactum de vendendo • Antichresis

Hypotheca (I) • Początki II w. pn. e. • Cesarz Hadrian poszerzył zakres ochrony procesowej wierzyciela hipotecznego • Terminy pignus i hypotheca stosowane są w źródłach zamiennie

Prawo rzeczowe w średniowieczu, nowożytności i współcześnie

Prawo rzeczowe w okresie feudalizmu W systemie prawa rzeczowego niebagatelne znaczenie miał podział na rzeczy ruchome i nieruchomości. Był to jednak podział nieostry. Pogląd dominujący w prawach germańskich, za ruchomości uznawał to, co ulega zniszczeniu od pochodni. Sprawiało to, że za ruchomości uznawane były domy drewniane trwale związane z gruntem, zaś za nieruchomości – kosztowności i zbroje. Status nieruchomości miały również prawa związane z nieruchomościami, takie jak własność, użytkowanie i służebności, a także prawa o charakterze publicznym – władza wójtowska, władztwo terytorialne i uprawnienia celne.

Prawo rzeczowe w okresie feudalizmu 2 Przed recepcją prawa rzymskiego ruchomościami i nieruchomościami rządziły znacząco odmienne reżimy prawne. Własność nieruchomości miała służyć nie tylko właścicielowi, ale również zbiorowości – głównie rodzinie. Wyrazem tego były ograniczenia właścicielskiego prawa do rozporządzania nieruchomością, obejmujące m. in. wymóg wyrażenia zgody na zbycie nieruchomości przez krewnych. Odrębności przejawiały się również m. in. w odmiennym unormowaniu dziedziczenia nieruchomości i ruchomości oraz przy ustanawianiu wspólności lub rozdzielności majątkowej małżonków.

Prawo rzeczowe w okresie feudalizmu 3 W prawie feudalnym nie istniało ścisłe rozróżnienie między własnością i posiadaniem (gewere). Posiadanie obejmowało faktyczne władanie rzeczą oraz wolę władania rzeczą. Niekiedy jednak posiadanie przysługiwało osobie niewładającej faktycznie rzeczą (tzw. prawna gewere), np. prawnemu spadkobiercy lub wyzutemu z posiadania. Posiadanie na nieruchomości miał każdy korzystający z rzeczy i pobierający z niej pożytki – np. właściciel, użytkownik i zastawnik. Możliwe było jednoczesne posiadanie tej samej rzeczy przez wiele osób z różnych tytułów prawnych.

Prawo rzeczowe w okresie feudalizmu 4 Własność – najpełniejsze prawo do rzeczy – uważane było za najwyższy stopień gewere. W XIII wieku szkoła glosatorów stworzyła koncepcję własności podzielonej, która rozróżniała dwa rodzaje własności: • bezpośrednią (zwierzchnią) – przysługiwała np. panu feudalnemu i seniorowi, • podległą (użytkową) – przysługiwała np. chłopu i lennikowi, obejmowała użytkowanie i prawa o charakterze własnościowym, jak możliwość dziedziczenia.

Prawo rzeczowe w okresie feudalizmu 5 Do ograniczonych praw rzeczowych należały: 1) ciężary rzeczowe; 2) renty; 3) służebności gruntowe, w tym: § wodne, § leśne, § gruntowe; 4) zastaw; 5) hipoteka.

Prawo rzeczowe w ABGB Austriackie ABGB z 1811 r. zawierało najszerszą ze wszystkich znanych definicję rzeczy – rzeczą było „wszystko, co różni się od osoby i służy do użytku ludzkiego” (§ 285). Dokonano szeregu podziałów rzeczy: o na rzeczy zmysłowe i niezmysłowe, o na rzeczy ruchome i nieruchome, o na rzeczy zużywalne i niezużywalne, o na rzeczy ocenne i nieocenne. ABGB rozróżniało prawa ściśle rzeczowe i prawa osobisto-rzeczowe. Do praw ściśle rzeczowych należały prawo posiadania, własności, zastawu, służebności i dziedziczenia.

Prawo rzeczowe w ABGB 2 Prawo własności w ABGB obejmowało nie tylko rzeczy materialne, ale również prawa majątkowe – § 353 stanowił, że „wszystko, co do kogo należy, wszystkie jego zmysłowe i niezmysłowe rzeczy, zowią się jego własnością”. Treść prawa własności, nawiązując do wzorów romanistycznych, określono jako uprawnienie „rozporządzania według upodobania substancją i pożytkami rzeczy i wyłączenia od tego każdego innego” (§ 354). ABGB zawierał przepisy dotyczące własności podzielonej, wymieniał związane z nią instytucje lenna i dóbr wieczystoczynszowych.

Prawo rzeczowe w Kodeksie Napoleona Kodeks Napoleona z 1804 r. nie zawierał legalnej definicji „rzeczy”. Posługiwał się pojęciem „dóbr majątkowych”, podzielonych na dobra ruchome i nieruchome. Nowością wobec tradycji romanistycznej było podkreślenie pełni prawa własności i jego absolutnego charakteru – właściciel mógł wykonywać prawo w dowolny, byleby nienaruszający ustawy, sposób. Oprócz własności Kodeks Napoleona regulował prawa rzeczowe zależne (ograniczone) – użytkowanie, służebności, zastaw, przywileje i hipotekę,

Prawo rzeczowe w BGB W BGB przyjęto wąskie rozumienie pojęcia „rzecz” – według § 90 „rzeczami w pojęciu prawnym są tylko przedmioty materialne”. Ujęcie treści prawa własności wskazywało, że własność jest najpełniejszym z uprawnień przewidzianych w danym porządku prawnym. Kładło nacisk na granice wykonywania prawa własności. Sformułowano zakaz wykonywania swego prawa tylko w celu wyrządzenia szkody innej osobie. BGB dokonało rozróżnienia na posiadaczy bezpośrednich (osoby władające rzeczą bezpośrednio) i pośrednich (osoby sprawujące nad rzeczą władztwo pośrednie).

Prawo rzeczowe w XX-wiecznym prawodawstwie polskim W okresie dwudziestolecia międzywojennego nie został uchwalony akt prawny kompleksowo normujący zagadnienia z zakresu prawa rzeczowego. Problematykę tę regulowały prawa dzielnicowe. W okresie powojennym prawa rzeczowego dotyczyły dekrety z dnia 11 października 1946 r. – Prawo rzeczowe i Prawo o księgach wieczystych. Obecnie prawo rzeczowe zostało uregulowane przede wszystkim w księdze drugiej Kodeksu cywilnego – „Własność i inne prawa rzeczowe”.