1 Witam Pastwa na wykadzie z podstaw polityki

1 Witam Państwa na wykładzie z podstaw polityki gospodarczej, : )…

2 Bogusław Czarny KSAP 2011 POLITYKA GOSPODARCZA I. PLAN ZAJĘĆ 1. Cele państwa w gospodarce (efektywność i sprawiedliwość). 2. Ochrona konkurencji. 3. Kontrola efektów zewnętrznych. 4. Dobra publiczne i kłopoty z informacją. 5. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia I. 6. Produkt Krajowy Brutto a inne mierniki poziomu życia II. 7. Model AD-AS i analiza polityki makroekonomicznej państwa. 8. Spory o politykę makroekonomiczną. 9. Państwo a ład instytucjonalny w gospodarce (przykład zmiany ustroju gospodarczego w Polsce u schyłku XX wieku). II. SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ Zajęcia mają charakter konwersatorium. Przed zajęciami słuchacze powinni zapoznać się z literaturą. III. LITERATURA: 1. N. G. Mankiw, P. H. Taylor: Mikroekonomia, Makroekonomia, Warszawa, PWE, 2009 (fragmenty). 2. J. E. Stiglitz: Ekonomia sektora publicznego, Warszawa, PWN, 2004 (fragmenty). 3. B. Czarny: www. podstawyekonomii. pl/politykagospodarcza/ skrypt internetowy). Warszawa, 17 czerwca 2011 r. Bogusław Czarny

3 EFEKTY ZEWNĘTRZNE

4 Formą zawodności rynku, z która zmaga się państwo, są także EFEKTY ZEWNĘTRZNE (ang. externalities). Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado- wolenie innych inaczej niż za posrednictwem rynku, mamy do czynienia z efektem zewnętrznym.

5 Kiedy ktoś – gospodarując – wpływa na koszty i zado- wolenie innych inaczej niż za posrednictwem rynku, mamy do czynienia z efektem zewnętrznym. Innymi słowy efekty zewnętrzne są dotyczącymi osób postronnych ubocznymi skutkami czyjegoś gospodarowania (konsumowania i produkowania dóbr). Np. efektem zewnętrznym JEST lepsza znajomość angielskiego wśród Polakow spowodowana ekspansją telewizji kablowych i internetu w Polsce. NIE są nim natomiast korzyści Rosji z wyższych cen ropy naftowej po ograniczeniu produkcji przez Arabię Saudyjską.

6 EFEKTY ZEWNĘTRZNE: pozytywne, negatywne, produkcyjne, konsumpcyjne, między gospodarstwami domowymi, między firmami, między gospodarstwami domowymi a firmami… PRZYKŁADY: Tytoń Tlenek azotu Wścibska sąsiadka Bezpieczeństwo w okolicy renomowanego hotelu Zakład utylizacji odpadów organicznych i dom wczasowy

7 Efekty zewnętrzne często powodują, że ponoszone przez producentów prywatne koszty produkcji (np. MPC) są niższe od obejmujących straty postronnych osób społecznych (pełnych) kosztów produkcji (np. MSC).

8 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej W rezultacie dochodzi do nieefektywnej alokacji zasobów. Innymi słowy pojawia się ubytek nadwyżki całkowitej (społeczna strata) (ang. deadweight loss) w tym przypadku spowodowana efektem zewnętrznym).

9 Czy ludzie sami są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi?

10 PRYWATNE ROZWIĄZANIA PROBLEMU EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH 1. NORMY SPOŁECZNE Wielu nie śmieci, bo jest to złe. Nakaz moralny skłania ich do brania pod uwagę skutków naszych działań dla innych ludzi, czyli - w jęzzyku ekonomii – do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych.

ZADANIE Siorbaniu zupy w restauracji towarzyszą negatywne efekty zewnętrzne. a) Co to znaczy? b) Dlaczego większość ludzi nie siorbie w restaurcji? c) Z jakim sposobem radzenia sobie przez społeczeństwo z negatywnymi efektami zewnętrznymi mamy tu do czynienia? (Wskazówka: Czy pamiętasz jeszcze, że nie tylko rynek i państwo decydują o tym, jak jest gospodarowane? ). Wskaż inny przykład takiej sytuacji. 11

12 2. NIEKIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIE MA CHARAKTER UMOWY. . . A. Może ono wtedy polegać na ŁĄCZENIU RÓŻNYCH RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI. (Np. pomyśl o sąsiadujących: właścicielu sadu jabłoni i hodowcy pszczół. . . ) Również wtedy dochodzi do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych.

ZADANIE Sad sąsiaduje z pasieką. Im większy jest sad, tym więcej miodu produkują pszczoły. Im większa jest pasieka, tym więcej wiśni rodzi sad. a) Co wspólnego mają z tym efekty zewnętrzne? b) Czy z punktu widzenia właściciela sadu pasieka nie jest za mała? Dlaczego? c) Czy z punktu widzenia właściciela pasieki sad nie jest za duży? Dlaczego? d) Właściciele pasieki i sadu zamieszkali razem. Jak wpłynie to na wielkość pasieki i sadu? e) Z jakim sposobem kontrolowania efektów zewnętrznych mamy tu do czynienia? 13

14 B. Innym sposobem, umożliwiającym prywatne rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych, są NEGOCJACJE zainteresowanych stron i wypłata stosownego odszkodowania.

15 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej Czy negocjacje mogą doprowadzić do wytworzenia społecznie optymalnej ilości Q 1?

16 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej Powiedzmy, że prawo NIE ZMUSZA firm do rekompensowania strat. JEST PRODUKOWANE Q 1. Istnieje bowiem taka rekompen -sata, X, wypłacana trucicielom przez trutych, że: ACE<X<ABEC!

17 Szkodliwe efekty zewnętrzne na rynku konkurencji doskonałej Powiedzmy, że prawo ZMUSZA firmy do rekompensowania strat. JEST PRODUKOWANE Q 1. Istnieje bowiem taka rekompensata, X, wypłacana trutym przez trucicieli, że: GACPC>X>FACPC!

18 Twierdzenie Coase’a

19 Twierdzenie Coase’a Zauważ: 1. Również w tym przypadku dochodzi do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych.

20 Twierdzenie Coase’a Zauważ: 1. Również w tym przypadku dochodzi do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych. 2. Niezależnie od tego, kto komu będzie zmuszony płacić, I TAK DOJDZIE DO WYTWORZENIA OPTYMALNEJ ILOŚCI Q 1.

21 Twierdzenie Coase’a Zauważ: 1. Również w tym przypadku dochodzi do INTERNALIZOWANIA efektów zewnętrznych. 2. Niezależnie od tego, kto komu będzie zmuszony płacić, I TAK DOJDZIE DO WYTWORZENIA OPTYMALNEJ ILOŚCI Q 1. 3. Optymalna ilość Q 1 NIE JEST równa 0.

22 „Negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych jest bardzo trudne. Powodem są zazwyczaj: 1. „Rozmyte” prawa własności (ang. property rights).

23 „Negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych jest bardzo trudne. Powodem są zazwyczaj: 1. „Rozmyte” (niejasno zdefiniowane) prawa własności (ang. property rights). 2. Wysokie koszty transakcyjne.

24 „Negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych jest rzadkością. Powodem są zazwyczaj: 1. „Rozmyte” (niejasno zdefiniowane) prawa własności (ang. property rights). 2. Wysokie koszty transakcyjne. 3. „Problem gapowicza”.

ZADANIE 25 On pali 10 papierosów dziennie w pokoju, w którym pracujesz! Dla niego krańcowa korzyść (MB, ang. marginal benefit) z 1. papierosa wynosi 10; z każdym kolejnym papierosem maleje ona o 1. Nie znoszisz dymu; krańcowy koszt społeczny (MSC, ang. marginal social cost) jego 1. papierosa (czyli Twój dyskomfort), wynosi 1; rośnie on o 1 z każdym wypalonym papierosem. Cóż, prawo nie zabrania mu palić w biurze. . . a) Oblicz wysokość krańcowych korzyści i krańcowych kosztów kolejnych wypalanych papierosów (wypełnij tabelę). Papieros MB MSC 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 b) Odbyliście negocjacje, maksymalizując użyteczność. Ile papierosów zostanie wypalonych? c) Kto, komu i ile zapłaci? d) Zabroniono palić w pracy bez zgody innych! Jeszcze raz odpowiedz na pytania: b), c). e) Dlaczego „negocjacyjne” rozwiązanie problemu efektów zewnętrznych jest rzadkością?

26 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji? ).

27 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji? ). 2. Łączenie różnych rodzajów działalności rzadko jest możliwe.

28 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji? ). 2. Łączenie różnych rodzajów działalności rzadko jest możliwe. 3. Negocjacje, np. „trutych” z „trucicielami”, są możliwe tylko przy dobrze zdefiniowanych prawach własności (ang. property rights).

29 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji? ). 2. Łączenie różnych rodzajów działalności rzadko jest możliwe. 3. Negocjacje, np. „trutych” z „trucicielami”, są możliwe tylko przy dobrze zdefiniowanych prawach własności (ang. property rights). 4. Niekiedy wysokie koszty transakcyjne sprawiają, że negocjacje nie mają sensu (np. koszt tłumaczenia z języka na język, honoraria prawników).

30 W praktyce zwykle gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa same nie są w stanie poradzić sobie z efektami zewnętrznymi. 1. Normy społeczne okazują się często źródłem zbyt słabej motywacji. (Pamiętasz zadanie o siorbiących gościach restauracji? ). 2. Łączenie różnych rodzajów działalności rzadko jest możliwe. 3. Negocjacje, np. „trutych” z „trucicielami”, są możliwe tylko przy dobrze zdefiniowanych prawach własności (ang. property rights). 4. Niekiedy wysokie koszty transakcyjne sprawiają, że negocjacje nie mają sensu (np. koszt tłumaczenia z języka na język, honoraria prawników). 5. Kiedy liczba zainteresowanych porozumieniem jest duża, osiągnięcie efektywnego porozumienia jest szczególnie trudne, także z powodu efektu gapowicza (ang. free riding).

31 KIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIA ZAWODZĄ, DO GRY MU -SI WŁĄCZYĆ SIĘ PAŃSTWO MOŻE KONTROLOWAĆ EFEKTY ZEWNĘTRZNE NA WIELE RÓZNYCH SPOSOBÓW. . .

32 KIEDY PRYWATNE ROZWIĄZANIA ZAWODZĄ, DO GRY MU -SI WŁĄCZYĆ SIĘ PAŃSTWO. . . 1. Bywa, że za pomocą prawa państwo stara się stworzyć w gospodarce takie REGUŁY GRY, KTÓRE SPRZYJAJĄ SAMODZIELNEMU ROZWIĄZANIU PROBLEMU EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH PRZEZ GOSPODARUJĄCYCH LUDZI.

33 1. Bywa, że za pomocą prawa państwo stara się stworzyć w gospodarce takie REGUŁY GRY, KTÓRE SPRZYJAJĄ SAMODZIELNEMU ROZWIĄZANIU PROBLEMU EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH PRZEZ GOSPODARUJĄCYCH LUDZI. A. Niekiedy wystarcza stworzenie precyzyjnych praw własności (ang. property rights).

34 Przykładem jest „prywatyzacja dzikiej przyrody” (ang. privatization of wildlife). Słonie zabijano w Afryce od stuleci (np. dla kości słoniowej). W latach 80. XX w. populacja słoni np. w Kenii zmalala o 50%. Potem, np. w Botswanie, „sprywatyzowano” słonie, przyznając lokalnym społecznościom (wioskom) prawo do sprzedaży praw do odstrzału pewnej liczby słoni rocznie myśliwym, a także prawo do organizacji turystyki na obszarach, na których chroniono słonie. Innymi słowy, stada słoni stały się prywatną własnością wiosek, których mieszkańcy zyskali motywację do maksymalizacji wartości tych aktywów. W latach 90. XX w. populacja słoni w Botswanie wzrosła ponad dwukrotnie.

35 B. Podobnie, systemy patentowe zachęcają podmioty prywatne do wynajdywania i odkrywania. Wynalazkom towarzyszą pozytywne efekty zewnętrzne. Wynalazki (np. nowy typ robota przemysłowego) sprzyjają nowym wynalazkom (nowe, jeszcze lepsze roboty przemysłowe). Itd. Autorzy pierwszego wynalazku nie biorą tego pod uwagę w swojej kalkulacji korzyści i kosztów, więc – z punktu widzenia interesów całego społeczeństwa - za mało się starają. Jednak, aby zapobiec monopolizacji, patenty zapewniające autorom wynalazków wyłączne prawo ich wykorzystania wygasają po jakims czasie.

DYGRESJA 36 Niekiedy państwo wspiera postęp techniczny (m. in. dla pozytyw- nych efektów zewnętrznych), bezpośrednio (np. finansowo) angażując się w realizację konkretnych wielkich projektów badawczych (np. reaktor termojądrowy). Uczestnicząc w realizacji wielu takich projektów, państwo jest w stanie połączyć związane z tym ryzyko (sukces jednego projektu umożliwi pokrycie strat, spowodowanych zalamaniem się innych projektów!). Natomiast firm prywatnych nie stać na jednoczesne zaangażowanie się w realizację kilku takich projektów. W efekcie ryzyko prywatnych przedsiębiorstw jest wyższe niż ryzyko państwa, co hamuje badania i rozwój. KONIEC DYGRESJI

37 C. Innym skutecznym rozwiązaniem bywa stworzenie prawa, które umożliwia poszkodowanym uzyskanie odszkodowania od sprawcy. Linia MPC przesuwa się wtedy w górę i jest produkowane mniej dobra. . .

38 D. W wielu krajach darowizny dla takich organizacji jak uniwersytety można odpisać od podatku dochodowego. Dzięki temu rozwija się oświata i edukacja. Konsumpcji usług edukacyjnych również towarzyszą efekty zewnętrzne. Na przykład, wykształceni wyborcy wybierają bardziej kompetentnych polityków, niż wyborcy zabobonni lub wyborcy-analfabeci, co sprzyja m. in. efektywności gospodarowania, a zatem jest korzystne dla wszystkich.

39 2. Państwo za pomocą prawa i decyzji administracyjnych REGULUJE DZIAŁANIA PRODUCENTOW I KONSUMENTÓW w celu bezpośredniego rozwiązania problemu efektów zewnętrznych.

40 2. Państwo za pomocą prawa i decyzji administracyjnych REGULUJE DZIAŁANIA PRODUCENTOW I KONSUMENTÓW w celu bezpośredniego rozwiązania problemu efektów zewnętrznych. A. Ograniczenia ilościowe (nakazy, limity) (ang. command & control).

41 B. Podatek od emisji zanieczyszczeń (podatek Pigou: MSC-MPC).

42 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich instrumenty finansowe (np. podatki)?

43 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich instrumenty finansowe (np. podatki)? Ograniczenia ilościowe (limity): co to jest „krańcowy koszt zmniejszenia emisji”, MC’? „Krańcowym kosztem zmniejszenia emisji”, MC’, nazywamy koszt, który „truciciel” (np. firma) musi ponieść, aby zmniejszyć emisję zanieczyszczeń o jednostkę (np. o tonę). Na przykład, na rysunku chodzi o koszt równy MC’A i MC’B dla – odpowiednio – 999. oraz 99. tony zanieczyszczeń.

44 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich instrumenty finansowe (np. podatki)? Zauważ: im bardziej „truciciel” (np. firma) ogranicza emisję, tym większy jest koszt zmniejszenia emisji o kolejną porcję (MC’A< MC’B!).

45 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich instrumenty finansowe (np. podatki)? Ograniczenia ilościowe (limity): krańcowy koszt zmniejszenia emisji, MC’, nie wyrównuje się we wszystkich firmach. . . Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B MCB ≠ MCA. To oznacza marnotrawstwo! Dlaczego?

46 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich instrumenty finansowe (np. podatki)? Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B MCB ≠ MCA! To oznacza marnotrawstwo. Cel w postaci sprowadzenia emisji w tym regionie do poziomu (HA+HB) można osiągnąć mniejszym kosztem.

47 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich instrumenty finansowe (np. podatki)? Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B 1. Jeśliby firma B zwiększyła emisję o jednostkę, a firma A zmniejszyła emisję o jednostkę, łączna wielkość emisji nie uległaby zmianie.

48 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich instrumenty finansowe (np. podatki)? ` Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B 1. Jeśliby firma B zwiększyła emisję o jednostkę, a firma A zmniejszyła emisję o jednostkę, łączna wielkość emisji nie uległaby zmianie. 2. Jednak firma B zaoszczędziłaby wtedy MC’B, a firma A poniosłaby koszt MC’A.

49 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich instrumenty finansowe (np. podatki)? Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B 1. Jeśliby firma B zwiększyła emisję o jednostkę, a firma A zmniejszyła emisję o jednostkę, łączna wielkość emisji nie uległaby zmianie. 2. Jednak firma B zaoszczędziłaby wtedy MC’B, a firma A poniosłaby koszt MC’A. 3. Ponieważ MCB>MCA, całkowity koszt sprowadzenia emisji w tym regionie do poziomu (HA+HB) zmalałby o (MCB-MCA).

50 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich instrumenty finansowe (np. podatki)? ALTERNATYWĄ DLA LIMITÓW JEST PODATEK (PIGOU) Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B Alternatywą dla limitów jest podatek. Powiedzmy, że jego poziom wynosi T* (zob. rysunek)…

51 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich instrumenty finansowe (np. podatki)? ALTERNATYWĄ DLA LIMITÓW JEST PODATEK (PIGOU) Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B Jak się okazuje, podatek może spowodować wyrównanie się krańcowego kosztu zmniejszenia emisji, MC’, we wszystkich firmach, czyli usunięcie marnotrawstwa. MCB=MCA=T*!!!

52 Dlaczego ekonomiści nie lubią limitow i nakazów i wolą od nich instrumenty finansowe (np. podatki)? ALTERNATYWĄ DLA LIMITÓW JEST PODATEK (PIGOU) Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B W dodatku limitom często towarzyszy narzucanie przedsiębiorstwom technologii oczyszczającej, co niszczy ich motywację do poszukiwania i wdrażania „czystszych” technologii. (Badania pokazują, że w USA limity są rozwiązaniem dwa i więcej razy droższym od „ideału”).

53 UWAGA! MAMY TU DO CZYNIENIA Z ILUSTRACJĄ OGÓLNEJ REGUŁY. . . Mianowicie: Ilekroć nie doszło do wyrównania krańcowego pożytku z działań, które podejmujemy, aby osiągnąć pewien cel, nie działamy racjonalnie. (Uwaga! Niewyrównanie się krańcowego pożytku z różnych działań jest tożsame z niewyrównaniem się krańcowego kosztu podejmowania tych działań).

54 Ilekroć nie doszło do wyrównania krańcowego pożytku z działań, które podejmujemy, aby osiągnąć pewien cel, nie działamy racjonalnie. PYTANIE Powiedzmy np. , że krańcowe zadowolenie z minuty przeznaczonej przez Adama na naukę ekonomii, imprezowanie i sen wynosi – odpowiednio – 3, 2 i 2. Co powinien zrobić Adam, aby zwiększyć poziom swojego całkowitego zadowolenia z życia?

55 Ilekroć nie doszło do wyrównania krańcowego pożytku z działań, które podejmujemy, aby osiągnąć pewien cel, nie działamy racjonalnie. PYTANIE Powiedzmy np. , że krańcowe zadowolenie z minuty przeznaczonej przez Adama na naukę ekonomii, imprezowanie i sen wynosi – odpowiednio – 3, 2 i 2. Co powinien zrobić Adam, aby zwiększyć poziom swojego całkowitego zadowolenia z życia?

56 Ilekroć nie doszło do wyrównania krańcowego pożytku z działań, które podejmujemy, aby osiągnąć pewien cel, nie działamy racjonalnie. Dygresja: o ochronie ludzkiego życia i irracjonalnosci społeczeństw.

57 C. ZBYWALNE ZEZWOLENIA NA EMISJĘ Podobnie do podatku działa system zbywalnych zezwoleń na emisję (ang. tradable emission permits), czyli „kartek na trucie”. W praktyce bywa on różnie zorganizowany.

58 ZBYWALNE ZEZWOLENIA NA EMISJĘ Np. wśród przedsiębiorstw rozprowadzane są (np. na aukcji) specjalne papiery wartościowe. Ich posiadanie jest warunkiem wyemitowania, odpowiadającej ich nominałowi, ilości zanieczyszczeń. Można handlować tymi zbywalnymi zezwoleniami na emisję. Powstała na rynku cena zbywalnych zezwoleń na emisję działa niczym podatek, zapewniając wyrównanie się kosztów krańcowych ograniczania emisji.

ZBYWALNE ZEZWOLENIA NA EMISJĘ 59 Rynkowa cena zbywalnych zezwoleń na emisję działa niczym podatek, zapewniając wyrównanie się kosztów krańcowych ograniczania emisji. Przedsiębiorstwo A Przedsiębiorstwo B P*=T*

60 ZBYWALNE ZEZWOLENIA NA EMISJĘ W dodatku „trucicielom” (podobnie jak w przypadku podatku opłaca się zmniejszać emisję zanieczyszczeń (najbardziej efektywnymi sposobami!) i odsprzedawać zezwolenia innym po powstałej na rynku cenie zezwoleń.

ZRÓB TO SAM! 61 TAK CZY NIE? Czy te opinie są prawdziwe, czy fałszywe? Odpowiedzi uzasadnij. 1. W Polsce państwo pomaga organizacjom charytatywnym (np. Caritas, Markot) i zwalcza przestępczość (np. mafii pruszkowskiej, wołomińskiej) m. in. dlatego, ponieważ działalności tych organizacji towarzyszą – odpowiednio – pozytywne i negatywne efekty zewnętrzne.

62 2. W odróżnieniu od podatków limity i zakazy są skuteczne, więc są lepszą metodą kontrolowania efektów zewnętrznych.

ZADANIA 63 1. W pewnej gałęzi panuje konkurencja doskonała. Prywatny i społeczny koszt krańcowy produkcji są stałe i wynoszą – odpowiednio – 6 i 4. Linia popytu jest dana wzorem: Q=-P+10 (Q to zapotrzebowanie, a P to cena). a) Jak to możliwe? Podaj stosowny przykład. b) Narysuj tę sytuację. c) Ile wynosi strata nadwyżki całkowitej spowodowana efektem zewnętrznym (zaznacz jej obszar)? d) Zaproponuj sposób rozwiązania problemu.

2. a) Co wspólnego ma kłusownictwo z efektami zewnętrznymi? 64 b) Na czym polega opisana w tym rozdziale „prywatyzacja dzikiej przyrody” (przypomnij sobie słonie w Botswanie) (koniecznie użyj terminu „prawa własności”)? c) Czy „prywatyzacja dzikiej przyrody” nie jest godna potępienia jako przykład skrajnej komercjalizacji życia społecznego i zawłaszczenia dobra wspólnego? d) Może lepiej byłoby po prostu nakłonić ludzi do ochrony przyrody w imię jej piękna?

3. 65 Po wielu sporach roczne limity emisji szkodliwych węglowodorów w firmach A i B wyznaczono na – odpowiednio – LA i LB (zob. rysunek). Linie MCA i MCB ilustrują krańcowy koszt zmniejszenia emisji w obu firmach. a) Jaką oszczędność środków dałoby zwiększenie emisji w firmie B o jednostkę? (Odpowiedź zaznacz na rysunku). b) Jakiego nakładu wymagałoby zmniejszenie emisji w firmie A o jednostkę? (Odpowiedź zaznacz na rysunku). MCA MCB 0 LA MCA Q 0 LB Q c) Czy łączną emisję firm A i B można zmniejszyć do poziomu (LA+LB) mniejszym kosztem? (Wskazówka: Porównaj odpowiedzi na pytania a i b).

66 TEST Plusami i minusami oznacz prawdziwe i fałszywe warianty odpowiedzi. 1. Czy tu wchodzą w grę efekty zewnętrzne? A. Fabryczna wada tej partii samochodów spowodowała śmierć 20 kierowców! B. Sąsiad lubi głośno słuchać techno, którego ja nie cierpię. C. Popularność mody topless. D. Wykupili żarówki, więc odszedłem z kwitkiem spod sklepu.

67 2. Państwo radzi sobie z efektami zewnętrznymi, wykorzystując m. in. : A. Podatek Coase’a. B. Limity i zakazy (ang. command-control approach). C. Efekt Pigou. D. Zbywalne zezwolenia na emisję (ang. tradable emission permits).