DZIE DOBRY WITAM PASTWA NA WYKADZIE Z PODSTAW
DZIEŃ DOBRY! WITAM PAŃSTWA NA WYKŁADZIE Z PODSTAW EKONOMII, . 1
EKONOMIA JEST NAUKĄ GROMADZĄCĄ I PORZĄDKUJĄCĄ OGÓLNĄ WIEDZĘ O GOSPODAROWANIU (PRODUKCJI I PODZIALE DÓBR). 2
EKONOMIA JEST NAUKĄ GROMADZĄCĄ I PORZĄDKUJĄCĄ OGÓLNĄ WIEDZĘ O GOSPODAROWANIU (PRODUKCJI I PODZIALE DÓBR). KOMENTARZ 1 Taka definicja poza zakres ekonomii wyklucza wiedzę „technologiczną” (np. wiedzę o metodach obróbki metalu skrawaniem). 3
EKONOMIA JEST NAUKĄ GROMADZĄCĄ I PORZĄDKUJĄCĄ OGÓLNĄ WIEDZĘ O GOSPODAROWANIU (PRODUKCJI I PODZIALE DÓBR). KOMENTARZ 1 Taka definicja poza zakres ekonomii wyklucza wiedzę „technologiczną” (np. wiedzę o metodach obróbki metalu skrawaniem). KOMENTARZ 2 Chodzi o wiedzę PRAWDZIWĄ. 4
KORESPONDENCYJNA (KLASYCZNA) teoria prawdy Veritas est adaequatio rei et intellectus (łac. ) (Tomasz z Akwinu (Summa Theologiae I, q. 16 a. 1, podobnie: Arystoteles). Kazimierz Ajdukiewicz: „Prawda myśli polega na jej zgodności z rzeczywistością. (…) Że jakieś twierdzenie jest zgodne z rzeczywistością – to znaczy, że jest tak właśnie, jak to twierdzenie głosi. A więc myśl, że Ziemia jest okrągła, jest zgodna z rzeczywistością, ponieważ Ziemia jest okrągła (…). ” K. Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozofii, Czytelnik, Warszawa 1983, s. 29, 39. 5
O METODZIE GROMADZENIA WIEDZY O GOSPODAROWANIU… 6
Obserwując gospodarowanie, ekonomiści usiłują m. in. poznać charakterystyczne, powtarzające się cechy zachowania ludzi (REGULARNOŚCI ICH ZACHOWANIA). Są to tzw. PRAWA EKONOMICZNE. 7
Obserwując gospodarowanie, ekonomiści usiłują m. in. poznać charakterystyczne, powtarzające się cechy zachowania ludzi (REGULARNOŚCI ICH ZACHOWANIA). Są to tzw. PRAWA EKONOMICZNE. Te PRAWA mogą być OGÓLNE (UNIWERSALNE). Ogól -ne prawa naukowe przyjmują postać twierdzeń, że – w danych warunkach - STALE dzieje się tak a tak. 8
PRZYKŁADY PRAW EKONOMICZNYCH PRAWO PHILLIPSA Po szoku popytowym w gospodarce w krótkim okresie tempo inflacji i stopa bezrobocia zmieniają się w przeciwnych kierunkach. 9
PRZYKŁADY PRAW EKONOMICZNYCH PRAWO PHILLIPSA Po szoku popytowym w gospodarce w krótkim okresie tempo inflacji i stopa bezrobocia zmieniają się w przeciwnych kierunkach. PRAWO OKUNA Zmiana wielkości produkcji o 2, 0 – 2, 5% powoduje skierowaną przeciwnie zmianę stopy bezrobocia o 1 p. proc.
PRZYKŁADY PRAW EKONOMICZNYCH PRAWO PHILLIPSA Po szoku popytowym w gospodarce w krótkim okresie tempo inflacji i stopa bezrobocia zmieniają się w przeciwnych kierunkach. PRAWO OKUNA Zmiana wielkości produkcji o 2, 0 – 2, 5% powoduje skierowaną przeciwnie zmianę stopy bezrobocia o 1 p. proc. PRAWO GRESHAMA Jeśli w obiegu znajduje sie pieniądz ‘lepszy’ (zawierający więcej kruszcu) i pieniądz ‘gorszy’ (zawierający mniej kruszcu), to w roli środka wymiany dóbr ludzie będą używali raczej pieniądza ‘gorszego’, a nie pieniądza ‘lepszego’”. 11
PRZYKŁADY PRAW EKONOMICZNYCH PRAWO PHILLIPSA Po szoku popytowym w gospodarce w krótkim okresie tempo inflacji i stopa bezrobocia zmieniają się w przeciwnych kierunkach. PRAWO OKUNA Zmiana wielkości produkcji o 2, 0 – 2, 5% powoduje skierowaną przeciwnie zmianę stopy bezrobocia o 1 p. proc. PRAWO GRESHAMA Jeśli w obiegu znajduje sie pieniądz ‘lepszy’ (zawierający więcej kruszcu) i pieniądz ‘gorszy’ (zawierający mniej kruszcu), to w roli środka wymiany dóbr ludzie będą używali raczej pieniądza ‘gorszego’, a nie pieniądza ‘lepszego’”. PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW Kiedy nakłady są zwiększane o stałe porcje, efekty rosną o coraz mniejsze porcje. 12
Dążąc do prawdy, ekonomiści – podobnie jak inni naukowcy – posługują się przy tym metodą, która zapewnia INTERSUBIEKTYWNĄ SPRAWDZALNOŚĆ (OBIEKTYWNOŚĆ) osiąganej wiedzy. Oznacza to, że o prawdziwości tej wiedzy może się przekonać KAŻDY odpowiednio przygotowany [np. potrafiący czytać i (lub) posługiwać się analizą regresji liniowej] człowiek. 13
To właśnie ta metoda i ta intersubiektywna sprawdzalność odróżnia wiedzę naukową od wiedzy oferowanej przez innych poszukiwaczy PRAWDY. 14
To właśnie ta metoda i ta intersubiektywna sprawdzalność odróżnia wiedzę naukową od wiedzy oferowanej przez innych poszukiwaczy PRAWDY. Inaczej niż naukowcy, ci inni poszukiwacze prawdy często nie dbają o potwierdzenie swoich opinii przez innych obserwatorów, np. bez zastrzeżeń wierząc w autorytet Mistrza, Najwyższego Kapłana, Świętej Księgi… 15
To właśnie ta metoda i ta intersubiektywna sprawdzalność odróżnia wiedzę naukową od wiedzy oferowanej przez innych poszukiwaczy PRAWDY. Inaczej niż naukowcy, ci inni poszukiwacze prawdy często nie dbają o potwierdzenie swoich opinii przez innych obserwatorów, np. bez zastrzeżeń wierząc w autorytet Mistrza, Najwyższego Kap- łana, Świętej Księgi… Na przykład, twierdzenie, że anioły nie mają płci, NIE JEST intersubiektywnie sprawdzalne, zaś twierdzenie, że tempo inflacji w Polsce w styczniu 1990 r. wyniosło 79, 6% JEST intersu-biektywnie sprawdzalne. 16
Ekonomistów metoda wytwarzania intersubiek tywnie sprawdzalnej wiedzy o gospodarce składa się z następujących czynności: 1. OBSERWOWANIE gospodarowania. 2. UOGÓLNIANIE wyników obserwacji. 3. WNIOSKOWANIE (dedukcja). 4. KRYTYKA powstałej wiedzy (test logiczny i empiryczny). 17
O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ 18 18
O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ 19
O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ 20 TEORIA TEORIĄ EKONOMICZNĄ nazywamy usystematyzowany, tzn. powiązany logicznie, zbiór hipotez, praw, definicji i klasyfikacji, sformułowanych w pewnym języku (np. teoria keynesowska, teoria realnego cyklu koniunkturalnego). 20
Wbrew rozpowszechnionym poglądom OBSERWACJA NIE POLEGA NA BIERNYM REJESTROWANIU FAKTÓW. Wiedza obserwatora przynajmniej na dwa sposoby wpływa na wyniki obserwacji. 21
Wiedza obserwatora przynajmniej na DWA sposoby wpływa na wyniki obserwacji. PO PIERWSZE, posiadana wiedza decyduje O TYM, JAKIE PYTANIA STAWIA SOBIE OBSERWATOR, czyli co chce i co może obserwować. 22
Wiedza obserwatora przynajmniej na DWA sposoby wpływa na wyniki obserwacji. PO PIERWSZE, posiadana wiedza decyduje O TYM, JAKIE PYTANIA STAWIA SOBIE OBSERWATOR, czyli co chce i co może obserwować. PO DRUGIE, wiedza ta wpływa na same wyniki obserwacji, które zostają w jej kontekście ZINTERPRETOWANE. 23
PO PIERWSZE: posiadana wiedza decyduje O TYM, JAKIE PYTANIA STAWIA SOBIE OBSERWATOR, czyli co chce i co może obserwować. Na przykład, obserwując gospodarkę, twórca nowoczesnej ekonomii Adam Smith (1723 -1790) nie stawiał sobie pytania o wielkość tzw. luki PKB, bo nie wiedział, co to jest produkt krajowy brutto (PKB), rzeczywista produkcja odpowiadająca krótkookresowej równowadze w gospodarce, YE, produkcja potencjalna, YP, oraz luka PKB (YE – Yp). 24
PO DRUGIE: Nasza wiedza wpływa na same wyniki obserwacji, które zostają w jej kontekście ZINTERPRETOWANE. Na przykład, w Polsce po zmianie ustroju gospodarczego w 1990 r. jedni widzieli ekonomiczną katastrofę (zgodnie z danymi GUS PKB obniżył się w latach 1990– 1992 o 19, 5%). Inni zaś – ekonomiczny rozwój (ich zdaniem, przed 1989 r. pewną część produkcji wliczanej do PKB stanowiły dobra bardzo niskiej jakości; zaprzestanie ich produkcji nie spowodowało gorszego zaspokojenia potrzeb). W dodatku obserwatorzy ci uznawali spadek produkcji, towarzyszący przemianie gopodarki nakazoworozdzielczej w gospodarkę prywatnorynkową, za początek procesu, którego naturalnym ciągiem dalszym okaże się szybki wzrost gospodarczy. 25
Jest zatem tak oto… TEORIA 26
Jest zatem tak oto… TEORIA TEORIĄ EKONOMICZNĄ nazywamy usystematyzowany, tzn. powiązany logicznie, zbiór hipotez, praw, definicji i klasyfikacji, sformułowanych w pewnym języku (np. teoria keynesowska, teoria realnego cyklu koniunkturalnego). 27
Dzięki wchodzącym w jej skład twierdzeniom teoria pozwala WYJAŚNIAĆ zdarzenia, a czasem umożliwia PROGNOZOWANIE zdarzeń. Wyjaśnienie dotyczy przeszłości, a prognoza – przyszłości. NP. PRAWO ENGLA („W miarę wzrostu dochodów udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem się zmniejsza”) oraz zaobserwowany w pewnym kraju wzrost dochodów uzasadniają prognozę spadku udziału wydatków na żywność we wszystkich wydatkach w tym kraju. 28
Dzięki wchodzącym w jej skład twierdzeniom teoria pozwala WYJAŚNIAĆ zdarzenia, a czasem umożliwia PROGNOZOWANIE zdarzeń. Wyjaśnienie dotyczy przeszłości, a prognoza – przyszłości. NP. PRAWO PODAŻY („Na konkurencyjnym rynku zmiana ceny dobra powoduje – ceteris paribus – skierowaną w tę samą stronę zmianę oferowanej na sprzedaż ilości dobra”) oraz zaobserwowany w pewnym kraju spadek ceny wieprzowiny wyjaśniają zmniejszenie się oferty wieprzowiny w tym kraju. 29
Dzięki wchodzącym w jej skład twierdzeniom teoria pozwala WYJAŚNIAĆ zdarzenia, a czasem umożliwia PROGNOZOWANIE zdarzeń. Wyjaśnienie dotyczy przeszłości, a prognoza – przyszłości. NP. PRAWO PODAŻY („Na konkurencyjnym rynku zmiana ceny dobra powoduje – ceteris paribus – skierowaną w tę samą stronę zmianę oferowanej na sprzedaż ilości dobra”) oraz zaobserwowany w pewnym kraju spadek ceny wieprzowiny wyjaśniają zmniejszenie się oferty wieprzowiny w tym kraju. NP. PRAWO ENGLA („W miarę wzrostu dochodów udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem się zmniejsza”) oraz zaobserwowany w pewnym kraju wzrost dochodów uzasadniają prognozę spadku udziału wydatków na żywność we wszystkich wydatkach w tym kraju. 30
Jest zatem tak oto … TEORIA 31
Jest zatem tak oto … TEORIA 32
Jest zatem tak oto … TEORIA 33
Jest zatem tak oto … TEORIA 34
Jest zatem tak oto … 35
O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIE- DZY… 36
37 To jeszcze nie koniec: „brzytwa Ockhama” (ang. Occam’s razor), czyli postulat prostoty w nauce. W SKŁAD TEORII POWINNY WCHODZIĆ TYLKO TAKIE POJĘCIA, KTÓRYCH ISTNIENIE JEST NIEZBĘDNE DLA POWSTANIA ODPOWIADAJĄCYCH RZECZYWISTOŚCI HIPOTEZ (łac. non sunt multiplicanda entia preater necessitatem). WILHELM OCKHAM; ok. 1280 -1349, franciszkanin, od 1318 r. wykładowca uniwersytetu w Oksfordzie. 37
To jeszcze nie koniec: Naturalnie praca ekonomistów wymaga także INTUICJI, FANTAZJI I WIARY. To nimi m. in. kierujemy się, wybierając przedmiot badań, formułując hipotezy i planując ich testy. Upodabnia to pracę naukową do sztuki. 38
ZWRÓĆMY TERAZ UWAGĘ NA DWA POSTULATY FILOZOFA NAUKI KARLA POPPERA (1902 -1994). Po pierwsze: Zdaniem Poppera należy formułować takie hipotezy, które są FALSYFIKOWALNE. Falsyfikowalne są hipotezy, których obalenie za pomocą testu logicznego lub testu empirycznego jest możliwe. 39
ZWRÓĆMY TERAZ UWAGĘ NA DWA POSTULATY FILOZOFA NAUKI KARLA POPPERA (1902 -1994). Po pierwsze: Zdaniem Poppera należy formułować takie hipotezy, które są FALSYFIKOWALNE. Falsyfikowalne są hipotezy, których obalenie za pomocą testu logicznego lub testu empirycznego jest możliwe. Po drugie: Popper domaga się poddawania falsyfikowalnych hipotez MOŻLIWIE NAJSUROWSZYM TES-TOM SPRAWDZAJĄCYM. Chodzi o skoncentrowanie wysiłków badawczych nie na poszukiwaniu faktów potwierdzających sprawdzane hipotezy, lecz – odwrotnie – na poszukiwaniu faktów im zaprzeczających. 40
OTO UZASADNIENIE PIERWSZEGO POSTULATU POPPERA. „Zdaniem Poppera należy formułować takie hipotezy, które są FAL -SYFIKOWALNE. Falsyfikowal-ne są hipotezy, których obalenie za pomocą testu logicznego lub testu empirycznego jest możliwe. ” Tylko twierdzenia falsyfikowalne stwierdzają coś o świecie i mogą być włączone do zasobu wiedzy naukowej (to jest kryterium demarkacji Poppera, oddzielające wypowiedzi naukowe od wypowiedzi nienaukowych). 41
To Poppera „KRYTERIUM DEMARKACJI” eliminuje z nauki takie wypowiedzi, jak: -„Pod koniec listopada albo nie pada”. -„Trucizny trują”, -„Obrazy Rembrandta są piękne”, -„Życie jest świętością”, -„Bóg jest wszechmogący”, Popper twierdzi, że takie opinie są POZBAWIONE TREŚCI (nie zawierają informacji o przedmiocie, którego dotyczą) i stanowią np. FORMĘ UZEWNĘTRZNIANIA NIENADAJĄCYCH SIĘ DO INTERSUBIEKTYWNEGO SPRAWDZENIA GUSTÓW, WIERZEŃ I EMOCJI WYPOWIADAJĄCYCH SIĘ LUDZI. 42
Przyjmy się przykładom nieprzestrzegania przez ekonomistów pierwszego postulatu Poppera. Falsyfikowanie twierdzeń jest utrudnione przez takie cechy wypowiedzi ekonomistów jak: - WIELOZNACZNOŚĆ, - NIEDOPOWIEDZENIE (ELIPTYCZNOŚĆ), - NIEOSTROŚĆ, - NIEOBALALNOŚĆ. Hamują one gromadzenie prawdziwej wiedzy o gospodarce, bo utrudniają (lub uniemożliwiają) obserwacyjne sprawdzenie wypowiadanych tez. 43
WIELOZNACZNOŚĆ sprawia, że wypowiedź może być rozumiana na wiele sposobów. WIELOZNACZNOŚĆ jest spowodowana posługiwaniem się różnymi definicjami jednego terminu. 44
Oto przykład: „Ponieważ całość to więcej niż suma części, państwo powinno aktywnie ingerować w przebieg gospodarowania”. Otóż to twierdzenie jest prawdziwe lub fałszywe, zależnie od sposobu zdefiniowania występujących w nim terminów. 45
Oto przykład: „Ponieważ całość to więcej niż suma części, państwo powinno aktywnie ingerować w przebieg gospodarowania”. Otóż to twierdzenie jest prawdziwe lub fałszywe, zależnie od sposobu zdefiniowania występujących w nim terminów. Jeżeli np. „całość” oznacza zbiór liczb, „części” to także zbiory liczb, a termin „suma” nazywa wynik dodawania zbiorów liczb, to jest ono fałszywe. 46
Oto przykład: „Ponieważ całość to więcej niż suma części, państwo powinno aktywnie ingerować w przebieg gospodarowania”. Otóż to twierdzenie jest prawdziwe lub fałszywe, zależnie od sposobu zdefiniowania występujących w nim terminów. Jeżeli np. „całość” oznacza zbiór liczb, „części” to także zbiory liczb, a termin „suma” nazywa wynik dodawania zbiorów liczb, to jest ono fałszywe. Jeżeli zaś „całość” oznacza firmę, a „części” to ludzie, maszyny, surowce itp. , to jest ono prawdziwe (nie każdy zbiór ludzi i zasobów jest firmą; produkcja dóbr wymaga zorganizowania). A --------------------------------------A Zob. E. Nagel, On the Statement „The Whole Is More Than the Sum of Its Parts”, w: The Language of Social Research, red. P. F. Lazarsfeld, M. Rosenberg, Glencoe 1955. 47
W efekcie przesłanka rozważanego twierdzenia („Ponieważ całość to więcej niż suma części, państwo powinno aktywnie ingerować w przebieg gospodarowania”) może się okazać prawdziwa lub fałszywa, zależnie od okoliczności. Utrudnia to ocenę prawdziwości całego twierdzenia: „Ponieważ całość to więcej niż suma części, państwo powinno aktywnie ingerować w przebieg gospodarowania”. 48
NIEDOPOWIEDZENIE (ELIPTYCZNOŚĆ) oznacza, że opuszczono ważną część wypowiedzi. Np. , autor opinii: „Przedsiębiorstwo prywatne jest bardziej efektywne niż przedsiębiorstwo publiczne” nie sprecyzował, jakie dokładnie przedsiębiorstwo ma na myśli. W efekcie jego wypowiedź może się okazać prawdziwa lub fałszywa, zależnie od tego, jaka firma i w jakich okolicznościach zostanie poddana obserwacji. 49
NIEOSTROŚĆ oznacza, że znaczenie terminu nie zostało precyzyjnie określone. Nieostrość pojawia się, gdy definicje terminów nie pozwalają na dokładne przyporządkowanie obiektów nazwom. Np. , polscy ekonomiści nie umówili się precyzyjnie, czy „inflacja galopująca” oznacza taki wzrost cen dóbr konsumpcyjnych, którego tempo przekracza 30%, 40%, czy może 50% rocznie. W efekcie spór o to, czy „w Polsce w 1992 roku trwała galopująca inflacja”, nie jest możliwy do rozstrzygnięcia (w 1993 r. roczne tempo wzrostu cen wyniosło 43, 0%). 50
NIEOBALALNOŚĆ oznacza, że wypowiedzi nie da się zaprzeczyć z powodu cech języka, w którym ją wypowiedziano. NIEOBALALNOŚĆ może być skutkiem: TAUTOLOGICZNOŚCI wypowiedzi … 51
NIEOBALALNOŚĆ oznacza, że wypowiedzi nie da się zaprzeczyć z powodu cech języka, w którym ją wypowiedziano. NIEOBALALNOŚĆ może być skutkiem: TAUTOLOGICZNOŚCI wypowiedzi lub użycia NAZW, KTÓRYM NIE ODPOWIADAJĄ MOŻLIWE DO ZAOBSERWOWANIA OBIEKTY. 52
Prawdziwość TAUTOLOGII wynika z definicji użytych nazw. Np. , obserwacja nieustannie potwierdza tezę: „Konsument dąży do szczęścia”, podobnie jak tezę: „Kwadrat ma cztery kąty proste”. Wszak każde zachowanie konsumenta (łącznie z samobójstwem) można uznać za „dążenie do szczęścia”. 53
Natomiast twierdzenia Karola Marksa: „W warunkach konkurencji ceny rynkowe towaru oscylują wokół wartości społecznie niezbędnego czasu pracy, potrzebnego do wyprodukowania towaru”, nie da się obalić z innych powodów. Po prostu nie potrafimy zmierzyć „wartości społecznie niezbędnego czasu pracy”, o którym pisze autor Kapitału. (Zob. L. Kołakowski, Die Philosophie des Positivismus, München 1971, s. 271 – 280). Podobnie, nie jest możliwe do obalenia twierdzenie: „Wydajność pracy przeciętnego skrzata płci męskiej jest w przybliżeniu o 34, 6% wyższa od wydajności pracy skrzata płci żeńskiej”. 54
WIELOZNACZNOŚĆ, NIEDOPOWIEDZENIE, NIEOSTROŚĆ, NIEOBALALNOŚĆ utrudniają krytykę (falsyfikację) twierdzeń. Skutkiem są zbędne spory, pochopna akceptacja fałszywych opinii, wyjaśnienia pozorne, czyli – spowolnienie procesu gromadzenia rzetelnej wiedzy o gospodarowaniu. 55
A OTO UZASADNIENIE DRUGIEGO POSTULATU POPPERA. . . „Popper żąda poddawania falsyfikowalnych hipotez MOŻLIWIE NAJSUROWSZYM TESTOM SPRAWDZAJĄCYM. Chodzi o skoncentrowanie wysiłków badawczych nie na poszukiwaniu faktów potwierdzających sprawdzane hipotezy, lecz na poszukiwaniu faktów im zaprzeczających”. Otóż istnieje mało absurdalnych twierdzeń, których nie da się potwierdzić kilkoma obserwacjami. (Np. : „Rudzi ministrowie finansów są niekompetentni i powodują inflację”). POTWIERDZENIE ROZSTRZYGA ZATEM O PRAWDZIWOŚCI TWIERDZEŃ. 56
Natomiast OBSERWACYJNE ZAPRZECZENIE HIPOTEZY lub wynikającym z niej logicznie wnioskom PRZESĄDZA O JEJ Przecież z prawdy nie może wynikać fałsz. 57
Popper nie chce więc szukać potwierdzeń teorii; nie rozstrzygają one o prawdziwości sprawdzanej wiedzy. Natomiast zaobserwowanie zdarzenia, zaprzeczającego wnioskom, które wynikają z teorii, oznacza, że jest ona fałszywa. 58
Dążenie do falsyfikacji przyśpiesza zatem gromadzenie prawdziwej wiedzy. Teoria zasługuje na uznanie wtedy, kiedy zgadza się z wieloma faktami, lecz wtedy gdy – mimo prób – nie zdołano jesz-cze wskazać faktu, który by jej zaprzeczył. 59
A teraz przyjmy się przykładowi nieprzestrzegania przez ekonomistów drugiego postulatu Poppera. (Popper domaga się w nim konsekwencji w dążeniu do obalenia, a nie potwierdzenia, sprawdzanych twierdzeń). 60
Przykladem takim jest prowadzona w Polsce za czasów realnego socjalizmu dyskusja o tzw. racjonalności gospodarowania. Wygłaszane przez jej uczestników (np. Oskar Lange) twierdzenia o „społecznej własności środków produkcji” i wynikającej z niej - rzekomo - „makroracjonalności gospodarki socjalistycznej” (czyli gospodarki za czasów PRL) przez wiele lat nie spotykały się z powszechniejszą krytyką naukową. Odwrotnie, trafiły one do podręczników i encyklopedii ekonomicznych, przyczyniając się do utrwalenia niedemokratycznego systemu politycznego w Polsce. 61
Zgodnie z drugim postulatem Poppera, mimo zaobserwowania np. w PRL przykładów potwierdzających tezę, że gospodarka realnosocjalistyczna podporządkowana została celowi najlepszego zaspokojenia potrzeb społecznych (np. w Polsce darmowa edukacja w latach 50. , 60. , 70. i 80. XX w. ) Lange i epigoni powinni skoncentrować się na poszukiwaniu argumentów logicznych i empirycznych zaprzeczających takim opiniom. Doprowadziłoby to do szybkiego obalenia tych opinii, np. przez wskazanie przykładów powszechnego w krajach realnego socjalizmu marnotrawstwa A. ----------------------A Zob. Czarny, B. (2014) Max Weber, Oskar Lange i epigoni o racjonalności gospodarowania (ekonomia w państwie totalitarnym), OW SGH, Warszawa. 62
O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIE- DZY… 63
O tym, jak myślimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIE- DZY… Zwróćmy jeszcze uwagę na pokrewieństwo falsyfikacjonizmu z darwinowską teorią ewolucji. . . 64
U Poppera miejsce „walczących o byt” gatunków zajmują teorie naukowe, walczące z zagrożeniem falsyfikacją. 65
U Poppera miejsce „walczących o byt” gatunków zajmują teorie naukowe, walczące z zagrożeniem falsyfikacją. Przypadkowym mutacjom, za sprawą których powstają nowe gatunki, biorące udział w walce o przetrwanie, odpowiada nieustanne tworzenie przez naukowców nowych teorii. 66
U Poppera miejsce „walczących o byt” gatunków zajmują teorie naukowe, walczące z zagrożeniem falsyfikacją. Przypadkowym mutacjom, za sprawą których powstają nowe gatunki, biorące udział w walce o przetrwanie, odpowiada nieustanne tworzenie przez naukowców nowych teorii. Biologiczna ewolucja skutkuje doskonaleniem się zdolnych do przetrwania organizmów według kryterium najlepszego przystosowania do środowiska. Opisywana przez Poppera ewolucja wiedzy skutkuje zaś ulepszaniem wiedzy naukowej, coraz trafniej opisującej regularności zjawisk. 67
Zauważ: u Poppera NIE MA PRAWDY. . . Dla Poppera w danym momencie istnieją tylko TEORIE JESZCZE NIESFALSYFIKOWANE (a nie - TEORIE PRAWDZIWE). 68
69
Nie oznacza to, że nie możemy dążyć do ulepszenia naszej prowizorycznej wiedzy, czyli do jej zbliżenia do rzeczywistości. Co prawda nie można powiedzieć o teorii, że jest PRAWDZIWA, choćby dobrze sprawowała się w sprawdzianach. O teorii można jednak powiedzieć, że jest LEPSZA OD INNEJ teorii, jeżeli przeszła sprawdziany, które spowodowały obalenie tamtej teorii. 70
Falsyfikacjonizm NAIWNY i WYRAFINOWANY „Późny” Popper nie jest „FALSYFIKACJONISTĄ NAIWNYM”, lecz „FALSYFIKACJONISTĄ WYRAFINOWANYM”. Oznacza to m. in. , że zdaje sobie sprawę z tego, iż OBALANIE HIPOTEZ JEST TRUDNE, A CZASEM NIEMOŻLIWE. Ma to różne powody (np. TEZA DUHEMA-QUINE’A , „ADHOKERIA”. 71
TEZA DUHEMA-QUINE’A Żadne twierdzenie (żadna teoria) nie może nigdy zostać sfalsyfikowane przez pojedyncze doświadczenie. Np. , jeśli obserwacja ujawnia, że wzrostowi ceny towarzyszy zwiększanie się zapotrzebowania (a nie jego spadek), może to oznaczać albo falsyfikację prawa popytu albo falsyfikację jednego z twierdzeń, których prawdziwość zakładają zwolennicy prawa popytu (np. twierdzenia o stałości dochodu, cen dóbr pokrewnych lub gustów konsumenta). 72
W praktyce próbom falsyfikacji poddawane są całe systemy powiązanych ze sobą logicznie hipotez, twierdzeń i teorii, co czyni falsyfikację konkretnej hipotezy lub twierdzenia trudną. W ekonomii jest to szczególnie ważny problem, z powodu naturalnej złożoności i zmienności gospodarki. Wymuszają one stosowanie licznych założeń upraszczających (np. ceteris paribus, doskonała informacja, malejące przychody z kapitału, niewystępowanie efektów zewnętrznych, założenie, że konsument jest w stanie ocenić wszystkie dostępne koszyki dóbr). 73
W efekcie często empiryczne zaprzeczenie hipotezy sformułowanej przy wszystkich tych założeniach nie może być uznane za skuteczne, bo nie jest oczywiste, że jego przyczyną nie była nieprawdziwość któregoś z tych założeń. 74
„ADHOKERIA” (ang. adhockery) Obrońcy zagrożonej falsyfikacją teorii stosują zabiegi ochronne ad hoc. Chodzi o dokonywane w obliczu zagrożenia zaprze- czeniem takie zmiany treści tej teorii, których JEDYNYM CELEM JEST JEJ OCHRONA. Zmiana teorii ma charakter ad hoc, jeśli jej celem jest wyjaśnienie TYCH I TYLKO TYCH wyników obserwacji, które i tak zostały wyjaśnione przez teorię wcześniejszą, oraz – dodatkowo - TYCH wyników obserwacji, które zaprzeczyły teorii wcześniejszej. 75
PRZYKŁAD Prawo popytu: Zapotrzebowanie na dobro zmienia się – ceteris paribus – w odwrotną stronę – niż cena dobra. 76
PRZYKŁAD cd. A oto ANOMALIA OBSERWACYJNA… „(. . . ) [D]yr. Lucjan Exner z Unimilu mówi, że nie opłaca się obniżać ceny prezerwatyw: - Generalnie kupuje się drogie. Są dwie takie kategorie produktów: prezerwatywy i przeciery dla dzieci w słoiczkach, w których konsument kieruje się ceną, aby była jak najwyższa. ”A --------------------------------------A Zob. W. Staszewski, Najniższa półka, „Gazeta Wyborcza” z 22 kwietnia 2008 r. (wydanie internetowe). 77
PRZYKŁAD cd. TAK NIE POWINNO BYĆ, BO: 1. Przeciery (lub prezerwatywy) nie są „dobrami Veblena” (ang. Veblen goods). Zakup DROŻEJĄCYCH przecierów (lub prezerwatyw) (w odróżnieniu np. od zakupu mercedesa) nie zwiększa prestiżu nabywcy. 78
PRZYKŁAD cd. 2. Przeciery (lub prezerwatywy) nie są dobrami, których dotyczy „efekt owczego pędu” (ang. bandwagon effect). Ludzie nie zwiększają zakupów drożejących przecierów (lub prezerwatyw) dlatego, że inni też kupują ich coraz więcej, zapewne sądząc, że także w przyszłości będą one drożeć. Fenomenu przecierów i prezerwatyw nie wyjaśnia więc ZALEŻNOŚĆ PREFERENCJI OD CENY LUB OD LICZBY SPRZEDANYCH JEDNOSTEK DOBRA (ang. INTERACTION EFFECTS)A. --------------------------------------A H. Leibenstein (1950): Bandwagon, Snob, and Veblen Effects in the Theory of Consumers’ Demand, w: Quarterly Journal of Economics, 64, s. 183– 207. 79
PRZYKŁAD cd. 3. Przeciery (lub prezerwatywy) nie są dobrami Giffena (ang. Giffen goods). To nie są także dobra Giffena, czyli dobra niższego rzędu, na które nabywcy wydają znaczną część swych dochodów, co sprawia, że skierowany odwrotnie niż efekt substytucyjny efekt dochodowy zmiany ceny jest bardzo silny. 80
PRZYKŁAD cd. Dlaczego zatem w przypadku przecierów (lub prezerwatyw) wzrost ceny może spowodować zwiększenie się zapotrzebowania? 81
PRZYKŁAD cd. Dlaczego zatem w przypadku przecierów (lub prezerwatyw) wzrost ceny może spowodować zwiększenie się zapotrzebowania? Oto stosowna HIPOTEZA AD HOC, ratująca „prawo popytu”… 82
PRZYKŁAD cd. Chodzi o „sygnalizowanie” (ang. signalling) jakości towaru wysoką ceną. Nabywcy przecierów (lub prezerwatyw), którym bardzo zależy na jakości, sądzą, że wysoka cena zwiększa prawdopodobieństwo wysokiej jakości produktu. Zwiększają zatem zapotrzebowanie wraz ze wzrostem ceny. KONIEC PRZYKŁADU 83
Popper krytykował ADHOKERIĘ (stosowanie „założeń pomocniczych ad hoc”, „zabiegów konwencjonalistycznych”, „zabiegów ochronnych”). W celu uniknięcia ADHOKERII zalecał dodatkowy, niezależny sprawdzian empiryczny, wprowadzanych do teorii twierdzeń ad hoc. 84
Na przykład, żeby użycie hipotezy o sygnalizacji nie okazało się ADHOKERIĄ, należałoby tę hipotezę poddać „niezależnemu sprawdzianowi empirycznemu”, czyli „wyprowadzić z niej prognozy nieznanych wcześniej faktów”, a także obserwacyjnie sprawdzić, czy te prognozy są prawdziwe. 85
Na przykład, żeby użycie hipotezy o sygnalizacji nie okazało się ADHOKERIĄ, należałoby tę hipotezę poddać „niezależnemu sprawdzianowi empirycznemu”, czyli „wyprowadzić z niej prognozy nieznanych wcześniej faktów”, a także obserwacyjnie sprawdzić, czy te prognozy są prawdziwe. Trzeba znaleźć dobra, w przypadku których nabywcom w sposób oczywisty zależy na jakości, i sprawdzić, czy również wtedy wzrost ceny powoduje wzrost zapotrzebowania. 86
- Slides: 86