ETM FAKLTES TEMEL ETMOKUL NCES ETM OK 314

EĞİTİM FAKÜLTESİ TEMEL EĞİTİM/OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİ OKÖ 314 Özel Eğitim Dr. Dila Nur YAZICI

ÖZEL EĞİTİMDE AİLEYLE İŞBİRLİĞİ OKÖ 314 - Özel Eğitim Hafta-3

ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUĞUN DOĞUMUYLA AİLE TEPKİLERİNİN EVRELERİ Özel gereksinimli çocuğun doğumu ya da engelli olmasıyla birlikte ebeveynlerin gösterdikleri duygusal tepkiler 3 aşamalıdır. Bunlar; *Şok- İnkar ve Depresyon *Suçluluk- Kararsızlık- Kızgınlık ve Utanma *Pazarlık etme davranışı- Uyum sağlama ve Kabul 3

ŞOK, İNKAR VE DEPERESYON Ailenin çocuğun engelli olduğunu öğrendiğinde gösterdiği ilk tepkiler arasında ŞOK yer alır. Bu durum genellikle ağlama, tepkisiz kalma ve kendini çaresiz hissetme şeklinde ortaya konmaktadır. Şok sonrasında aile çocuğunun farklı olduğunu İNKAR etme yoluna gider. Bir savunma mekanizması olarak da bilinen inkar, bilinmeyene karşı duyulan korkudan kaynaklanmaktadır. Son olarak aileler, kendilerine kızmakta, kendi yetersizliklerinden şikayet etmekte ve öfkelenmekte ve bunun sonucunda da DEPRESYON a girmektedirler. 4

SUÇLULUK- KARARSIZLIK- KIZGINLIK VE UTANMA Ebeveynler, çocuklarındaki özel gereksinime kendilerinin sebep olduğunu düşünmeleri ya da daha önce yaptığı şeyler yüzünden Tanrı tarafından cezalandırıldıklarını düşünmekte ve SUÇLULUK hissetmektedirler. Aileler, içinde bulundukları durumu kabul etmede zaman KARARSIZLIK yaşabilmektedirler. Daha sonra aileler ‘Bu durum neden benim başıma geldi? ’ diyerek, doğum yaptıran doktora, eğitimcilere ve terapistlere KIZGINLIK duymaktadırlar. İkincil tepkilerde son olarak ebeveynler, çocuklarının çevre tarafından alay konusu olacağından ve damgalanacağı sebebiyle UTANMA duygusu yaşarlar. 5

PAZARLIK ETME DAVRANIŞI-UYUM SAĞLAMA VE KABUL Bu aşamalarda ebeveynler git gide çocuklarının özel gereksinim durumunu kabul etmeye başlamaktadırlar. PAZARLIK ETME DAVRANIŞI nda aileler, çocuklarının eğitilebileceğini, normal yaşıtları gibi olabileceğini söyleyen kişilere ‘Eğer çocuğuma çare olursan, istediğin her şeyi yaparım, hayatımı sana adarım’ inancı taşımaktadırlar. Bu durum ailelerin çocuklarını durumunu kabul etmeye başladıklarını göstermektedir. 6

Son olarak ebeveynler çocuklarının bu durumuna uyum sağlar ve kabul ederler. Bu aşamada ebeveynlerden çocukları için bir şeyler yapması, çaba göstermesi ve yaşam biçimini düzenlemesi beklenir. 7

8

ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUĞA SAHİP AİLELERİN YAPMASI GEREKEN EK SORUMLULUKLAR *Özel gereksinimli çocuğun bakımını üstlenme *Maddi destek sağlama *Özel gereksinimli çocuğunun davranış ve öğrenme sorunlarına karşı destek alma *Özel gereksinimli çocukları için psikolojik danışma desteği alma *Özel gereksinimli olmayan çocuklarıyla ilgilenme *Özel gereksinimli çocuklarının eğitimiyle ilgili bilgi sahibi olma *Eşler arasında yaşanan sorunlar *Çevresindeki kişileri bilgilendirme 9

ÖZEL GEREKSİNİMİ OLAN ÇOCUĞA SAHİP AİLELER İÇİN EĞİTİM PROGRAMI HAZIRLANIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR Özel gereksinimi olan çocukların aileleri için ne tür program geliştirilirse geliştirilsin, bunun etkili bir program olabilmesi için planlama yapılması gerekir. İyi planlanmış bir program, uzmanlara zaman ve enerjilerini en iyi şekilde kullanabilme ve kaynakları rahat bir şekilde toparlama konusunda yardımcı olur. 10

*Aile programı düzenlenirken yapılacak olan ilk iş, çocukla ilişkisi olan tüm bireylerin gereksinimlerini ve program için hangi hedefleri düşündüklerini kararlaştırmaktır. *Programın etkili bir program olabilmesi için aileyi dinlemek çok önemlidir. Ailelerin kendileri ve özel gereksinimli çocukları hakkındaki algılarını, bu özel durumun aileyi nasıl etkilediğini ve ailenin ne istediğini anlamak önemlidir. *Uzmanlar etkinlikleri geliştirirken, anne babaların yeteneklerini, tavırlarını ve programın odak noktası olan anlayışı asla unutamamalıdır. 11

*Programın hedeflerine dayalı olarak geliştirilen program etkinliklerini her birini kim tarafından, nerede, nasıl yapılacağı ve ne kadar süreceği mevcut kaynaklar dikkate alınarak belirlenmelidir. Gerekli materyaller, uygun zaman ve uygun yer bulunabilmelidir. *Ailelerin içinde yaşadığı toplumun kültürel değerleri, uzmanlar ve aileler arasındaki bilgi alışverişi ve işbirliğinde göz ardı edilmemesi gereken önemli bir konudur. 12

AİLELERLE YAPILAN GÖRÜŞMELER • Bilgi edinme görüşmeleri • Bilgi verme görüşmeleri • Duyguların tanımlanması ve ifade edilmesi görüşmeleri • Problemleri çözümleme görüşmeleri • Gelecekteki etkinlikleri planlama görüşmeleri 13

ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÇOCUĞA SAHİP AİLELERLE GÖRÜŞMELERDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR *Uzmanların, aile üyeleri ile yaptığı görüşmelerde samimi olası görüşmeyi etkili kılar. *Anne babalar çok disiplinli bir takımın yetkili elemanları olarak kabul edilmelidir. Meslektaş olarak görülmeli ve düşünceleri saygıyla karşılanmalıdır. *Uzmanlar, anne babaları nerede olurlarsa olsun kabul etmeye çalışmalı ve açık bir şekilde konuşmalarını cesaretlendirecek dinleme yeteneklerini geliştirmelidirler. 14

*Planlama ve karar vermede asıl olan aileden uygun bilgileri alabilmeyi başarabilmektir. Bilgi hemen tespit edilmeli ve kullanılmalıdır. *Uzmanların kullandığı dil olabildiğince açık olmalıdır. Teknik terimler basite indirgenerek açıklanmalıdır. *Ailelerin uygun zamanlarda karar verme sürecine katılmaları sağlanmalıdır. *Ailelere tam destek ve cesaret verilmelidir. 15

KAYNAŞTIRMA PROGRAMLARINDA AİLE KATILIMI *Kaynaştırma programlarında etkin anne baba katılımının yararlarını ortaya koyan sayısız çalışma bulunmaktadır. Ailelerin kaynaştırmaya istekli olması, kaynaştırmanın başarılı bir şekilde uygulanabilmesi açısından son derece önemlidir. *Yeni bir duruma alışmak, alışılan bir çevreyi bırakarak yeni bir çevreye girmek, yeni görevler üstlenmek ve yeni tanışılan bireylerle iletişim kurmak aileler için başa çıkılması güç durumlardır. 16

Bunların yanı sıra programa ilişkin bilgi eksikliği, çocuklarının fiziksel güvenliğine ve diğer bireylerin tutumlarına ilişkin yaşanan endişeler, başarısızlık beklentisi, çocuklarının eğitim göreceği ortamın doğru seçilip seçilmediğine ilişkin şüpheler, ailenin yaşadığı diğer şüphelerdir. Eğitimci ve ebeveynler arasında olumlu iletişimi sağlamak ve ailenin kaynaştırmaya katılımını artırmak için şu noktalara dikkat etmek gerekir: 17

• Öğretmen, her ailenin farklı gereksinimleri olduğunu göz önünde bulundurmalıdır. • Aile iyi iletişim kurabilmek için empati kurmalı ve bunu karşıya hissettirmelidir. • Öğretmen, kaynaştırmaya katılan çocuk(lar)ın ailesiyle uygulamanın başladığı andan itibaren belirli aralıklarla görüşmeli ve gelişmeler hakkında bilgi vermelidir. • Öğretmen, anne babayla somut, açıklayıcı ve net konuşma şekliyle iletişim kurmalı ve onların da çocuğun eğitiminde önemli bir rol oynadığını unutmamalıdır. 18

*Anne babayla iletişim sırasında, sadece çocuğun yetersiz olduğu alanlardan değil, aynı zamanda yeterli olduğu alanlar ve olumlu özelliklerinden de bahsedilmelidir. *Öğretmenler, anne baba ya da aile yakınlarından zaman eğitim materyallerinin ya da etkinliklerin hazırlanmasında yardım almalıdır. *Öğretmen çocuğun gelişimiyle ilgili olarak hem kendisi not almalı hem de aileden not almasını istemelidir. *Görüşme öncesinde öğretmen aileye göstermek istediği materyalleri ve konuşmak istediği konuları önceden hazırlamalı ve aileye de konuşması içim söz vermelidir. 19

*Görüşmeler sırasında öğretmen sadece bilgi vermemeli, anne babaları da dinlemeli ve onlara konu hakkında yorum yapmaları için ortam sağlamalıdır. *Öğretmen görüşmeleri sessiz ve düzenli bir yerde yapmalıdır. *Kaynaştırmaya ve çocuğa destek olabilecek tüm eğitim materyalleri, kurum ve kuruluşlar hakkındaki bilgiler aileler ile paylaşılmalı, hatta onların bu konudaki katılımı desteklenmelidir. *Çocuk hakkında alınacak bir karar aile, okul ve öğretmen tarafından ortak olarak ele alınmalı ve tartışılmalıdır. *Ailenin ve öğretmenlerin herhangi bir konu hakkındaki düşünce farklılıkları karşılıklı anlayış içinde, çocuğun yüksek yararı dikkate alınarak çözümlenmelidir. 20

BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ EĞİTİM PROGRAMINA AİLENİN KATILIMI BEP sürecinin bütününde uzmanların ve anne babaların, çeşitli aşamalarda birlikte çalışmaları gerekir. Bu aşamalar, *Bilgi toplama *Karar verme *Belirleme ve ölçme *Yerleştirme ve program planlama *Programı uygulama *Programı izleme ve değerlendirme 21

*Ailenin bu programlara katılımının sürekli olması için öncelikle güven duymaları ve çocuklarının gelişimi hakkında bilgilendirilmesi gerekmektedir. *Ailelere eğitimle ilgili bilgi verirken, profesyonel dili kullanmaktan kaçınılmalıdır. *Test sonuçlarının ve verilerinin sınırlılıkları anlaşılır biçimde açıklanmalıdır. *Yerleştirme kararlarına ve amaçlara alternatifler sunulmalıdır. 22

Tartışılan konularda anne babalardan görüş alınmalı ve çocukları için planlanan amaç ve hedefleri sorgulamaları, çocukları için neler istediklerine ilişkin görüşlerini sunmaları ve bu amaçlara ulaşmak için yöntem önermeleri için aile hakları desteklenmelidir. 23

TEŞEKKÜRLER…